Çfarë e bën 'fuqitë e mëdha' të mëdha? Dhe si do të përshtaten ato në një botë multipolare?

Shumë inç kolone janë kushtuar analizës së “konkurrencës së madhe të fuqive” që po zhvillohet aktualisht midis Kinës dhe SHBA-së.

Por çfarë e bën një fuqi “madhe” në fushën e marrëdhënieve ndërkombëtare?

Ndryshe nga shtetet e tjera, fuqitë e mëdha kanë një kapacitet për të formësuar jo vetëm mjedisin e tyre të afërt, por edhe rendin global – duke përcaktuar rregullat, normat dhe strukturat që qeverisin politikën ndërkombëtare. Historikisht, ato janë parë si arkitektët e sistemeve botërore, duke ushtruar ndikim shumë përtej lagjeve të tyre.

Kuptimi i fuqive të mëdha lindi për të dalluar mes shteteve më të fuqishme dhe atyre më pak të fuqishme. Koncepti fitoi popullaritet pas Paçtës së Westfalisë të vitit 1648 dhe Kongresit të Vjenës në vitin 1815 – ngjarje në Evropë që ndihmuan në vendosjen e konceptit të shteteve sovrane dhe ligjeve ndërkombëtare që i qeverisin ato.

Ndërsa fuqitë e mëdha të epokave të mëparshme – për shembull, Perandoria Romake – kërkonin të zgjeronin territorin e tyre pothuajse në çdo kthesë dhe mbështeteshin në fuqinë ushtarake për ta bërë këtë, fuqia e madhe moderne përdor një tapet të ndërlikuar të presionit diplomatik, ndikimit ekonomik dhe pretendimeve të ligjit ndërkombëtar. Rendi që del nga Westfalia përkufizon parimet e sovranitetit kombëtar dhe integritetit territorial, të cilat i lejuan këto fuqitë të ndjekin një balancë të fuqisë siç ishte kodifikuar nga Kongresi i Vjenës, bazuar në negociata dhe jo në dominim.

Kjo transformim përfaqësoi një zhvillim të rëndësishëm në politikën botërore: Tani së paku një pjesë e legjitimitetit të kontrollit të një shteti u realizua përmes marrëdhënieve të tij dhe aftësisë për të ruajtur paqen, në vend që të bazohej vetëm në aftësinë për të përdorur dhunë.

Nga i madh në ‘super’

Duke përdorur kapacitetet e tyre materiale – fuqinë ekonomike, forcën ushtarake dhe ndikimin politik – fuqitë e mëdha kanë qenë në gjendje të projektojnë fuqinë në rajone të ndryshme dhe të përcaktojnë kushtet e rendit ndërkombëtar.

Në shekullin e 19-të Koncerti i Evropës, fuqitë e mëdha – Britania, Franca, Austria, Prusia dhe Rusia – menaxhuan së bashku politikën evropiane, duke balancuar fuqinë për të ruajtur stabilitetin. Ndikimi i tyre u zgjerua globalisht përmes zgjerimit imperial, tregtisë dhe vendosjes së normave që reflektuan prioritetet e tyre.

Gjatë shekullit të 20-të, Lufta e Ftohtë solli një dallim të dukshëm midis fuqive të mëdha dhe shteteve të tjera. SHBA dhe Bashkimi Sovjetik, si dy “superfuqitë” e epokës, dominuan sistemin ndërkombëtar, duke e formësuar atë përmes një rivaliteti që përfshinte aleanca ushtarake, konkurrencën ideologjike dhe sistemet ekonomike. Fuqitë e mëdha në këtë kontekst nuk ishin thjesht shtete të fuqishme, por aktorët kryesorë që përcaktonin strukturën e politikës globale.

Drejt një bote multipolare

Periudha pas Luftës së Ftohtë shpejt solli një moment unipolar, me SHBA-në si fuqinë e vetme të madhe në gjendje të formësonte sistemin ndërkombëtar në shkallë globale.

Kjo epokë u shënua nga zgjerimi i liberalizmit ndërkombëtar, globalizimi ekonomik dhe multilateralizmi i drejtuar dhe i ndërtuar nga SHBA.

Megjithatë, shfaqja e qendrave të reja të fuqisë, veçanërisht Kina dhe në më pak se Rusia, ka mbyllur epokën unipolare, duke hapur rrugën për një botë shumëpolare ku natyra dalluese e fuqive të mëdha përsëri ri-formohet.

Në këtë sistem, fuqitë e mëdha janë shtetet me kapacitete materiale dhe ambicie strategjike për të ndikuar në rendin global si një tërësi.

Dhe këtu ato ndryshojnë nga fuqitë rajonale, të cilat ndikojnë kryesisht në zona të caktuara. Shtetet si Turqia, India, Australia, Brazili dhe Japonia janë ndikues brenda lagjeve të tyre. Por ato nuk kanë arritjen globale të SHBA-së ose Kinës për të ndryshuar në mënyrë thelbësore sistemin ndërkombëtar.

Në vend të kësaj, rolet e këtyre fuqive rajonale shpesh përcaktohen nga stabilizimi i rajoneve të tyre, adresimi i sfidave lokale ose veprimi si ndërmjetës në konkurrencën e fuqive të mëdha.

Sfida ndaj madhështisë

Megjithatë, bota shumëpolare paraqet sfida unike për fuqitë e mëdha të sotme. Shpërndarja e fuqisë do të thotë që asnjë fuqi e madhe nuk mund të dominojë sistemin siç bëri SHBA në epokën unipolare pas Luftës së Ftohtë.

Në vend të kësaj, fuqitë e mëdha të sotme duhet të navigojnë në dinamikë komplekse, duke balancuar konkurrencën me bashkëpunimin. Për shembull, garat mes Uashingtonit dhe Pekinit tani është një tipar përcaktues i politikës globale, duke përfshirë tregtinë, teknologjinë, strategjinë ushtarake dhe ndikimin ideologjik. Ndërkohë, përpjekjet e Rusisë për të ruajtur statusin e saj si fuqí e madhe kanë rezultuar në veprime më të fuqishme, edhe pse të fokusuar në rajon, që megjithatë kanë pasojë globale.

Fuqitë e mëdha gjithashtu duhet të përballen me kufizimet e ndërvarësisë. Natyrat e lidhura të ekonomisë globale, proliferimi i teknologjive të avancuara dhe rritja e sfidave ndërkombëtare si ndryshimet klimatike dhe pandemitë kufizojnë aftësinë e çdo fuqie të madhe për të përcaktuar rezultatet në mënyrë unilaterale. Kjo realitet i detyron fuqitë e mëdha të prioritizojnë interesat kryesore duke gjetur mënyra për të menaxhuar çështjet globale përmes bashkëpunimit, edhe në mes të konkurrencës së ashpër.

Ndërsa bota vazhdon të përshtatet me shumë qendra të fuqisë, karakteristika kryesore e fuqive të mëdha mbetet aftësia e pakrahasueshme për të projeksionuar ndikim globalisht dhe për të përcaktuar parametrat e rendit ndërkombëtar.

Qoftë përmes konkurrencës, bashkëpunimit ose konfliktit, veprimet e fuqive të mëdha do të vazhdojnë, besoj, të formësojnë rrugëtimin e sistemit global, duke e bërë veçorinë e tyre si aktorë kryesorë në marrëdhëniet ndërkombëtare më të rëndësishme se kurrë më parë.

Kjo artikull është pjesë e sekuentës që shpjegon termat e politikës së jashtme të zakonshme por rrallë të shpjeguara.