Gruaja dhe vajzat në Afganistan luftojnë kundër shtypjes ...

Platformat e mësimit online për arsimin dhe shprehjen e vetvetes janë thelbësore tani

Origjinalisht publikuar në Global Voices

Mantelit e nxënësve afganë të varur në mur, ndërsa fushata “Kthehu në shkollë” e nisur nga qeveria afgane me mbështetjen e UNICEF-it, që rikthen 1.7 milionë djem dhe vajza afgane në shkollë. Fotografi nga Eskinder Debebe, përdorur me leje.

Nga Clarisse Sih dhe Bibbi Abruzzini

Sot, për miliona vajza dhe gra të reja në Afganistan, arsimi nuk është vetëm një e drejtë — është një akt kundërshtimi.Që nga rifitimi i kontrollit nga Talibanët në vitin 2021, qasja në mësim është rrëzuar brutalisht.

Afganistani u zgjuar në një realitet të ri të dielën, më 15 gusht 2021. Një grua që preferon të mbetet anonime kujton duke dalë jashtë dhe duke dëgjuar nga një shitës se Talibanët kishin marrë kontrollin e kryeqytetit, Kabul. Atmosfera ishte e tensionuar; frika dhe pasiguria ishin të shënuara në çdo fytyrë. Njerëzit u nxituan në shtëpi, shprehjet e tyre ishin të mbushura me shqetësim. Pak para kthimit të Talibanëve, e ardhmja dukej premtuese.

“U qava shumë sepse e dija se të gjitha shpresat dhe ëndrrat e mia ishin shkatërruar.” Përballë pasigurisë së jetës nën regjimin Taliban, familja mori vendimin e vështirë për të lënë Kabulin dhe për t’u zhvendosur në fshatin e tyre në Dara-e-Pech në provincën veriore Kunar.

Fillimi i një epoke të re të errët

“Pas marrjes së pushtetit nga talibanët, të gjitha të drejtat dhe aktivitetet e grave në Afganistan u shkelën dhe u ndaluan,” shpjegon Hela, një pjesëmarrëse e Programit të Udhëheqjes të zhvilluar nga Afganët për Mendim të Përshtatshëm (APT).

APT është një organizatë jofitimprurëse e udhëhequr nga të rinjtë në Afganistan që trajton në mënyrë aktive krizën e të drejtave të njeriut, me një fokus të veçantë në të drejtat e grave, ndërsa promovon në të njëjtën kohë aksesin e vajzave në arsim përmes iniciativave krijuese dhe me ndikim. Që nga themelimi i saj në vitin 2010, aktivitetet e APT kanë mbështetur mbi 60,000 të rinj në 34 qarqe duke promovuar udhëheqjen e të rinjve, arsimimin dhe një kulturë paqeje.

“Ndërsa errësira mbulon një dhomë ku çdo llambë është shkatërruar, ashtu edhe zemrat e shumë vajzave afgane, të errëta nga dëshpërimi dhe dëshira për dritën e shpresës,” thotë një grua anonime pjesëmarrëse e iniciativës APT.

Ajmal Ramiyar, Drejtor Ekzekutiv i APT, refuzon të lejojë që ëndrrat e tyre të vdesin.

“Një ditë, askush nuk do të jetë i kufizuar për shkak të gjinisë së saj dhe asnjë fëmijë nuk do të përballet me një të ardhme ku aksesin e tij në arsim i mohohet,” thotë ai në një intervistë me Bibbi Abruzzini nga rrjeti global i shoqërisë civile Forus.

Ajmal e njeh nga afër çfarë do të thotë të jesh i zhvendosur nga lufta. Lufta e tij e gjatë për arsim filloi kur familja e tij u largua nga Afganistani në vitin 1996 kur talibanët marrën pushtetin në Afganistan për herë të parë. Atëherë motrat e tij u ndaluan nga shkolla.

Sot, si avokat i mërguar, ai vazhdon të luftojë për ata që janë lënë pas, dhe me APT ai ka udhëhequr iniciativa të ndryshme, duke përfshirë themelimin e një shkolle fillore për fëmijët e braktisur brenda vendit dhe nisjen e programit të Përfaqësuesit të Rinj të Afganistanit për OKB-në.

Afganët përbëjnë një nga popullsitë më të mëdha të refugjatëve në botë, me 2.6 milionë treguar globalisht dhe 3.5 milionë të tjerë të zhvendosur brenda vendit, të cilët ikën nga shtëpitë e tyre në kërkim të sigurisë.

Pas më shumë se katër dekadash konflikti, katastrofave natyrore, varfërisë së thellë dhe pasigurisë ushqimore, Afganistani mbetet në grackën e një krize humanitare. Sipas UNHCR, rezistenca e refugjatëve, personave të zhvendosur brenda vendit dhe komuniteteve pritëse është “ngadalë duke arritur kufirin e saj.”

Me rënien e dukshme të sigurisë dhe mundësive që nga marrja në kontroll e Talibanit në vitin 2021, pritet që numri i atyre që detyrohen të ikin të rritet.

Duke sfiduar shtypjen përmes arsimit

Deri më sot, kanë kaluar më shumë se 1,200 ditë që nga ndalimi i vajzave afgane për të ndjekur shkollën përtej klasës së gjashtë. Ndërsa djemtë afganë rifilluan mësimet në shkollën e mesme më 22 mars, 2025, vajzat mbeten të përjashtuara pa plane të njoftuara për kthimin e tyre. Gati 400,000 vajza të tjera janë të privuara nga e drejta e tyre për arsim në vitin 2025, duke e çuar totalin në 2.2 milionë sipas UNICEF-it.

Kjo kufizim pasqyron sundimin e mëparshëm të Talibanit (1996–2001) kur edhe arsimi i vajzave përtej shkollës fillore ishte i ndaluar. Historikisht, qasja e vajzave në arsim ka qenë e kontestuar, me pasojat e mëdha gjatë periudhës së luftës së Mujahideenit (1992–1996), dhe përsëri nën Taliban që nga gushti i vitit 2021.

Para rritjes së parë të Talibanit në pushtet në vitin 1996, Afganistani kishte një sistem arsimor relativisht gjithëpërfshirës, me mbi 230,000 vajza në shkollë dhe mijëra gra në role profesionale dhe mësimdhënëse. Të gjitha këto përparime janë kthyer mbrapsht.

Afganistani aktualisht renditet i fundit (177-ta) në Indeksin e Gruas, Paqes dhe Sigurisë, duke theksuar ndikimin e rëndë të ndalimit të vazhdueshëm arsimor. Ajmal dhe ekipi i tij në APT refuzojnë të pranojnë ndalimin e Talibanit ndaj arsimit të vajzave. Ata punojnë për ngritjen e “zërit të heshtur të grave të reja” dhe prezantojnë “mendimet e atyre që aktualisht përjetojnë politika që shkelin të drejtat në terren.”

Kemi pasur dy zgjedhje: të largohemi dhe të lejojmë që 20 vjet përparim të zhduket, ose të gjejmë mënyra të reja për të mbështetur të rinjtë afganë. Zgjodhëm të fundit.

APT ka zhvilluar programe inovative mësimi për të mbajtur gjallë arsimin, duke u fokusuar në nismat e mësimit elektronik që shmangin kufizimet fizike të shkollës. Programet e saj të mentorimit online lidhin vajzat afgane me ekspertë globalë dhe ofrojnë një hapësirë të sigurt për gratë e reja për të shkruar, ndarë histori dhe për të avokuar për ndryshimin dhe publikimin e artikujve dhe raporteve të politikave për të amplifikuar zërin e tyre në mënyrë ndërkombëtare.

Edhe nëse nuk mund të hyjnë në një klasë, ne do të gjejmë mënyra për t'u siguruar që ata të vazhdojnë të mësojnë.

Një grup vajzash afgane, ish-refugeje të kthyer së fundmi nga Irani, mblidhen në një kamp të Komisionit të Lartë të OKB-së për Refugjatët (UNHCR) në Sari Pul, Afganistan. Foto nga Eric Kanalstein. Përdorur me leje.

Fuqia e leximit: Një mjet për rezistencë

Për Ajmal, leximi është më shumë se thjesht të lexuarit dhe shkruarit — është një armë kundër shtypjes: “Leximi u jep njerëzve aftësitë për të thyer ciklet e shtypjes dhe për të avokuar për të drejtat e tyre.”

Tre vjet pas rikthimit të Talibanëve në kontroll të Afganistanit, ndalimi i arsimit të vajzave nuk ka vetëm hequr të drejtat themelore të të rinjave për të mësuar por gjithashtu ka shkaktuar një krizë të shëndetit mendor me përmasa alarmante.

APT së fundmi ka ndarë rrëfime të vajzave të reja afgane rreth ndikimeve negative të politikave restriktive të Talibanëve mbi shëndetin mendor të grave dhe vajzave, veçanërisht në luftën e tyre të përditshme me trauma, ankth, depresion dhe mendime vetvrasëse.

Tetëdhjetë e dy për qind e grave afgane kanë raportuar përkeqësim të ndjenjave të ankthit, izolimit dhe depresionit këtë vit, një shifër që pritet të përkeqësohet më tej ndërsa gratë bëhen gjithnjë e më të kufizuara nga jeta publike.

Përpjekjet e Ajmal kanë tërhequr vëmendjen ndërkombëtare, por lufta vazhdon. Ai kërkon mbështetje globale për iniciativat e drejtuara nga afganët si APT, të cilat kanë nevojë për burime për të mbajtur punën e tyre. Avokimi për bursat është thelbësor për të siguruar që vajzat afgane të kenë qasje në arsim. Rritja e zërit të tyre duke ndarë historitë e tyre dhe duke botuar punën e tyre ndihmon që hallet e tyre të mbeten të dukshme.

Gjithashtu, mbajtja e qeverive përgjegjëse dhe presioni mbi politikanët për sfidimin e politikave të shtypjes së Talibanit janë hapa thelbësorë në luftën për drejtësi dhe të drejtat e njeriut në Afganistan.

Mbrojtja e të drejtave të grave afgane nuk është vetëm përgjegjësi e Afganistanit — është një detyrim global.

Në fjalët e Sonës, një studenteje universitare pjesë e rrjetit APT, “Mendoj se meritojmë më shumë se sa kemi sot.”

Lufta për drejtësi gjinore nuk mund të fitohet pa arsim. Në fjalët e Ajmalit:

Gruajat afgane nuk kanë nevojë për shpëtim. Ato kanë nevojë për qasje në mundësi. Dhe kur i marrin ato, ato do të tregojnë botës sa të fuqishme janë.

Tamana, pjesëmarrëse në Programin e Mentorimit APT shton: “Mënyra më e mirë që më motivon gjithmonë është: ‘Çdo kush, çdo gjë, nëse ju pengon dhe ju ndalon në rrugën tuaj, do të thotë që jeni në rrugën e duhur. Dhe nëse vazhdoni, do të bëni përparim të rëndësishëm.’”

Kjo artikull, shkruar nga Clarisse Sih dhe Bibbi Abruzzini, është pjesë e fushatës #MarchWithUs — një seri tregimesh nga aktivistë të drejtësisë gjinore nga mbarë globi.