Fëmija im gjithmonë humb dhe harron gjëra. Si mund ta ndihmoj – pa e përkeqësuar situatën?

Ndërsa shkolla kthehet, prindërit dhe mësuesit mund të përballen me korin e njohur “Nuk mund ta gjej xhupin tim shkollor” dhe “E lash kapelen time në shtëpi”. Për prindërit e fëmijëve më të mëdhenj, rreziqet mund të jenë edhe më të mëdha: telefonat celularë të humbur ose laptopët e lënë në autobus.

Si prindër, mund të jetë tërheqëse të merrni përsipër përgjegjësinë duke paketuar vetë çantat shkollore, ose duke dërguar një mesazh me një listë gjërash që duhet të mbajnë mend fëmijët më të mëdhenj në fund të çdo dite.

Megjithatë, të bësh gjithçka për fëmijën tënd i merr atij një mundësi për të mësuar.

Çfarë po ndodh në tru të tyre në zhvillim?

Fëmijët tanë, në jetën e tyre të zënë, po përdorin dhe zhvillojnë vazhdimisht aftësitë e kujtesës – duke mbajtur mend ku i kanë vendosur gjërat, njohuri të reja konceptuale, dhe rutinat e nevojshme për përditshmërinë.

Kujtesa e parashikueshme – e cila përfshin mbajtjen mend për të bërë gjëra në të ardhmen – është veçanërisht sfiduese.

Kujtesa e parashikueshme është ajo që fëmijët përdorin kur vendosin një shishe pije gjatë lojës dhe duhet të mbajnë mend ta marrin më vonë, ose të marrin një shënim nga mësuesi i tyre dhe duhet të mbajnë mend të tregojnë prindit pas shkollës.

Suksesi në kujtesën e parashikueshme përfshin processe të shumta njohëse që funksionojnë si duhet.

Fëmijët duhet të kushtojnë vëmendje për atë që është e nevojshme në një situatë të caktuar (“Nuk mund të luaj jashtë nëse nuk kam kapelë”), dhe pastaj të formojnë dhe ruajnë një qëllim të veçantë për të vepruar në të ardhmen (“Kam nevojë të marr kapelen time me vete në shkollë”).

Pastaj, ata duhet ta rikthejnë qëllimin në mendje në momentin kritik (të marrin kapelen gjatë daljes nga dera).

Kjo “kujtesë për të kujtuar” kërkon që kujtesa të ndodhë spontanisht në kohën e duhur, pa udhëzime ose kujtesa.

Këto procese të gjitha kërkojnë një aftësi të lartë njohëse të njohur si “funksioni ekzekutiv”.

Kjo është aftësia për të kontrolluar në mënyrë të ndërgjegjshme vëmendjen dhe kujtesën tonë dhe për të marrë pjesë në detyra sfiduese të mendimit.

Proceset që varen nga funksioni ekzekutiv janë të vështira, prandaj shishet e pijes të humbura dhe kapelat e harruara janë përvoja aq të zakonshme dhe frustruese për prindërit.

Edhe për të rriturit, pjesa më e madhe e gabimeve të kujtesës ditore përfshin kujtesën e pritshme.

Funksioni ekzekutiv zhvillohet më vonë në fëmijëri krahas disa aftësive të tjera, si gjuha dhe loja.

Korteksi prefrontal, i cili mbështet detyrat e funksionit ekzekutiv, nuk është i pjekur deri në fillim të rriturisë.

Kjo do të thotë se harresa tek fëmijët është e zakonshme, dhe një pjesë natyrale e zhvillimit. Shanset janë që edhe ju të ishit kështu kur ishit fëmijë (thjesht mund të mos e kujtoni).

A mund të kenë disa fëmijë edhe më shumë vështirësi?

Po.

Fëmijët (dhe të rriturit) variojnë shumë në aftësitë e tyre të funksionit ekzekutiv.

Ndërsa të gjithë fëmijët përmirësohen në funksionin ekzekutiv gjatë gjithë fëmijërisë, kjo ndodh në ritme të ndryshme; disa fëmijë mund të jenë më të harxhuar se të tjerët të moshës së tyre.

Një kusht që lidhet veçanërisht me harresën është çrregullimi i mungesës së vëmendjes/hyperaktivitetit (ADHD).

Fëmijët me subtipin e pavëmendshëm të ADHD mund të jenë më të prirur të humbasin gjëra dhe të jenë të harueshëm gjatë aktiviteteve të përditshme si punët e shtëpisë ose shërbimet.

Fëmijët me ADHD do të zhvillojnë gjithashtu aftësi të kujtesës së pritshme me kalimin e kohës, por mund të jenë më të harueshëm krahasuar me fëmijët e tjerë të moshës së tyre.

Si mund t'i ndihmoj fëmijës tim?

Bej ndërtimin e rutinave dhe qëndro i përkushtuar ndaj tyre. Hulumtimi tregon se rutinat ndihmojnë fëmijët të zhvillojnë aftësi njohëse dhe vetë-rregullim. Fëmijët janë më të aftë të mbajnë mend një rutinë kur ajo është “automatisuar” – e praktikojnë shpesh sa të dinë pa menduar.

Bej promovimin e “metakognicionit”: një ndërgjegjësim për proceset e veta njohëse. Hulumtimi sugjeron se fëmijët janë shumë optimistë për mundësinë e tyre për të kujtuar me sukses. Prindërit dhe mësuesit mund t'i ndihmojnë ata të vërejnë kur kujtimi është i vështirë dhe të vendosin strategji që ndihmojnë.

Bej modelin e sjelljes që dëshiron të shohësh. Për shembull, mund të vendosësh listat dhe strategjitë e tua për të ndihmuar në kujtimin e detyrave të përditshme. Gjithashtu mund të keni një rutinë familjare “çantat pranë derës” dhe kontrollimin e tyre natën para. Mos e bëj për ta, bëjeni së bashku.

Bej kërko mbështetje profesionale nëse je i shqetësuar. Të gjithë fëmijët harrojnë ndonjëherë, dhe disa më shumë se të tjerët. Nëse fëmija yt është veçanërisht i harueshëm ose i pavëmendshëm, mund të jetë e vlefshme të konsultoheni me një mjek të përgjithshëm ose psikolog shkollor. Kushtet si ADHD duhet të vëzhgohen në më shumë se një mjedis (për shembull, në shtëpi dhe në shkollë, ose në shtëpi dhe në sport), dhe duhet të plotësohen kritere të veçanta diagnostikuese. Diagnoza mund të jetë e dobishme për të aksesuar mbështetje.

Çfarë nuk duhet të bëj – dhe pse?

Mos u mbështet në aftësinë e fëmijëve për të filluar vetë kujtesën në mënyrë spontane – kjo është pjesa më e vështirë e kujtesës së ardhshme! Në vend të kësaj, përdorni lista kontrolli dhe ndihmës të kujtesës. Për shembull, nëse ata vazhdimisht lënë shishen e pijes në shkollë, mund të vendosni një etiketë në çantën e tyre që thotë “ku është shisha jote e pijes?” Përdorimi i nxitjeve nuk është mashtrim – është mbështetje për sukses.

Mos u shqetësoni për gabimet – këto janë normale. Një studim me fëmijë 3–5 vjeç tregoi se stimujt në formën e dhurimeve ushqimore nuk ishin të mjaftueshëm për të përmirësuar performancën. Dënimi gjithashtu nuk është shumë i ndihmës. Në vend të kësaj, përdorni rastet e harresës si momente mësimi – planifikoni se si të përshtateni herën tjetër.

Mos lërini gjërat shumë vonë. Anksytesi dhe stresi mund ta bëjnë më të mundur harrimin, sepse fëmijët mund të bëhen lehtësisht të mbingarkuar. Paketoni çantat natën para, praktikoni rutinat e reja, dhe shmangni nxitimin sa më shumë të jetë e mundur.

Mos gjykoni. Dështimet e mundshme të memories janë ndonjëherë si defekte karakteri, veçanërisht kur ndikojnë tek të tjerët (si kur harrohet të kthehet një send i huazuar).

Kuptimi i mënyrës sesi funksionon memoria, megjithatë, ndihmon të zbulohet se harresa është një pjesë e përditshme e zhvillimit.