Gjeografia e shkëputjes së akullit: plazhet që tregojnë historinë klimatike të Antarktidës

Rreth 20,000 vjet më parë, gjatë lastës së fundit të akullnajave, Antarktida arriti kulmin e saj të shtrirjes së akullit. Nga ajo kohë filloi një proces gradual i shkrirjes dhe tërheqjes së akullnajave që, për shkak të ngrohjes globale, është përkeqësuar dukshëm në dekadat e fundit

Humbja e akullit në Antarktidë nuk ndikon vetëm në rritjen e nivelit të detit: ajo gjithashtu ndryshon rrjedhat oqeanike dhe ndikon në ekosistemet polare. Megjithatë, pasojat e saj nuk janë vetëm në oqean ose në klimë. Një nga efektet më pak të dukshme – por po aq të zbuluara – është ngritja e terrenit, e cila ka zbuluar lartësuar plazhe, të heshtura dëshmitare të tërheqjes së akullnajave.

El fenomeni i rebote isostatik

Kur një masë e madhe akulli mbulon sipërfaqen tokësore, siç ndodhi gjatë fundit të akullnajës, pesha e saj deformon koren tokësore dhe e zhyt. Ndërsa akullnajat humbasin masë, kjo barrë zvogëlohet dhe terreni fillon të ngrihet ngadalë. Ky fenomen njihet si rebote isostatik ose pas-akullnajë, dhe është aktiv edhe sot, edhe pse çdo herë ndodh më ngadalë.

Në vitin 1743, fiziku Anders Celsius bëri vlerësimin e parë të ngritjes së terrenit pas fundit të akullnajës në bregdetet e Suedisë. Ai dinte që atje ekzistonin disa shkëmbinj ku, shekuj më parë, pushonin foka pranë detit. Megjithatë, kur shkencëtari vizitoi zonën, vërejti që këta shkëmbinj ishin larg bregdetit, gjë që e bëri të mendojë se niveli i detit kishte rënë. Në të vërtetë, ishte terreni ai që kishte ngritur duke u liruar nga pesha e akullit.

Një nga dëshmitë më të dukshme të këtij ngritjeje janë ato që quhen plazhe të ngritura: nivele të vjetra bregdetare që mbeten mbi nivelin aktual të detit. Këto plazhe “fosile” janë arkiva natyrore që regjistrojnë ndryshimet e mëparshme të nivelit të detit, dhe me to, ndryshimet klimatike.

Plazhe të ngritura në Ishujt Shetland të Jugut

Ishujt Shetland të Jugut, përballë gadishullit antarktik, përmbajnë disa nga plazhet e ngritura më të studiuara të kontinentit. Që nga mesi i shekullit të XX, eksplorues dhe shkencëtarë nga disiplina të ndryshme kanë filluar të hulumtojnë këto linja të vjetra bregdetare, të vetëdijshëm se ato ruajnë kujtimin e tërheqjes së akullnajës dhe ngritjes së terrenit.

Në zonat kryesore pa akull në këto ishuj, si gadishulli Byers në ishullin Livingston ose gadishulli Fildes në ishullin Rey Jorge, ruhen disa nivele plazhesh të ngritura. Secili ruan shenja mbi mënyrën se si reboti isostatik dhe pulsionet e shkëmbimit të akullit kanë transformuar peizazhin në këtë cep antarktik.

Rekonstruksioni i kësaj historie arrihet duke përcaktuar moshën e plazheve përmes disa teknikave të datimit. Edhe pse metoda më tradicionale ka qenë radiokarboni – i aplikuar mbi mbetje organike, si eshtrat e pingvinëve, foka ose copëza konchash dhe algash –, kohët e fundit janë përfshirë teknika më të sakta, si luminiscenca optikisht stimuluar (OSL) dhe datimi me izotopet kozmogjenikë, të cilat lejojnë datimin direkt të shkëmbinjve dhe sedimentit sipas kohës që ata janë ekspozuar ndaj dritës ose rrezatimit kozmik.

Faleminderit këtyre metodave dihet që plazhet e ngritura që arrijnë midis 15 dhe 22 metrash mbi nivelin aktual të detit në gadishullin Byers u formuan rreth 9,500 deri në 8,700 vjet më parë. Kjo konfirmon që kjo rajon tashmë ishte i lirë nga akulli gjatë Holocenit të mesëm, një fazë e së kaluarës të shënuar nga kushtet klimatike më të ngrohta.

Lexoni më shumë: Antropoceni: kur shkenca dhe letërsia bashkohen

Ajo që ndodh në Antarktidë nuk mbetet vetëm në Antarktidë

Edhe pse duket i largët dhe i izoluar, Antarktida ndikon drejtpërdrejt në ekuilibrin e planetit. Shkrirja e akullit ndihmon në ngritjen e nivelit të detit, ndryshon qarkullimin oqeanik dhe ndikon në ekuilibrin klimatik global. Gjithashtu ndikon, siç kemi parë, në ngritjen e terrenit.

Studimi i këtyre plazheve të ngritura nuk është vetëm një mënyrë për të kuptuar të kaluarën, por edhe një mjet kyç për të parashikuar të ardhmen tonë klimatike. Kuptimi i mënyrës sesi korja e tokës u përgjigj ndaj shkrirjes së akullit në të kaluarën do të përmirësojë saktësinë e modeleve aktuale që parashikojnë ndryshimet relative të nivelit të detit dhe sjelljen e akullnajave antarktike në një botë që po ngrohet gjithnjë e më shumë, duke vënë në rrezik balancën e jetës.