Hyrja e Kinës në mosmarrëveshjen për ujërat mes Indisë dhe Pakistanit shton valë të reja në Azinë Jugore

Me të ardhmen e një marrëveshje të ndarjes së ujit thelbësore midis Indisë dhe Pakistanit në ajër, një palë jashtë vendit po vëzhgon me interes të madh: Kina.

Për 65 vjet, Marrëveshja e Ujit të Indusit ka parë rivalët e dy vendeve të Azisë së Jugut të ndajnë aksesin dhe përdorimin e Bazin e Indusit, një zonë e gjerë e mbuluar nga lumi Indus dhe degët e tij që shtrihen gjithashtu në Afganistan dhe Kinë.

Për shumicën e kësaj historie, ka pasur lavdërime të gjerë për marrëveshjen si një demonstrim i suksesshëm i bashkëpunimit midis shteteve armiqësore mbi një burim të përbashkët kyç. Por ekspertët kanë vënë re se traktati ka gjatë kohës ka pasur potencial për konflikt. Draftuesit nuk kanë marrë parasysh efektet e ndryshimeve klimatike, dhe akullnajat Himalajiane që ushqejnë lumenjtë janë tani duke u shkrirë në nivele rekord, duke vendosur në rrezik qëndrueshmërinë afatgjatë të furnizimit me ujë. Ndërkohë, konflikti i vazhdueshëm mbi Kashmirin, ku ndodhet pjesa më e madhe e basenit, e vendos bashkëpunimin në rrezik.

Me traktatin në akull, Kina ndërhyn

Provokimi më i fundit që kërcënon traktatin ishte një sulm terrorist në territorin e unionit indian të Jammu dhe Kashmir më 22 prill 2025. Në përgjigje të këtij sulmi, i cili India e fajësoi Pakistanin dhe shkaktoi një përballje katër-ditore, Nju Delhi e pezoi përkohësisht traktatin.

Por edhe para asaj sulmi, India dhe Pakistan ishin të angazhuara në negociata për të ardhmen e traktatit – statusi i të cilit është në duart e arbitrazhit ndërkombëtar që nga viti 2016. Në zhvillimin më të fundit, më 27 qershor 2025, Gjykata e Përhershme e Arbitrazhit lëshoi një vendim shtesë në favor të Pakistanit, duke argumentuar se mbajtja e traktatit në pezullim nga India nuk ndikoi në juridiksionin e saj mbi çështjen. Për më tepër, traktati nuk lejon asnjë palë ta pezullojë atë në mënyrë unilaterale, sugjeroi vendimi.

Ndërsa po zhvillohet konflikti për të ardhmen e traktatit, Pakistan ka kërkuar ndihmë nga Kina për mbështetje diplomatike dhe strategjike. Kjo mbështetje u pa gjatë konfliktit që ndodhi pas sulmit terrorist të prillit, gjatë së cilës Pakistan përdori ajrone luftëtarë të prodhuar në Kinë dhe pajisje të tjera ushtarake kundër fqinjit të saj.

Ndërkohë, në një veprim të dukshëm për të kundërshtuar pezullimin e traktatit nga India, Kina dhe Pakistan kanë shpejtuar ndërtimin e një projekti të madh të digës që do të sigurojë furnizim uji dhe energji elektrike për disa pjesë të Pakistanit.

Pra, pse po përfshihet Kina? Në pjesën më të madhe, kjo pasqyron lidhjen e fortë midis Pakistanit dhe Kinës, e zhvilluar gjatë gjashtë dekadave.

Por si si ekspert në hidro-politikë, besoj se përfshirja e Pekinit ngre shqetësime: Kina nuk është një vëzhgues neutral në mosmarrëveshje. Përkundrazi, Pekini ka pasur gjatë kohës një dëshirë për rritjen e ndikimit të saj në rajon dhe për të kundërshtuar një Indi që është parë gjatë kohës si një rival. Duke qenë se marrëdhëniet ndërmjet Kinës dhe Indisë – dy vendet shkuan në luftë në vitin 1962 dhe vazhdojnë të përfshihen në përplasje të rastësishme kufitare – ka shqetësime në Nju Delhi se Pekini mund të përgjigjet duke penguar rrjedhjen e lumenjve në territorin e tij që ushqejnë Indi.

Në shkurt, çdo ndërhyrje nga Pekini mbi Traktatin e Ujërave të Indusit rrezikon të shkaktojë tensione rajonale.

Këmbëngulje mbi ujërat

Traktati i Ujërave të Indusit ka kaluar tashmë tri konflikte të armatosura ndërmjet Pakistanit dhe Indisë, dhe deri kohët e fundit shërbeu si një shembull i mënyrës sesi mund të krijohet një marrëveshje dypalëshe e suksesshme ndërmjet dy fqinjëve rivalë.

Nën kushtet fillestare të traktatit, të cilin çdo vend nënshkroi në vitin 1960, India u dha kontroll mbi tre lumenjtë lindorë që vendet ndajnë – Ravi, Beas dhe Satluj – me një rrjedhje vjetore mesatare prej 40.4 miliardë metra kub. Ndërkohë, Pakistani u dha akses në pothuajse 167.2 miliardë metra kub ujë nga lumenjtë perëndimorë – Indus, Jhelum dhe Chenab.

Në Indi, shpërndarja relativisht më e vogël ka qenë gjatë kohës burim i mosmarrëveshjeve, me shumë që besojnë se kushtet e traktatit janë tepër bujare ndaj Pakistanit. Kërkesa fillestare e Indisë ishte për 25% të ujërave të Indusit.

Për Pakistanin, kushtet e ndarjes së Traktatit të Ujërave të Indusit janë të dhimbshme sepse ato konkretizuan mosmarrëveshjet e pazgjidhura të tokës të lidhura me ndarjen e Indisë në vitin 1947. Në veçanti, ndarja e lumenjve është e vendosur brenda kontekstit më të gjerë politik të Kashmirit. Tre lumenjtë kryesorë – Indus, Jhelum dhe Chenab – rrjedhin përmes Jammu dhe Kashmirit të administruar nga India para se të hyjnë në pjesën perëndimore të rajonit të Kashmirit të kontrolluar nga Pakistan.

Por paqëndrueshmëria e rajonit të Kashmirit – mosmarrëveshjet rreth Linjës së Kontrollit që ndan zonat e kontrolluara nga India dhe Pakistan janë të zakonshme – thekson vulnerabilitetin e ujit të Pakistanit.

Gati 65% e pakistanasve jetojnë në rajonin e Bazinit të Indusit, krahasuar me 14% për Indinë. Prandaj, nuk është befasuese që Pakistan ka paralajmëruar se çdo përpjekje për të ndërprerë furnizimin me ujë, si India ka kërcënuar, do të konsiderohet një akt luftë.

Ai gjithashtu ndihmon për të shpjeguar dëshirën e Pakistanit për të zhvilluar energji hidro në lumenjtë që kontrollon. Një e pesta e energjisë elektrike të Pakistanit vjen nga energjia hidro, dhe pothuajse 21 hidrocentrale ndodhen në rajonin e Bazinit të Indusit.

Që nga ekonomia e Pakistanit mbështetet rëndë në bujqësi dhe ujin e nevojshëm për të mbajtur tokën bujqësore, fati i Traktatit të Ujërave të Indusit është jashtëzakonisht i rëndësishëm për udhëheqësit e Pakistanit.

Këto kushte kanë shtyrë Islamabadin të jetë një partner i gatshëm me Kinën në një përpjekje për të forcuar furnizimin e tij me ujë.

Kina ofron ekspertizë teknike dhe mbështetje financiare për Pakistanin për shumë projekte hidroenergjetike në Pakistan, duke përfshirë Ujëvarën Diamer Bhasha dhe Projektin Hidroenergjetik Kohala. Këto projekte luajnë një rol të rëndësishëm në adresimin e kërkesave të energjisë së Pakistanit dhe kanë qenë një aspekt kyç i marrëdhënieve ujore ndërkufitare midis dy vendeve.

Duke përdorur ujin si armë?

Me rivalitetin e saj me Indi dhe dëshirën për të punuar në mënyrë të njëkohshme me Pakistanin për shumë çështje, Kina gjithnjë e më shumë e sheh veten si një palë në Traktatin e Ujit të Indusit, gjithashtu. Narrativat e mediave kineze kanë portretizuar Indi si agresor në mosmarrëveshje, duke paralajmëruar për rrezikun e përdorimit të “ujit si armë” dhe duke vënë në dukje se burimi i lumit Indus ndodhet në rajonin perëndimor të Tibetit të Kinës.

Kjo përshtatet me praninë strategjike më të madhe të Pekinit në politikën e Azisë së Jugut. Pas sulmit terrorristik, Ministri i Jashtëm i Kinës Wang Yi konfirmoi mbështetjen e Kinës për Pakistanin, duke e paraqitur marrëdhënien si një partneritet “strategjik në çdo mot” dhe duke e quajtur Pakistanin një “mik të hekurt.”

Dhe në përgjigje të pezullimit të traktatit nga ana e Indisë, Kina njoftoi se do të përshpejtonte punën në projektin e rëndësishëm hidroenergjetik Mohmand në degën e lumit Indus në Pakistan.

Investimi kinez në sektorin e hidroenergjetik të Pakistanit ofron mundësi të mëdha për të dy vendet në lidhje me sigurinë energjetike dhe promovimin e rritjes ekonomike.

Projekti Indus cascade nën iniciativën e Korridorit Ekonomik Kinë-Pakistan, për shembull, premton të ofrojë një kapacitet të përgjithshëm të gjenerimit të energjisë hidroelektrike prej rreth 22,000 megavatësh. Megjithatë, fakti që projekti filloi në Gilgit-Baltistan, një zonë e kontestuar në Kashmiri të kontrolluar nga Pakistan, thekson delikatesën e situatës.

Mbështetja e Pekinit për Pakistanin është kryesisht e motivuar nga një përzierje e interesave ekonomikë dhe interesave gjeopolitike, veçanërisht në legjitimimin e Korridorit Ekonomik Kinë-Pakistan. Por kjo vjen me koston e nxitjes së tensioneve rajonale.

Siç është, përshtatja e interesave të Kinës dhe Pakistanit në zhvillimin e projekteve hidroelektrike mund të paraqesë një sfidë të mëtejshme për stabilitetin e marrëveshjeve të ndarjes së ujit në Jugun Azi, veçanërisht në Basenin e Indusit. Kohët e fundit, kryeministri i shtetit indian Arunachal Pradesh, i cili kufizohet me Kinën, paralajmëroi se projektet hidroelektrike të Pekinit në rajonin e Tibetit Perëndimor përbëjnë një bombe uji që po “vë në kohë”.

Për të zbutur këto tensione – dhe për ta rikthyer Marrëveshjen e Ujit të Indusit në rrugën e duhur – është e domosdoshme që India, Kina dhe Pakistan të angazhohen në diplomaci dhe dialog. Such engagement is, I believe, essential in addressing the ongoing water-related challenges in South Asia.