Ndikimi i veprës së Frantz Fanon në lëvizjen Black Power ...

« Ne revoltohemi thjesht sepse, për arsye të shumta, nuk mund të marrim frymë më. (F. Fanon) » Banderolë e aktivistëve të Black Lives Matter, para një komisariati policie në Minneapolis, në mbrëmjen kur Jamar Clark, një afrikan-amerikan 24-vjeçar, u qëllua nga policia ndërsa nuk kishte armë në dorë (15 nëntor 2015). Wikimedia, CC BY-NC-SA

Ne këtë anë të Atlantikut, ne e dimë ndikimin e Fanon në mendimin dekolonial në kuptimin e gjerë. Nuk dihet aq shumë se ai gjithashtu është lexuar dhe cituar shumë nga lëvizjet e emancipimit të zezakëve amerikanë të viteve 1960.

Shumë historianë kanë theksuar ndikimin e Frantz Fanon (1925-1961) mbi të majtën franceze, duke përfshirë intelektualë si Jean-Paul Sartre. Filozofi francez shkroi në vitin 1961 parathënien e librit të famshëm të mallkuarit të tokës të psikologut martinik, në të cilën lavdëron radikalizmin e ideve të mbrojtura për dekolonizimin.

Nga ana tjetër, ndikimi i Fanon në revolucionarët afrikan-amerikanë të lëvizjes Black Power është studiuar pak, veçanërisht në letërsinë franceze.

Një jetë e shkurtër, një ndikim i konsiderueshëm

Lindur në vitin 1925 në Martinik, atëherë koloni franceze, Frantz Fanon ishte një psikiatër i zi, të cilit mendimi i tij u ndikua thellësisht nga përvoja e racizmit dhe kolonializmit evropian. I vendosur, që nga viti 1953, në Algjeri për të ushtruar psikiatrinë, ai njohu forma të njohura të shtypjes, gjë që e çoi, në vitin 1955, të angazhohej pranë Frontit të Çlirimit Kombëtar (FLN) dhe të mbështeste aktivisht luftën për pavarësinë e Algjerisë kundër dominimit francez.

I përjashtuar nga Algjeria në vitin 1957, Frantz Fanon sheh veprën e tij kryesore, të mallkuarit të tokës, e botuar në Paris në vitin 1961, ndërsa është i sëmurë nga një leucemi në fazën përfundimtare dhe është i shtruar në spital në Uashington.

Fanon, nga Jean-Claude Barny, i dalë në prill të vitit 2025 në Francë.

Kjo vepër është një përmbledhje e mësimeve që ai nxori nga lufta për pavarësi e Algjerisë, e destinuar për të ndriçuar dhe frymëzuar luftërat antikoloniale në shkallë globale. Përkthimi në anglisht, i cili u publikua në vitin 1965, ndikoi ndjeshëm në lëvizjet revolucionare të zeza në Shtetet e Bashkuara.

Fanon, Malcolm X dhe dhuna dekoloniale

Shumë teori të formuluara nga Fanon mbi dhunën revolucionare, e konsideruar si një mjet për ndërgjegjësim politik dhe vetëvendosje për popujt afrikanë, kanë gjetur një jehonë në diskursin e Malcolm X (1925-1965) në fillim të viteve 1960.

Figura qendrore e aktivizmit radikal afro-amerikan në atë kohë, Malcolm X u dallua për thirrjen e tij për rezistencë aktive përballë shtypjes raciale. Edhe pse nuk ekziston ndonjë lidhje direkte e vërtetuar midis Fanon dhe Malcolm X, idetë e tyre përkatëse paraqesin konvergjenca të dukshme dhe janë shpërndarë dhe ripërsëritur gjerësisht brenda lëvizjeve aktiviste afro-amerikane.

Të dy lindën në vitin 1925, Fanon dhe Malcolm X vinin nga kontekste socio-ekonomike të ndryshme: Fanon ishte nga klasa e mesme dhe ndoqi studime mjekësie, ndërsa rrugëtimi i Malcolm Little, i cili do të marrë emrin Malcolm X në fillim të viteve 1950, u shënua nga një rinovë e vështirë, një kalim prej shtatë vjetësh në burg dhe një arsimim autodidakt.

Pavarësisht këtyre rrugëve të ndryshme, një afinitet intelektual dhe ideologjik i thellë i bashkonte. Të dy mbrojtën një dekolonizim radikal si dhe një emancipim të të menduarit dhe të trupit të popullatave të zeza, dhe ndikuan në mënyrë të qëndrueshme në lëvizjet e çlirimit të zezakëve në Shtetet e Bashkuara dhe më gjerë.

Fanon pohoi se dekolonizimi përfshinte domosdoshmërisht përdorimin e dhunës për të shkatërruar strukturat e kolonializmit:

« E paraqitur në tërësinë e saj, dekolonizimi lë të kuptohet nëpërmjet poreve të saj, topa të kuq, thika të gjakosura », shkruan ai në të mallkuarit e tokës.

Malcolm X e ripërtriu këtë vizion kur deklaroi: « Revolucioni është i gjakosur, armiqësor, pa kompromis; ai rrëzon gjithçka në rrugën e tij. » Sipas tij, kushtetuta e të zezëve në Shtetet e Bashkuara ishte një formë e kolonializmit të brendshëm, një perspektivë e lidhur ngushtë me konceptin e « kolonializmit të brendshëm » të zhvilluar nga Fanon.

Les Afro-Américains vus comme un peuple colonisé

Huey P. Newton dhe Bobby Seale, figurat revolucionare afro-amerikane, kanë thelluar këto ide duke dhënë lindje, në gjysmën e dytë të viteve 1960, në Partinë e Panterës së Zezë (BPP) në Shtetet e Bashkuara. Ky lëvizje revolucionare promovonte vetëmbrojtjen e të Zezërve dhe drejtësinë shoqërore përballë racizmit dhe dhunës policore. Ajo ishte pjesë e lëvizjes Black Power duke vlerësuar krenarinë e zezë, autonominë komunitare dhe rezistencën ndaj shtypjes sistematike. Edhe pse ata vetë u mbështetën në trashëgiminë shpirtërore të nacionalizmit të zi të Malcolm X, mendimi i tyre u ndikua fuqishëm nga analiza e Frantz Fanon mbi luftën për çlirimin algjerian.

Përveç Damned of the Earth, që çdo anëtar i partisë duhej ta lexonte, drejtuesit e BPP-së gjithashtu u morën me libra të tillë si Peau noire, masques blancs, Viti i V të Revolucionit Algjerian dhe Për revolucionin afrikan, që nga përkthimet e tyre në anglisht.

Duke integruar teoritë fanoniane, Newton dhe Seale kanë interpretuar gjendjen e afro-amerikanëve si atë të një populli të kolonizuar, duke justifikuar kështu përdorimin e vetëmbrojtjes së armatosur kundër dhunës policore në lagjet e zeza, sepse ata e shihnin atë si një formë legjitime të rezistencës ndaj një okupimi.

Frantz Fanon pohoi se dhuna koloniale dehumanizonte të shtypurit, dhe se dhuna revolucionare lejonte rivendosjen e dinjitetit të tyre.

« Kolonizimi ose dekolonizimi, është thjesht një raport force », shpjegon ai në « të Mallkuarit e tokës ».

Kjo dhunë fillestare kthehet tek ai në një dhunë çliruese që bart një rend politik të ri. Për Fanon, ajo përbën një mjet të emancipimit psikologjik, duke lejuar të shtypurit të kalojnë mbi alienacionin dhe ndjenjën e inferioritetit.

Në mënyrë të ngjashme, nacionalistët e zi amerikanë kanë krijuar një lidhje midis gjendjes së të kolonizuarve dhe asaj të afro-amerikanëve në getot urbane, duke mbrojtur mjete revolucionare për t’i liruar këto komunitete. Të ndikuar nga Fanon, luftëtarët e Black Power konsideronin lagjet e zeza si koloni të brendshme të nënshtruara ndaj një pushteti të bardhë të jashtëm, të cilën i quanin « imperializëm komunitar ».

Cdo dy javë, autorët tanë zhytën në të kaluarën për të gjetur aty për të deshifruar të tashmen. Dhe për të përgatitur të ardhmen. Abonohuni falas sot!

Në të mallkuarit të tokës, Frantz Fanon propozon një kornizë ideologjike për luftërat antikoloniale, duke i bërë thirrje për të mobilizuar në vijën e parë lumpenproletariat, këto shtresa marginale, shpesh kriminalizuar ose të përjashtuara nga sistemi prodhues. Duke filluar nga përvoja algjeriane, Fanon tregon se këta individë, të paregjistruar në strukturat koloniale, janë veçanërisht të prirur të angazhohen në luftën e armatosur. Ndërsa Marx, i cili e konsideronte lumpenproletariat (ose, « sub-proletariat ») si pa ndërgjegje revolucionare, Fanon e sheh atë si një forcë potencialisht subversive, nëse ajo ka një zgjuarje politike.

Kjo rivlerësim i margjinaleve ka ndikuar thellësisht në lëvizjet radikale të zeza siç janë Black Panthers. Figurat si Huey P. Newton dhe Eldridge Cleaver kanë pohuar se lumpenproletariati i zi – të papunët, punëtorët joformalë ose ish të burgosurit – përfaqëson një përparësi më revolucionare sesa klasa punëtore e bardhë, e cila shpesh perceptohet si bashkëpunëtore e rendit të vendosur.

Aktualiteti dhe rëndësia e mendimit të Fanon

Lëvizja Black Power ka mundësuar që idetë e Frantz Fanon të bëhen një referencë globale në luftën kundër racizmit, imperializmit dhe neo-kolonializmit, përtej kontekstit të tyre algjerian. Ai ka ndihmuar që Fanon të bëhet një nga mendimtarët më të mëdhenj revolucionarë.

Rëndësia aktuale e mendimit të Frantz Fanon shfaqet në lëvizje bashkëkohore si Black Lives Matter (BLM) dhe në luftërat antikoloniale në vazhdim. Kritikat e tyre ndaj racizmit sistemik, kolonializmit dhe thirrjet për veprim radikal janë pjesë e vazhdimësisë së mendimit fanonian, i cili vazhdon të frymëzojë aktivistë në shkallë botërore.

Angazhimi ndërkombëtar i lëvizjes BLM për drejtësi shoqërore reflekton vizionin e Fanon, veçanërisht në kërkesën për shkatërrimin e strukturave shtypëse si racizmi sistemik, pabarazitë ekonomike dhe dhunën policore të institucionale.

Gjithashtu, ndikimi i Fanon shfaqet natyrshëm edhe jashtë lëvizjeve të zeza amerikane; kjo shihet veçanërisht në ripërtrirjen e disa prej argumenteve të tij nga organizatorët e shumë lëvizjeve pro-Palestinë.