Korruptimi në qeverinë e Sánchez: reformoni demokracinë ose ushqeni populizmin

Në mes të skandaleve që ndikojnë në rrethin më të afërt të presidentit të Qeverisë së Spanjës, Pedro Sánchez, dhe me politikën kombëtare të dominuar nga një mosbesim në rritje ndaj partive, institucioneve dhe udhëheqësve të tyre, bëhet urgjente të ridiskutohet një çështje thelbësore: çfarë kuptojmë ne për korrupsionin dhe pse vazhdimësia e tij rrezikon demokracinë?

Kuptimi i korrupsionit zakonisht ndryshon në varësi të kohës historike, vendit dhe aktorëve të përfshirë. Megjithatë, disa përkufizime rezistojnë kohës. Politikan dhe filozof Edmund Burke sugjeroi në shekullin XIX që çdo shoqëri duhet të vendosë kufij midis pushtetit politik dhe atij ekonomik dhe shoqëror.

Kur këta kufij zbehen, ndodh korrupsioni: përdorimi i pozitës publike për të përfituar përfitime private që shkelin ekuilibrin midis sferave të pushtetit. Dhe kur kjo praktikë bëhet e përhapur, qytetarët fillojnë të dyshojnë për legjitimitetin e sistemit demokratik në përgjithësi.

Ajo që është në lojë është vetë stabiliteti i sistemit demokratik

Rastet që rrethojnë Pedro Sánchez, siç ndodhi më parë me udhëheqës të tjerë të partive të ndryshme, rikthejnë në tavolinë atë tension strukturor. Por nuk është vetëm çështje etike ose penale: ajo që është në lojë është vetë stabiliteti i sistemit demokratik.

Sa më shumë ndihet se udhëheqësit veprojnë në përfitim të tyre ose të rrethit të tyre, aq më shumë dobësohet besimi qytetar në institucionet, dhe më lehtë fiton terren populizmi.

Rritja e populizmit në Evropë nuk është rastësore. Ajo ushqehet, kryesisht, nga zhgënjimi me elitat tradicionale, të cilat akuzohen për korrupsion, papërgjegjshmëri ose shkëputje nga nevojat e qytetarëve.

Me një diskurs që përball “popullin e pastër” kundër “elitave të korruptuara”, populistët denoncojnë dështimet e sistemit dhe premtojnë zgjidhje të menjëhershme, shpesh pa respektuar frenat dhe balancat që përcaktojnë një demokraci liberale.

Partitë nuk po rinovohen

Paradoxalisht, kjo kritikë, edhe pse shpesh e interesuar dhe e thjeshtuar, tregon probleme reale. Demokratitë aktuale përballen me një deficit legjitimiteti dhe efikasiteti. Partitë tradicionale dështuan të rinovohen, të zgjedhin më mirë kuadrot e tyre, të hapen ndaj shoqërisë dhe të mbajnë një lidhje të gjallë me votuesit. Pasojat janë të dukshme: fragmentim politik, polarizim ekstrem dhe një qytetari gjithnjë e më skeptike.

Por populizmi nuk është vetëm një kërcënim. Mund të jetë gjithashtu një mundësi nëse kuptohet si një alarm, si një simptomë që diçka nuk funksionon. Mund të detyrojë elitën politike të ndërmarrë reformat që janë shtyrë për vite me radhë: reforma që forcojnë integritetin, efikasitetin dhe legjitimitetin e sistemit demokratik.

Zgjidhja nuk kalon përmes mbështetjes së populizmit për të mbijetuar zgjedhorisht, siç kanë bërë disa udhëheqës, por për marrjen seriozisht të kritikave dhe veprimin në përputhje.

Kjo përfshin, së pari, reformimin e partive politike nga brenda: demokratizimin e funksionimit të brendshëm, përmirësimin e sistemeve të financimit, lidhjen e ndihmave publike me një lidhje të vërtetë me shoqërinë, dhe përpjekjen për të përzgjedhur me kujdes kuadro të tyre.

Së dyti, duhet të rritet kapaciteti i shtetit për të vepruar në mënyrë efikase dhe të drejtë. Gjithashtu, politizimi i posteve të larta administrative minon profesionalizmin në menaxhimin publik. Është e nevojshme të ndahet qartë karriera politike nga ajo administrative, në mënyrë që secila të kryejë rolin e saj pa ndërhyrje.

Së treti, është e dobishme të forcohen edhe më shumë mekanizmat e kontrollit të pushtetit ekzekutiv. Kjo përfshin konsolidimin e ndarjes së pushteteve, forcimin e organeve si Gjykata e Llogarive, Mbrojtësi i të Drejtave të Njeriut ose agjencitë e rregullimit të pavarura, dhe mbrojtjen e atyre që denoncojnë praktikat e keqja në administratë.

Korrekto gabimet dhe ofro rezultate

Po, ky program reformist është ambicioz. Dhe po, stimujt afatshkurtër për shumë udhëheqës – përfshirë Pedro Sánchez – shtyjnë në drejtimin e kundërt: premtimin e zgjidhjeve të thjeshta, nxitjen e polarizimit dhe fajësimin e të tjerëve. Por është thelbësore të pranohet se nuk ka rrugë të shkurtër. Demokracia liberale do të shpëtojë vetëm nëse tregon se mund të korrigjojë gabimet e saj dhe të ofrojë rezultate.

Lajmi i mirë është se shoqëria spanjolle duket e gatshme. Sipas Eurobarometrit të fundit të veçantë për korrupsionin e Bashkimit Evropian (2024), Spanja është vendi më intolerant ndaj korrupsionit nga 27 vendet anëtare. Qytetarët nuk pranojnë të paguajnë ryshfet ose të bëjnë favore për të hyrë në shërbime publike. Kjo tregon se ekziston një nivel i qëndrueshëm etik mbi të cilin mund të ndërtohet një rinovim demokratik.

Topi është në duart e udhëheqësve politikë dhe të qytetarëve. Nëse ndonjë prej udhëheqësve tanë vendos ta marrë seriozisht këtë axhendë reformash, ai jo vetëm do të kontribuojë në përmirësimin e vendit, por ndoshta do të gjejë mbështetje më të madhe qytetare se sa mendon. Por është e domosdoshme të ndalohet përdorimi i korrupsionit si armë shash, dhe ta trajtojmë atë si atë që është: një sëmundje e sistemit që vetëm me reforma strukturore, angazhim institucional dhe udhëheqje demokratike e vërtetë mund të kurohet.