Në mes të një eskalimi të fushatës ajrore izraelite kundër Iranit, po rriten thirrjet në Teheran për të tërhequr nga Traktati për Non-Proliferimin e Armëve Bërthamore (NPT) dhe për të mbyllur Detin e Hormuzit, një nga rrugët më kritike të naftës në botë.
Armiqtë e përjetshëm kanë shkëmbyer zjarr që nga 13 qershori pasi Izraeli filloi një sulm pa precedent në vendet bërthamore të Iranit, bazat ushtarake dhe zonat rezidenciale në një përpjekje për të penguar programin e Teheranit dhe për të eliminuar udhëheqjen kryesore ushtarake.
Disa komandantë të lartë të Gardës Revolucionare Islamike (IRGC) dhe shkencëtarë bërthamorë janë vrarë në sulme. Ministria e Shëndetësisë së Iranit tha më 15 qershor se 224 persona, duke përfshirë fëmijë, kishin humbur jetën.
Të paktën 24 persona, duke përfshirë civilë, janë vrarë në kundërsulmet iraniane, sipas autoriteteve izraelite.
Izraeli tha se sulmi u krye sepse kishte arritur në përfundimin se Irani ishte javë, nëse jo ditë, larg arritjes së një arme bërthamore. Irani e mohon këtë pretendim, duke insistuar se programi i tij bërthamor është paqësor.
Kuvendi i Iranit po vazhdon me një projektligj për të tërhequr nga NPT, njoftoi zëdhënësi i Ministrisë së Jashtme, Eshmajl Baqaei, më 16 qershor. Zyrtarët iranianë po kërcënojnë gjithashtu të mbyllin Detin e Hormuzit nëse sulmet vazhdojnë.
Ndërkohë, Presidenti i SHBA-së Donald Trump po promovon mundësinë e ndërmjetësimit të një marrëveshjeje paqeje midis Iranit dhe Izraelit. Por ekspertët paralajmërojnë se të dy kërcënimet e Teheranit dhe optimizmi i Trump mund të jenë më shumë për teatër politik sesa për ndryshim të menjëhershëm.
Tërheqja nga NPT: Më shumë zë sesa dhëmb?
Ligjvënësi i ashpër iranian Hamid Rasaee gjatë fundjavës akuzoi se nuk kishte kuptim të qëndronte në NPT pasi ai kishte dështuar të mbrojë vendet bërthamore të Iranit nga sulmet.
Ligjvënësi tjetër i ashpër, Mohammad Mannan, ndërhyri duke njoftuar se një projektligj me prioritet të lartë do të paraqitej në parlament për të shtyrë përpara tërheqjen.
Pavarësisht retorikës së nxehtë në Teheran, ekspertët thonë se Irani nuk është i mundur të largohet realisht nga traktati së shpejti.
“Për momentin, Irani duket se nuk do të tërhiqet nga NPT, pavarësisht presionit në rritje nga konservatorët,” tha Hamidreza Azizi, koleg në Institutin Gjerman për Çështjet Ndërkombëtare dhe të Sigurisë, për RFE/RL.
Edhe nëse parlamenti miraton projektligjin, ai duhet të miratohet nga Këshilli i Mbrojtësve, mbikëqyrësi kushtetues i Iranit i cili anëtarët e tij janë -- drejtpërdrejt dhe indirekt -- emëruar nga Lideri Suprem Ayatollah Ali Khamenei, komandanti i përgjithshëm i vendit i cili ka fjalën përfundimtare në të gjitha çështjet shtetërore.
Azizi argumentoi se tërheqja nga NPT do të dobësonte në mënyrë efektive mbrojtjen ligjore të Iranit.
“Teherani deri tani ka bazuar mbrojtjen e tij në nivel ndërkombëtar në pohimin se veprimet e Izraelit janë të paligjshme, duke cituar mungesën e një kërcënimi të menjëhershëm. Dalja nga NPT do të minonte plotësisht këtë linjë.”
Në vitin 2010, Khamenei lëshoi një fatwa -- një urdhër fetar -- duke shpallur përdorimin e armëve bërthamore si "haram," ose e ndaluar sipas ligjit islamik, dhe duke deklaruar se Irani nuk do t’i ndjekë ato.
Zyrtarët iranianë shpesh kanë vënë në dukje këtë dekret si provë se republika islame nuk ka ndërmend të zhvillojë armë bërthamore.
Megjithatë, analistët argumentojnë se fatwa nuk paraqet një pengesë serioze për Iranin për të marrë një bombë. Ata vërejnë se Irani mund të kryejë shumë nga puna e nevojshme ndërsa fatwa mbetet në fuqi, dhe Khamenei mund ta revokojë atë thjesht në një fazë të mëvonshme nëse vendoset të vazhdohet përpara.
Baqaei tha më 16 qershor se, pavarësisht përpjekjeve legjislative për të filluar tërheqjen e Iranit nga NPT, Teherani nuk po kërkon të marrë armë bërthamore.
Strait Of Hormuz: Rrezik i Lartë, Shanse të Ulëta
Media të ashpra dhe disa zyrtarë kanë risqëruar përsëri mundësinë e mbylljes së Gjirit të Hormuzit -- një veprim që do të kërcënonte pothuajse një të pestën e furnizimit botëror me naftë. Por Gregory Brew, një analist i lartë për Iranin dhe naftën në Grupin Eurasia me bazë në Nju Jork, thotë se është një kërcënim që Teherani nuk është shumë e mundur ta kryejë.
“Mbyllja e ngushticës është karta e fundit e madhe që Irani mund të luajë,” tha Brew për RFE/RL. “Ajo ka mjetet për të bllokuar në thelb rrugën ujore… duke përdorur raketa bregdetare me rreze të shkurtër, anije luftarake dhe mina.”
Por përpjekja për të bllokuar ngushticën strategjike do të kishte pasoja të mëdha, të tilla si “në mënyrë të menjëhershme” shkaktonte një përgjigje nga Shtetet e Bashkuara dhe Këshilli i Bashkëpunimit të Gjirit (GCC).
“Nëse lufta me Izraelin po provokon shumë dëme, lufta me SHBA-në (dhe GCC-në) do të ishte shumë më keq,” tha Brew.
Në aspekt ekonomik, mbyllja e ngushticës së Hormuzit do të dëmtonte gjithashtu Iranin vetë sepse ai po përdor rrugën ujore për eksportimin e naftës, kryesisht në Kinë.
“Sa kohë që kjo vazhdon, nuk mendoj se do të veprojë mbi kërcënimet e saj,” shtoi Brew.
