Internet në Mam: Përkushtimi i Sabq'ech Pérez për ringjalljen e gjuhës në Gvatemala

‘Shpresoj që gjuhët tona do të zgjasin me kalimin e kohës,’ thotë YouTuber-i Mayan Mam

Origjinalisht botuar në Global Voices

Ilustrimi i krijuar nga Marco Martínez dhe ekipi Rising Voices, përdorur me lejen e tyre.

Rising Voices (RV): Si preferoni t’i prezantoheni?

Saqb'ech Pérez (SP): Jam Saqb’ech Pérez dhe jam maya mam nga K’ojla’ (Cajolá, në spanjisht), në Quetzaltenango, Gvatemalë. Jam e diplomuar në Administrim Arsimor nga Universiteti Mariano Gálvez i Gvatemalës, dhe aktualisht studjoj Master në Antropologji Shoqërore në Qendrën Universitare të Perëndimit të Universitetit të San Karlos në Gvatemalë.

Saqb'ech Pérez (SP): Emri im është Saqb'ech Pérez, nga populli Mayan Mam në K'ojla (Cajolá në spanjisht) në Quetzaltenango, Gvatemala. Kam një diplomë bachelor në Administrimin Arsimor nga Universiteti Mariano Gálvez i Gvatemalës, dhe aktualisht po studioj për një master në Antropologjinë Shoqërore në Universitetin e San Karlos në Gvatemalë – Qendra e Perëndimit.

Foto e Saqb'ech Pérez para qendrës ceremoniale Saq Tx'otx’ (Saculew), Huehuetenango. Foto nga Hector Gregorio, e përdorur me lejen e tij.

SP: Që nga i ri kam pasur mundësinë të jem pjesë e grupeve të ndryshme të përqendruara në mbrojtjen e territorit të popujve mayas. Ky rrugë kontribuoi në pajtimin tim personal me identitetin dhe kulturën time, pasi, duke më quajtur nga prindërit me një emër në gjuhën mayan mam (Saqb’ech do të thotë “lule e bardhë”), që nga fëmijëria kam përjetuar sulme raciste dhe diskriminuese në kontekste të ndryshme.

Pas një procesi të gjatë reziliencë, kuptova se problemi i racizmit dhe diskriminimit kulturor nuk është një problem i veçantë, dhe që lidhet me mos përdorimin e gjuhëve mayas. Prandaj, gjetja e një hapësire ku mund të kontribuoj në rivitalizimin e tyre përmes platformave digjitale, duke ndarë atë që di për gjuhën time Mam përmes Youtube si Saqbech.com.

Derisa tani, kjo më ka lejuar të ndaj me shumë njerëz nga e gjithë bota, kryesisht me njerëz migrantë dhe grupe mbështetëse për ruajtjen e gjuhës mam mayas, dhe kjo është bërë një nga aktivitetet e mia të preferuara.

SP: Duke filluar që në moshë të vogël, kam pasur mundësinë të jem pjesë e grupeve të ndryshme të përkushtuara për mbrojtjen e territorit të popullit mayas. Ky rrugë kontribuoi në pajtimin tim personal me identitetin dhe kulturën time. Duke qenë i emëruar nga prindërit me një emër në gjuhën mayan Mam (Saqb'ech do të thotë “lule e bardhë”), kam përjetuar sulme raciste dhe diskriminuese në kontekste të ndryshme që nga fëmijëria.

Pas një proces të gjatë rezistence, kuptova se problemi i racizmit dhe diskriminimit kulturor nuk është një çështje e veçantë, por është i lidhur me mos përdorimin e gjuhëve maiane. Prandaj, gjetja një hapësire për të kontribuar në rivitalizimin e saj përmes platformave digjitale, duke ndarë atë që di për gjuhën time Mam përmes YouTube, si Saqbech.com.

Derisa tani, kjo më ka lejuar të ndaj atë me disa njerëz në mbarë botën, kryesisht migrantë dhe grupe mbështetëse për ruajtjen e gjuhës maiane Mam, dhe është bërë një nga aktivitetet e mia të preferuara.

Selfie e Saqb'ech në njërin nga videot në kanalin e saj në YouTube

RV: Çfarë do të dëshironit të ndani me botën rreth gjuhës dhe territorit tuaj?

SP: Populli maian mam jeton në disa fshatra në departamentet e ndryshme të Gvatemalës dhe Meksikës, përfshirë Tk’ajol a’ (“Të bijtë e ujit”, në mam, emëruar kështu sepse është një vend me disa burime ujore) i regjistruar si Cajolá në spanjisht.

Është një fshat ku 95% e popullsisë është mam, megjithëse me kontekstin e globalizimit (reflektuar në përdorimin masiv të spanjishtes ose anglishtes në të gjitha hapësirat si shkollat, mediat, platformat digjitale, etj.), numri i folësve është ulur.

Disa nga karakteristikat që e përshkruajnë popullin mam është se është një nga popujt më të vjetër maian dhe ka rezistuar në kohë. Me këtë ka vazhduar gjuha dhe pastërtia e saj, sepse është një gjuhë që ruan lidhje me ndjenjat, emocionet dhe arsyen.

Një shembull është fjala winaq, që do të thotë “njeri ose person” dhe gjithashtu do të thotë “njëzet”, sepse sistemi i numërimit maian është vigesimal dhe një person ka 20 gishtërinj, duke përfshirë ata të këmbëve dhe të duarve. Prandaj, është e rëndësishme të theksohet se gjuhët maiane janë një libër i hapur për lidhjen me kujtimet dhe ndjenjat e popujve tanë.

SP: Populli maian mam jeton në disa fshatra në departamentet e ndryshme të Gvatemalës dhe Meksikës, përfshirë Tk’ajol a’ (“Të bijtë e ujit” në Mam, emëruar kështu sepse është një vend me disa burime ujore), i regjistruar si Cajolá në spanjisht.

Është një fshat ku 95 përqind e popullsisë është Mam, megjithëse në kontekstin e globalizimit (reflektuar në përdorimin e gjerë të spanjishtes ose anglishtes në të gjitha fushat, si shkollat, mediat, platformat digjitale, etj.), numri i folësve është duke u ulur.

Një gjë që ka dalluar popullin Mam është se ata janë një nga komunitetet më të vjetra Mayan që kanë rezistuar me kalimin e kohës. Kjo ka lejuar që gjuha dhe pastërtia e saj të vazhdojnë të ekzistojnë, pasi është një gjuhë e lidhur me ndjenjat, emocionet dhe arsyen.

Një shembull është fjala “winaq,” që do të thotë “njerëz” ose “njeri,” dhe gjithashtu do të thotë “njëzet,” pasi sistemi numerik mayan është vigesimal, dhe një person ka 20 gishtërinj, duke përfshirë ata në gishtërinj dhe në duar. Prandaj, është e rëndësishme të theksohet se gjuhët mayan janë një libër i hapur për lidhjen me kujtimin dhe ndjenjat e popujve tanë.

RV: Çfarë ëndrrash keni për gjuhën tuaj në botën digjitale dhe atë jo digjitale?

SP: Ëndërroj që të ketë më shumë liri dhe më pak frikë për të përdorur gjuhën mayan mam në vende të ndryshme, si universitetet, fushat e futbollit, vendet e punës, dhe të tjera. Që fëmijët të rriten pa frikën e diskriminimit për shkak të folur gjuhën e tyre, dhe që përkundrazi, të ndihen plotësisht të identifikuar me kulturën dhe botëkuptimin e tyre. Me këtë, gjithashtu ëndërroj që bota digjitale të mos jetë më një mjet i paarritshëm për popullin mayan. Që të kemi mundësinë të shijojmë këto burime pa ndjerë se jemi të zhvendosur, të panjohur ose të huaj, dhe që të bëhet një dritare mundësish për të mësuar dhe rivitalizuar gjuhën tonë.

Në përgjithësi, ëndërroj me mundësinë që populli mayan mam të ketë qasje pa kufizime në këto mjete që, me kalimin e kohës, bëhen të domosdoshme. Kam pasur përvoja me njerëz mam që nuk arrijnë të bëjnë veprimet e tyre virtuale për shkak të pamundësisë së aksesit në informacion, trajnim dhe ndërgjegjësim mbi këto mjete.

SP: Ëndërroj për më shumë liri dhe më pak frikë në përdorimin e gjuhës mayan mam në vende të ndryshme, si universitetet, fushat e futbollit, vendet e punës, dhe më shumë. Ëndërroj që fëmijët të rriten pa frikën e diskriminimit për shkak të folur gjuhën e tyre, dhe që, përkundrazi, të ndihen plotësisht të identifikuar me kulturën dhe botëkuptimin e tyre. Gjithashtu ëndërroj që bota digjitale të mos jetë më një mjet i paarritshëm për popullin mayan. Që të kemi mundësinë të shijojmë këto burime pa ndjerë se jemi të zhvendosur, të panjohur ose të huaj, dhe që të bëhet një dritare mundësish për të mësuar dhe rivitalizuar gjuhën tonë.

Në përgjithësi, unë ëndërroj për mundësinë që populli Mam maya të ketë qasje të pakufizuar në këto mjetet, të cilat, me kalimin e kohës, bëhen të pashmangshme. Kam pasur përvoja me popullin Mam që nuk mund të kryejnë biznesin e tyre virtual për shkak të qasjes së kufizuar në informacion, trajnim dhe ndërgjegjësim për këto mjetet.

RV: Çfarë është projekti juaj në këtë Program Catalyst?

SP: Nga përvoja ime në krijimin e përmbajtjes edukative për mësimin e gjuhës maya mam në YouTube, kam vënë re që krijimi i përmbajtjes dixhitale është një temë me rritje të shpejtë në ditët e sotme. Megjithatë, shumë prej nesh nuk e njohin mënyrën se si përdoren platformat e ndryshme dixhitale të shpërndarjes. Prandaj, unë kërkoj të promovoj dokumentimin dhe shpërndarjen e përmbajtjes kulturore përmes organizimit të një serie punëtori trajnim për mjetet dixhitale dhe krijimin e përmbajtjes me njerëz të rinj maya mam nga Cajolá, Quetzaltenango, si një strategji për shpërndarjen e njohurive të komunitetit mam.

Ky proces do të përfundojë me një forum filmash në një qendër arsimore të komunitetit për të promovuar përdorimin përgjegjës të platformave dixhitale. Përmes këtij procesi, shpresoj të nxis kreativitetin e popullatës për të krijuar përmbajtje me rëndësi kulturore në platformat dixhitale, duke ndarë me botën pak nga populli maya mam.

SP: Nga përvoja ime në krijimin e përmbajtjes edukative për mësimin e gjuhës maya mam në YouTube, kam vënë re që krijimi i përmbajtjes dixhitale është një temë me rritje të shpejtë në ditët e sotme. Megjithatë, shumë prej nesh nuk e njohin mënyrën se si përdoren platformat e ndryshme dixhitale të shpërndarjes. Prandaj, unë kërkoj të promovoj dokumentimin dhe shpërndarjen e përmbajtjes kulturore përmes organizimit të një serie punëtori trajnim për mjetet dixhitale dhe krijimin e përmbajtjes me njerëz të rinj maya mam nga Cajolá, Quetzaltenango, si një strategji për shpërndarjen e njohurive të komunitetit mam.

Ky proces do të përfundojë me një forum filmash në një qendër arsimore të komunitetit për të promovuar përdorimin përgjegjës të platformave dixhitale. Përmes këtij procesi, shpresoj të nxis kreativitetin e popullatës për të krijuar përmbajtje me rëndësi kulturore në platformat dixhitale, duke ndarë me botën pak nga populli maya mam.

RV: Pse është e rëndësishme për ju të krijoni dhe të navigoni në proceset e përdorimit, forcimit, rivitalizimit dhe/ose promovimit të gjuhës suaj përmes mediave dhe mjeteve dixhitale?

SP: Më emocionon shumë të di që ekzistojnë shumë përpjekje krijuese të orientuara drejt rivitalizimit të gjuhëve maya, na jep shpresë se gjuhët tona do të zgjasin në kohë dhe se teknologjia do të zgjerojë arritjen e tyre në mënyrë të përshtatshme për kontekstet tona.

SP: Jam i lumtur të di që ka kaq shumë përpjekje krijuese të drejtuara drejt rivitalizimit të gjuhëve Mayan. Na jep shpresë që gjuhët tona do të mbijetojnë me kalimin e kohës dhe se teknologjia do të zgjerojë arritjen e tyre në mënyra që janë të rëndësishme për kontekstet tona.

RV: Çfarë do të thoje që të të emociononte më shumë për ndarjen e këtij procesi me folës të tjerë të gjuhëve indigjene në Gvatemalë?

SP: Më emocionon të mësoj nga çdo koleg dhe kolege e këtij procesi. Ndërtimi i rrjeteve bashkëpunuese na frymëzon të vazhdojmë të punojmë me një qëllim të përbashkët dhe ta japim jetë identitetit, kulturës dhe gjuhëve tona mayan. Çdo propozim dhe përpjekje bëhet një dritare mundësie për mësimin, shpërndarjen dhe ruajtjen e gjuhëve mayan.

SP: Jam i emocionuar të mësoj nga secili koleg dhe kolege në këtë proces. Ndërtimi i rrjeteve bashkëpunuese na frymëzon të vazhdojmë të punojmë drejt një qëllimi të përbashkët dhe të vazhdojmë të sjellim në jetë identitetin, kulturën dhe gjuhët tona mayan. Çdo propozim dhe përpjekje bëhet një dritare mundësie për mësimin, shpërndarjen dhe ruajtjen e gjuhëve mayan.

RV: Çfarë do të donit të thonit për folësit e tjerë të Maya Mam për të vazhduar të flasin dhe të forcojnë gjuhën e tyre?

SP: Një përshëndetje e ngrohtë për popullin tonë maya mam që ndodhet në pjesë të ndryshme të Tokës nëna jonë, që Krijuesi dhe Formuesi u japë jetë të mirë dhe të dobishme secilit. Sot, shfrytëzoj këtë hapësirë për t'u ftuar që të punojmë së bashku për të nxitur gjuhën tonë maya mam, që të mos harrohet sepse ka forcë, mbart njohuri të plota, dhe është një dhuratë e trashëguar nga paraardhësit tanë të parë. Flisni me fëmijët, të rinjtë dhe të rriturit, mos ndihemi turp, lartësojmë identitetin tonë maya mam.

Jun q'ob'eb'il te junjun qxjalil ati twitz junjun Tnom twitz Qtxu Tx'otx’, axwit qajawil tzaj q'onte jun b'an chwinqlal te junjun kyeye. Te anb'il ja'lin in xi nq'one jun txokb'il te junjun kyeye tu'n qaq'unan junx tu'n tok tipumal qyo Mam, tumix tz'ik'a tna'la qun aju lu nim tipumal, iqin tb'anil nab'il tu'n, ex jun oyaj q'onkj qe kyun qchman oxtxi xjal. Qo yolin kyuk'il k'wal, kyuk'il ku'xin, ex kyuk'il tij xjal toj qyol, min qoqe tx'ixwi, qnimjsaktz qoklen Mam.

SP: Një përshëndetje zemërgjerë për popullin tonë Mayan Mam që gjendet në pjesë të ndryshme të Tokës tonë Nënë. U bëftë e mundur që Krijuesi dhe Fjalori t'ju japin secilit prej jush një ekzistencë të mirë dhe të dobishme. Sot, shfrytëzoj këtë rast për t'ju ftuar të punojmë së bashku për të promovuar gjuhën tonë Mayan Mam, në mënyrë që ajo të mos harrohet, sepse ka forcë, bartë me vete njohuri të shumta, dhe është një dhuratë trashëguar nga stërgjyshërit tanë të parë. Le të flasim me fëmijë, të rinj dhe të rritur; le të mos ndihemi të turpëruar; le të ngrisim identitetin tonë Mayan Mam.