Dezinformimi dhe sulmet e shpifjes pas ngrirjes së financimit të USAID në Ballkanin Perëndimor

Ndihma në fakt shkon kryesisht te institucionet shtetërore dhe sektori privat

Fillimisht publikuar në Global Voices

Pushimi i ndihmës së huaj të imponuar nga administrata e re e SHBA-së ka ndikuar negativisht në shumë projekte të shoqërisë civile, të drejtave të njeriut dhe media të pavarura në Ballkanin Perëndimor.

Ndërsa numri i saktë i organizatave të prekura është vështirë për t'u vlerësuar, ato variojnë në qindra. Vetëm një pjesë të vogël të ndihmës së përgjithshme të SHBA-së për jashtë vendit po shkonin te shoqëria civile, por në vitet e fundit ato fonde kanë qenë të rëndësishme në sektorë të tillë si profesionalizimi i medias, të drejtat e njeriut, anti-korrupsioni, alfabetizimi mediatik dhe anti-dezinformimi, ku nuk ka pasur fonde vendase të disponueshme.

Urdhri Ekzekutiv për Rishqyrtimin dhe Rregullimin e Ndihmës së Jashtme të Shteteve të Bashkuara lëshuar nga Presidenti i SHBA-së Donald Trump më 20 janar, ka pezulluar të gjitha projektet e financuara nga Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID) dhe Departamenti i Shtetit. Ai imponoi një periudhë vlerësimi prej 90 ditësh gjatë së cilës administrata do të vendoste të ndalonte, të vazhdonte ose të modifikonte projektet në vijim bazuar në prioritetet dhe vlerat e Trumpit.

Të tjera fonde të SHBA-së, duke përfshirë ato të kontrolluara nga Kongresi, gjithashtu janë prekur. NPR raportoi se vendosja e entitetit Elon Musk Department of Government Efficiency (DOGE) në Departamentin e Thesarit gjithashtu bllokoi qasjen në financim për fondacionin pa qëllim fitimi National Endowment for Democracy, duke çuar në bllokimin e punës së granteve të tyre gjithashtu.

Gjatë rajonit të Ballkanit Perëndimor, diskursi publik u përqendrua në efektet e këqija të ngrirjes së ndihmës ndaj shoqërisë civile, duke përfshirë gëzimin e tepruar dhe fushata të mëdha shpifjeje nga aktorë anti-perëndimorë rreth rënies së ashtuquajturve “mercenarë” dhe “agjentë të huaj,” si nëse ata janë përfituesit e vetëm të kësaj ndihme, ndërkohë që kryesisht injorojnë faktin se pjesa më e madhe e financimeve të SHBA-së në Evropën Lindore është përdorur jo vetëm për shoqërinë civile, por edhe për mbështetje të drejtpërdrejtë të institucioneve shtetërore dhe sektorit privat sector. 

Për shumë politikanë dhe median kryesore në Ballkan, historia e gjatë krenare e ndihmës së USAID në rajonin e tyre, nga ndihma për katastrofa pas tërmetit të tërmetit të Shkupit të vitit 1963, deri te arritjet më të fundit si bëhet Macedonia “vend i parë pa tel” në vitin 2005, duket se janë harruar krejt.

Zhvillimi i infrastrukturës së gjerë të mbështetur nga USAID shpjegohet në këtë video ndihmoi për të përmirësuar cilësinë e jetës së qytetarëve maqedonas, rriti ekonominë e saj dhe ndihmoi për të rritur profilin ndërkombëtar të vendit.

Të dhënat mbi Shqipërinë, Bosnjë dhe Hercegovinën, Kosovën, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut, dhe Serbinë janë të disponueshme në faqen zyrtare të qeverisë së SHBA-së ForeignAsistance.gov tregon se shumica e fondeve aktuale janë alokuar për infrastrukturë kritike, dixhitalizim dhe siguri kibernetike, forcimin e sektorit energjetik, rritjen ekonomike të sektorit privat — duke përfshirë startup-et dhe ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, luftën kundër korrupsionit, integritetin e zgjedhjeve, arsimimin, qeverisjen lokale, reziliencën e të rinjve, si dhe kulturën.

Në Maqedoninë e Veriut për shembull, ndalimi i financimeve ndikon në ndërtimin e rrugë ose furnizim uji në disa komuna. Infrastruktura e Kosovës është veçanërisht prej efektit nga ngrirja amerikane, pasi financimi i BE-së është tashmë i ngrirë që nga viti 2023. 

Ndërsa shoqëria civile, e cila ka shprehur shqetësim, zyrtarët e qeverisë së Ballkanit deri tani e kanë minimizuar çështjen e ndihmës së jashtme amerikane. Për shembull, kryeministri i Maqedonisë së Veriut Hristijan Mickoski ka deklaruar se ai “nuk mendon se institucionet shtetërore do të ndikohen nga kjo vendim i presidentit Trump,” dhe ata do të analizojnë dhe do të nxjerrin përfundime më vonë.

Disa politikanë populistë, të cilët administratat e tyre përfituan nga ndihma e USAID-së në të kaluarën, nga ish-kryeministri maqedonas dhe aktualisht i arratisur nga drejtësia Nikola Gruevski te presidenti serb Aleksandar Vučić, plotësisht përqafuar retorikën anti-USAID, kërcënuar retorikën e Elon Musk gënjeshtra se është një organizatë kriminale dhe feston fundin e “parave amerikane”.

Dezinformimi i lidhur gjithashtu u përhap në rajon, si pretendime të rreme dhe manipulime rreth USAID: shpenzimi i 50 milionë dollarëve amerikanë për kondoma për Gazën, fillimin “revolucione me ngjyra,” dhe

pagesa yje të famshme nga Hollywood deri te vizita në Ukrainë.

Suspensioni i ndihmës së SHBA-së ndikon në media të pavarura

Federata Evropiane e Gazetarëve (EFJ) u bërtiti të gjithë donatorëve potencialë evropianë që të ndërmarrin veprime për të kompensuar tërheqjen e SHBA-së, veçanërisht për të siguruar mbijetesën e mediave ukrainase, rrjetit të gazetarëve bjelloruzë në ekzil dhe programeve mediatike në Kosovë.

Shumica e mediave të pavarura në Ballkanin Perëndimor varen nga grante nga USAID dhe fondacione të tjera amerikane, për shkak të tregjeve të papërfunduara komerciale ku financimi lokal është i kushtëzuar nga lidhjet politike, ndërsa donatorët evropianë rrallë ofrojnë mbështetje për prodhimin e përmbajtjes gazetareske. Mediacenter Sarajevo publikoi një pasqyrë të shqetësimeve nga profesionistë të medias në Bosnje dhe Hercegovinë (BiH).

Milica Samardžić, drejtoresha ekzekutive e Shoqata Umbrella, e cila bashkon 13 media investiguese, deklaroi se “pezullimi i ndihmës së jashtme të SHBA-së do të ketë pasoja serioze për sektorin e mediave, veçanërisht për mediat e pavarura dhe investiguese që mbështeten në fonde nga donatorët.”

Samardžić tha se ata do të “përballen me humbjen e një pjese të konsiderueshme të buxhetit të tyre, gjë që mund të çojë në ulje të aktiviteteve, mbylljen e disa zyra editoriale, ose madje edhe mbylljen e plotë të mediave.” Ata paralajmëruan se “nëse nuk gjenden fonde për shpenzimet operative në këto tre muaj, ne vlerësojmë se 64 përqind e gazetarëve të punësuar në redaksi mund të mbeten pa vend pune, diku rreth 59 persona.”

Mediacenter anketoi media nga të gjitha pjesët e vendit, duke përfshirë entitetin serb boshnjak Republika Srpska, i cili ka përpjekje për të kufizuar shoqërinë civile bazuar në modelet autoritare ruse.

Jelena Jevđenić, kryeredaktore e portalit të bazuar në Banjë Lukë Impuls, shpjegoi në një deklaratë për Mediacenter situatën e vështirë pas njoftimit për mbylljen e USAID. Përveç krizës financiare, kjo, si dhe media të tjera, ka ardhur gjithashtu nën sulm nga të djathtët që gëzojnë vendimin e Trumpit.

Jer su nas, nevladine organizacije i nezavisne medije, prikazali kao nekog ko zgrće enormne količine novca. Ipak najveće donacije su dobijale i dobijaju institucije. U prvim danima obustave pomoći režimski mediji u RS su već prozivali nezavisne istraživačke medije. To već dovoljno govori u kakvoj nepovoljnom položaju se nalazimo.

Sepse ne, organizatat jofitimtare dhe media të pavarura, janë paraqitur si dikush që grumbullon sasi të mëdha parash. Megjithatë, donacionet më të mëdha i kanë marrë dhe vazhdojnë t’i marrin institucionet publike. Në ditët e para të pezullimit të ndihmës, mediat e regjimit në RS ishin tashmë duke i akuzuar mediat e pavarura investigative. Kjo tregon shumë për pozitën e pafavorshme në të cilën ndodhemi.

Impuls merret me ekologjinë, aktivizmin, korrupsionin dhe grupet e margjinalizuara. Media që trajtojnë këto çështje, si dhe media investigative që zbulojnë korrupsionin, abuzimin me pushtetin, dhe probleme të tjera sociale.

Mediacenter paralajmëroi se autoritetet në Bosnje dhe Hercegovinë nuk janë të interesuara për financimin e mediave të pavarura dhe investigative. Grantet nga qeveritë dhe komunitetet lokale janë kryesisht të destinuara për media besnike ndaj autoriteteve, kështu që media të pavarura mbështeten kryesisht në fonde donatorësh nga jashtë. Senka Kurt, redaktore e portalit Interview.ba, shpjegoi:

Ndihma e donatorëve është jashtëzakonisht e rëndësishme duke pasur parasysh se autoritetet tona përdorin të ardhurat publike dhe buxhetet për miqtë, familjarët, mbështetësit e tyre, dhe jo për media të pavarura, të cilat i kërcënojnë dhe u dërgojnë udhëzime për mënyrën se si duhet të raportojnë.

Ndihma e donatorëve është jashtëzakonisht e rëndësishme duke pasur parasysh se autoritetet tona përdorin të ardhurat publike dhe buxhetet për miqtë, familjarët, mbështetësit e tyre, dhe jo për media të pavarura, të cilat i kërcënojnë dhe u dërgojnë udhëzime për mënyrën se si duhet të raportojnë.

Sekretarja e Përgjithshme e Shoqatës së Gazetarëve të BH Borka Rudić theksoi frikën se hapi i parë i pronarëve të mediave do të jetë shkarkimi i gazetarëve dhe hulumtuesve. Ata mbështesin krijimin e një fondi kombëtar për mbështetjen e pluralizmit mediatik, si dhe forcimin e fondeve të BE-së për median, të cilat së fundi kërkuan edhe Federata Evropiane dhe Ndërkombëtare e Gazetarëve. Por ajo gjithashtu shtoi:

Jo, duke pasur parasysh buxhetin e Parlamentit Evropian dhe deklaratat e disa deputetëve radikalë të BE-së, nuk jam e sigurt nëse do të ketë mjaftueshëm para për media të pavarura jo vetëm në Bosnje dhe Hercegovinë, por edhe në të gjithë Evropën.

Megjithatë, duke marrë parasysh buxhetin e Parlamentit Evropian dhe deklaratat e disa deputetëve radikalë të BE-së, nuk jam e sigurt nëse do të ketë mjaftueshëm para për media të pavarura jo vetëm në Bosnje dhe Hercegovinë, por edhe në të gjithë Evropën.

Komunitetet e margjinalizuara vuajnë goditjen

Në Maqedoninë e Veriut, portali Prizma raportoi më 20 shkurt se dhjetëra organizata civile humbën një pjesë të madhe të financimeve të tyre, me ngrirjen që ndikoi rëndë tek ata që punojnë me “komunitete të margjinalizuara që janë harruar nga shteti,” si viktima të dhunës së brendshme.

Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut tashmë ka mbyllur Qendrën e Strehimit Safe House, që ofronte refug për njerëzit LGBTQ+ të dëbuar nga familjet e tyre.

Në një deklaratë për Prizma, Slavčo Dimitrov, drejtori i organizatës Koalicioni Margins deklaroi se ata priten të anulojnë shumicën e programeve të tilla pas periudhës së pezullimit.

Oсобено ќе бидат скратени оние програми кои што се занимаат со различност, еднаквост и инклузија, кои се специфично таргетирани од администрацијата на Трамп.

Në veçanti [presim të anulohet] programet që trajtojnë diversitetin, barazinë dhe përfshirjen, çështje të veçanta të synuara nga administrata Trump.

Koalicioni Margins do të duhet të ndërpresë një sërë programesh të tyre që ofrojnë mbështetje psikososiale për gratë viktima të dhunës dhe njerëzit LGBTQ+. Ata nuk janë të sigurt nëse do të mund të vazhdojnë të ofrojnë mbështetje ligjore për viktimat e dhunës në gjykata ose në marrëdhënie me institucionet shtetërore. Gjatë vitit 2024, kjo organizatë ofroi shërbime për 142 viktima të dhunës në familje dhe të bazuar në gjini falë mbështetjes së USAID-it.

Koalicioni Margins gjithashtu paralajmëroi se ulja e financimit rrit rrezikun e dhunës në kontekstin e rritjes së lëvizjeve kundër barazisë gjinore dhe të drejtave të LGBTQ+, dhe paraqet një kërcënim për sigurinë veçanërisht për njerëzit transgender, aktivistët dhe gazetarët. Dimitrov përfundoi:

Згаснување на дел од организациите, значи и губење на јавен глас во демократската сфера кој ќе говори за овие прашања. Просторот кој што полека веќе се испразнува ќе стане простор за ширачите на дезинформации, говор на омраза и ќе биде полесно окупиран од анти-родовите движења.

Zgjasnuvanje e pjesë e këtyre organizatave nënkupton humbjen e zërit publik që ngrit këto çështje në sferën demokratike. Hapsira që gradualisht zbrazet nga këto zëra do të mbushet me ata që shpërndajnë dezinformata, gjuhë urrejtjeje dhe do të jetë më e lehtë për t'u okupuar nga lëvizjet kundër barazisë gjinore.