Bisedimet direkte në Abu Dhabi: një kapitull i ri për paqen mes Armenisë dhe Azerbajxhanit?

Takimi shënoi kontaktin e parë bilaterale pa ndërmjetësim midis dy udhëheqësve

Origjinalisht botuar në Global Voices

Imazh nga Arzu Geybullayeva, krijuar duke përdorur Canva Pro.

Më 10 korrik, Presidenti i Azerbaixhanit Ilham Aliyev dhe Kryeministri i Armenisë Nikol Pashinyan u takuan në Abu Dabi për atë që shënoi kontaktin e parë bilaterale pa ndërmjetësim midis dy udhëheqësve, duke sinjalizuar një largim të rëndësishëm nga tradita e dekadave të shumëta të diskutimeve për paqe që kryesisht janë lehtësuar nga aktorë të jashtëm si Bashkimi Evropian, Rusia, ose Shtetet e Bashkuara.

Ndërsa detajet e diskutimeve u mbajtën kryesisht të fshehura, me vetëm implikime të përgjithshme që dolën nga deklaratat e ministrive të jashtme përkatëse, të dyja palët konfirmuan se “negociatat bilaterale përfaqësojnë formatin më efikas për të adresuar të gjitha çështjet që lidhen me procesin e normalizimit.”

Agjencia e Shtypit pro-qeveritare e Azerbajxhanit raportoi se “u mbajtën diskutime të rëndësishme dhe substanciale mbi aspektet kryesore të axhendës së paqes midis Armenisë dhe Azerbajxhanit — duke përfshirë delimitimin e kufirit, hapjen dhe zhvillimin e korridorit Zangezur, nënshkrimin e marrëveshjes së paqes, dhe çështje të tjera.”

Një marrëveshje në parim

Takimi në Abu Dabi pason një zhvillim të rëndësishëm nga marsi i këtij viti, kur Armenia dhe Azerbajxhani njoftuan se kishin rënë dakord për kushtet e një marrëveshjeje paqeje për herë të parë. Kjo vjen pas shumë takimeve dhe raunde negociatash të ndërmjetësuara nga aktorë ndërkombëtarë që nga Lufta e Dytë e Karabakut në vitin 2020, të gjitha të fokusuar në arritjen e një marrëveshjeje bilaterale përfundimtare dhe zgjidhjen e çdo mosmarrëveshjeje të mbetur.

Rajoni Nagorno-Karabakh është nën kontrollin e popullsisë së tij etnike armene si një shtet i shpallur vetë që nga një luftë e zhvilluar në fillim të viteve 1990, e cila përfundoi me armëpushim dhe një fitore ushtarake armene në vitin 1994. Pas kësaj, u krijua një Republikë e re, jomirëmbajtëse ndërkombëtarisht, e Nagorno-Karabakh, dhe shtatë rajone të afërta të okupuar nga forcat armene. Sipas Grupit Ndërkombëtar të Krizës, si rezultat i konfliktit më shumë se një milion njerëz u detyruan të braktisnin shtëpitë e tyre: “Azerbajxhanasit ikën nga Armenia, Nagorno-Karabaku dhe territoret përreth, ndërsa armenët lanë shtëpitë në Azerbajxhan.”

Tensionet vazhduan gjatë dekadave të ardhshme, duke kulmuar në luftën e dytë të Karabakut në vitin 2020 dhe një operacion ushtarak pasues në shtator të vitit 2023, me të cilin Azerbajxhani hapi rrugën për rimarrjen e kontrollit të plotë mbi Karabakun.

Mendohet se marrëveshja e paqes në draft përfshinte koncesione të mëdha nga Armenia, siç është heqja e monitoruesve të Bashkimit Evropian nga kufiri dhe heqja e padive në gjykata ndërkombëtare. Azerbajxhani ka kritikuar vazhdimisht monitoruesit e BE-së që nga vendosja e tyre në tetor 2022, duke i akuzuar ata për “krijimin e mbulim ushtarak dhe të inteligjencës për palën armene.” Zgjerimi i misionit të BE-së në shkurt 2023, pas një ofensive të Azerbajxhanit në Armeni në shtator 2022, ka tensionuar më tej marrëdhëniet me Bakun dhe Moskën, të dy të cilët e kanë sfiduar qëllimin dhe legjitimitetin e saj.

Kërkesat e Azerbajxhanit gjithashtu përfshinin ndryshimin e Kushtetutës së Armenisë për të hequr çdo pretendim të perceptuar territorial ndaj Azerbajxhanit, veçanërisht referencat në preambulën e saj për Deklaratën e Pavarësisë të vitit 1990. Kushtetuta e Armenisë nuk bën referenca direkte për Karabakun; preambula i referohet Deklaratës së Pavarësisë që “referon vendimin e përbashkët të Këshillit të Lartë të SSR-së Armeniane dhe Këshillit Kombëtar të Artsakh-ut për Ribashkimin e SSR-së Armeniane dhe Rajonin Malor të Karabakh-ut.”

Kryeministri Pashinyan ka mbështetur publikisht miratimin e një Kushtetute të re përmes një referendum kombëtar, me plane për një votim në vitin 2027.

Palët rajonale dhe Koridori i Zangezurit

Disa fuqitë rajonale kanë interesa të thella për sigurimin e një marrëveshjeje paqeje të qëndrueshme. Turqia, një aleate e afërt e Azerbajxhanit, është angazhuar aktivisht në këtë proces. Në qershor 2025, vizita e Kryeministrit Pashinyan në Istanbul për bisedime me Presidentin Recep Tayyip Erdoğan u përshkrua nga Armenia si një hap “historik” drejt paqes rajonale, me Turqinë që premtoi mbështetje për përpjekjet e Armenisë për paqe me Azerbajxhanin.

Një pikë kyçe e interesit për të gjithë palët është propozuar Koridori i Zangezurit – një lidhje e rëndësishme transporti përmes Armenisë që lidh Azerbajxhanin me eksklavin e tij të Nakhchivan, e ndarë mes Armenisë, Turqisë dhe Iranit. Ky korridor ka potencial të madh për lehtësimin e tregtisë dhe transitit midis Evropës dhe Azisë, duke ofruar mundësi të reja ekonomike për të gjitha palët e përfshira.

Pikat kryesore të mosmarrëveshjes janë shfaqur në negociata mbi korridorin. Së pari, emri i tij: Armenia refuzon termin “Koridori i Zangezurit,” duke e parë atë si një kërcënim për sovranitetin mbi Syunik, territorin jugor të Armenisë që kufizohet me Nakhchivan. Azerbajxhani, nga ana tjetër, kundërshton kontrollin e plotë të Armenisë, duke shprehur shqetësime për akses të besueshëm, ndërsa Armenia refuzon të dorëzojë kontrollin e rrugës prej 32 kilometrash (gati 20 milje) ndaj ndonjë palë të tretë.

SHBA kanë propozuar një zgjidhje të mundshme. Në një konferencë për shtyp më 11 korrik, Tom Barrack, ambasadori i SHBA-së në Turqi, tha, “Pra, ajo që ndodh është që Amerika ndërhyn dhe thotë, ‘Mirë, do ta marrim përsipër. Na jepni 32 kilometra rrugë me një qiramarrje dhjetëvjeçare, dhe të gjithë mund ta ndajmë atë.’” Sipas analizës të Middle East Eye për këto zhvillime, “Komentet e Barrack shënojnë konfirmimin zyrtar të parë që administrata Trump ofroi të menaxhonte korridorin përmes një operatori privat amerikan, i cili do të shërbente si një garantues neutral.”

Në raportin e saj të majit 2025, Grupi Ndërkombëtar i Krizave theksoi se zgjidhja e modaliteteve të këtyre lidhjeve të transportit, duke përfshirë çështjet e sovranitetit dhe inspektimit, mbetet thelbësore për procesin e paqes.

Rusia e anashkaloi?

Bisedimet në Abu Dabi theksojnë një ndryshim të rëndësishëm në balancën e fuqisë rajonale, pasi Rusia – që dikur konsiderohej një ndërmjetës kryesor – duket gjithnjë e më shumë e anashkaluar. Ndërsa zëdhënësi i Kremlinit, Dmitry Peskov, e mirëpriti dialogun e drejtpërdrejtë, ndikimi i Moskës vazhdon të zvogëlohet mes marrëdhënieve diplomatike të përkeqësuara me të dy Armeninë dhe Azerbaijan.

Sipas analistit politik Zaur Shiriyev, “Azerbajxhani nuk ka më nevojë për ndërmjetësimin rus, i cili mund të krijojë mundësi për përparim të vërtetë.” Raportet ndërmjet Armenisë-Rusi kanë përkeqësuar shumë që nga fundi i Luftës së Dytë të Nagorno-Karabakut, me Jerevanin duke akuzuar Moskën dhe aleancën e saj ushtarake, Organizatën e Traktatit të Sigurisë Kolektive (OTSK), për dështimin për ta mbrojtur atë kundër sulmeve azere në vitet 2021 dhe 2022.

Raportet e Azerbajxhanit me Rusinë janë gjithashtu përkeqësuar pas një incident të shembjes së avionit më 25 dhjetor 2024. Baku akuzoi Rusinë për qëllim të gabuar për të goditur një fluturim të Azerbajxhan Airlines me raketa mbrojtjeje ajrore, një pretendim i mohuar fuqishëm nga Moska. Ky incident, së bashku me vdekjet e fundit të dy vëllezërve azerbajxhanas gjatë një sulmi policie ruse në Jekaterinburg, ka nxitur një grindje publike të paprecedentë dhe një zemërim në rritje, duke ulur kapacitetin e Rusisë për të vepruar si një arbitër i pavarur rajonal.

Sfida mbeten

Pavarësisht sinjalit pozitiv që kanë dërguar bisedimet direkte, pengesa të konsiderueshme mbeten. Në vend, Pashinyan përballet me presion të konsiderueshëm nga opozita, kisha, dhe rrethe oligarkike, të cilat disa analistë besojnë se mbështeten nga Kremlini.

Ngjashëm, arrestimi i miliarderit rus Samvel Karapetyan, i cili kontrollon rrjetin kombëtar të energjisë së Armenisë dhe kishte shprehur ambicie politike duke mbështetur kishën – e cila është në mosmarrëveshje me zyrtarinë e kryeministrit për disa kohë – thekson edhe më shumë konfliktin e brendshëm.

Sipas Richard Giragosian, drejtor i Qendrës së Studimeve Rajonale në Jerevan, për përpjekjet e shpeshta “për grusht shteti” kundër qeverisë së zgjedhur demokratikisht – pesë që nga viti 2018 – “nuk [kanë] qenë shumë serioze.” Ai i tha Euronews-it se këto veprime janë “projektuar për të kërkuar mbështetje nga Rusia” më shumë sesa janë “drejtuar nga aktiviteti rus” – edhe pse vetë Rusia është “mbingarkuar nga gjithçka në Ukrainë.”

Giragosian gjithashtu vuri re dy fushata të ndryshme të dezinformimit ruse. E para përfshin raporte të falsifikuara për rritjen e forcave ushtarake ruse në bazën e tyre në Gyumri, të destinuara të alarmojnë monitoruesit e BE-së dhe të presionojnë Jerevanin ndërsa ai gjithnjë e më shumë përshtatet me Evropën. E dyta, të cilën Giragosian e hodhi poshtë si “po ashtu absurde,” përfshin akuzat ruse për një “fabrikë të armëve biologjike në Armeni të orkestruar nga amerikanët” – një pretendim që Moska e ka përdorur më parë kundër Ukrainës dhe Gjeorgjisë. Këto fushata, argumentoi Giragosian, paradoksalisht “tregojnë dobësinë e Rusisë,” pavarësisht stuhisë së afërt “në horizont” ndërsa Rusia kërkon të rimarrë ndikimin e humbur.

Rruga për një marrëveshje paqeje të plotë dhe të qëndrueshme është e ndërlikuar. Ndërsa natyra e pa ndërmjetësim e takimit në Abu Dabi shënon një hap të rëndësishëm përpara, konkretizimi i rezultatit do të varet nga aftësia e të dy liderëve për të naviguar në politikën e brendshme komplekse, për të mbajtur momentum diplomatik dhe për të siguruar mbështetjen e koordinuar të aktorëve ndërkombëtarë të interesuar përtej Moskës. Ndërsa Kaukasi i Jugut vazhdon të përcaktojë përsëri peizazhin e tij gjeopolitik, bota shikon për të parë nëse ky dialog i ri direkt mund të transformojë përfundimisht dekada konfliktësh në një paqe të qëndrueshme.