Loi Duplomb: Një hap i madh mbrapsht në mjedis dhe shënde...

Në më pak se pesëmbëdhjetë ditë, një peticion duke kërkuar shfuqizimin e ligjit Duplomb ka arritur gati 2 milionë firma – një rekord që nga krijimi i platformës së peticioneve të Asamblesë Kombëtare. Peticionerët refuzojnë rivendosjen e pesticideve të rrezikshme ndërsa disa fermerë kërkojnë të drejtën për t’i përdorur ato. A janë këto pikëpamje të papajtueshme? Hulumtimet në agronomi tregojnë se mbrojtja e mjedisit dhe shëndetit, duke siguruar konkurrencën e prodhimeve bujqësore, është e mundur.

Kundërshtimi ndaj ligjit Duplomb të miratuar më 8 korrik u shpreh përmes një peticioni që ka mbledhur mbi 1,8 milionë firma (për datën 24 korrik) – duke hapur rrugën për një debat të ri në Asamblenë Kombëtare. Pikat kryesore të kundërshtimit lidhen me rivendosjen e dy pesticideve kontroverse (i acétamipride dhe flupyradifurone) dhe mbi shkurtime të kompetencave të Agjencisë Kombëtare të Sigurisë Shëndetësore të Ushqimit (Anses) në futjen në treg të pesticideve.

Duke parë këtë mobilizim të paprecedentë, autori i ligjit, senatori LR Laurent Duplomb, deklaroi se qindra mijëra firma të mbledhura “nuk i frymëzojnë shumë”, duke konsideruar se ligji i tij është “i demonizuar dhe i instrumentalizuar nga e majta.”

Një debat mbi pesticide të polarizuar fort

Për ekologjistët dhe të majtën, të mbështetur nga një pjesë e komunitetit shkencor, rrezikshmëria e pesticideve të përmendura nuk është më në diskutim. Ata janë shumë-rrezik për biodiversitetin, veçanërisht për bletët, dhe shkaktojnë dyshime serioze në lidhje me efektet e tyre neuro- zhvillimore mbi shëndetin e njeriut sipas Agjencisë Evropiane të Ushqimit. Rishpërndarja e lejes për përdorimin e acétamipridit, e ndaluar në Francë në vitin 2023, por ende e lejuar në Evropë, duket e papranueshme. Ajo është një privilegj i interesave ekonomike mbi shëndetin njerëzor dhe mjedisin.

Nga ana tjetër, për fermerët dhe përfaqësuesit e tyre, veçanërisht për prodhuesit e rukolës dhe lajthis, acetamiprid është vetëm mënyra efektive për të luftuar pulën e gjelbrë që transmeton sëmundjen e frikshme të verdhëzës. Në vitin 2020, kjo shkaktoi rënien e një të tretës të prodhimit të rukolës, duke shkaktuar një rritje të importeve të sheqerit brazilian dhe gjerman të trajtuar me acetamiprid. Në fund, pse bujqësia franceze, e frikësuar nga humbja e saj aktuale të konkurrencës, duhet të paguajë çmimin e ndalimit të saj?

Mbrojtja e rukolës pa pesticide, është e mundur

Këto dy pozicione të ndara duket se janë sot të papajtueshme. Çfarë thotë shkenca? Së pari, dëshmitë tani janë mjaft të forta për të përcaktuar se rreziqet e neonicotinoideve për njeriun dhe mjedisin janë shumë shqetësuese dhe shumë të shpërndara për të menduar se mund t’i kontrollojmë.

Teknika e mbështjelljes (domethënë procesi ku pluhurat dhe likidet përdoren për të formuar një mbulesë rreth farës) nuk lejon të kufizohet ndikimi i pesticideve. Përveç rreziqeve të saj për bletët, acetamiprid është i integruar në mënyrë të qëndrueshme në mjedis. Produkti është i tretshëm në ujë dhe ka një lëvizshmëri të fortë në tokë, gjë që paraqet rreziqe të mëdha për biodiversitetin të dëshmuara nga ekspertiza kolektive Inrae/Ifremer, e vitit 2022.

Por është gjithashtu e mundur të lëshohet prodhuesit në situatën ku janë të shtypur nga konkurrenca e mallrave të importuara dhe të mbushura me substanca të ndaluara në tokën e tyre? Sfida kryesore politike është kështu të bashkojmë « biodiversitetin » dhe « bujqësinë ». Për më tepër, punimet e ekspertizës së Inrae tregojnë se bujqësia mund të mbështetet në biodiversitet për të arritur performanca shumë të kënaqshme.

Kjo qasje ishte zgjedhur nga plani për sektorin e shegës së shegës 2020 deri në 2023 për t’u përballur me ndalimin e neonicotinoideve. Ministria e bujqësisë atëherë kishte vendosur së bashku me Inrae dhe Institutin teknik të shegës, një « plan » që lejon të gjejnë zëvendësues për neonicotinoidet.

Një mënyrë tjetër për të mbrojtur kulturat ishte propozuar: nuk ishte më fjala për të sulmuar pulën që shkakton verdhjen por për të identifikuar vendet ku ajo mund të shfaqet. Rezultatet ishin bindëse: heqja e këtyre rezervuarëve lejonte të arriheshin rendimentet e njëjta si ato të arritura me trajtimet kimike. Kjo zgjidhje mbetej e papërkryer pasi pesticidet mund të përdoren si fund i fundit (por në sasi shumë më të vogla), por vetëm kur zgjidhjet pa kimikate dështojnë. Për më tepër, zgjidhje ende nuk janë gjetur për të gjitha kulturat, veçanërisht për lajthinë.

Ligji Duplomb, një përgjigje e thjeshtë dhe e prapambetur

Ligji Duplomb shkon teorikisht në vijim të këtyre planeve por në të vërtetë ndjek rrugën e kundërt: ai mban kimikatin si zgjidhje kryesore dhe mendon alternativat vetëm në sipërfaqe, dhe në një mënyrë shumë të paqartë. Dekretet për leje përdorimi të neonicotinoideve do të jepen, sipas ligjit, në këmbim të « kërkimit të një plani alternativë ». Por si do të mendojë ky Komitet i ri mbështetës për mbrojtjen e kulturave, i parashikuar nga teksti dhe nën mbikëqyrjen e ministrisë së bujqësisë, këto alternativa? Me çfarë mjete dhe me çfarë afati kohor, ndërkohë që dekretet e autorizimit nënshkruhen paralelisht me shpejtësi?

Ligji Duplomb në fund ushqen një efekt të fuqishëm të kundërt: duke shkuar në rrugën më të thjeshtë, ai vonon kërkimin të alternativave ndaj pesticideve.

Pse përse një kthesë e tillë? Pa dyshim për t’u përgjigjur lëvizjes së fermerëve të vitit 2024 që shprehte një « mërzi » ndaj standardeve mjedisore dhe që kërcënon vazhdimisht të rifillojë. Por këto kërkesa fshehin një problem të thellë që kam kërkuar të identifikoj në punimet e mia: papajtueshmëria midis standardeve mjedisore dhe kërkesave tregtare që mund të çojë prodhuesit të shkelin ligjin kur përdorin pesticidet (duke tejkaluar dozën-hektar të përcaktuar nga rregulloret, për shembull).

Por ligji Duplomb i përgjigjet këtij zemërimi në mënyrë dy herë më të thjeshtë. Ai ripërshkruan pa diskutim kërkesat e lëvizjes së 2024 – kërkesën për mbajtjen e pesticideve pa alternativa, fleksibilitet në autorizimin e produkteve fitofarmaceutike, ose lehtësimin e formaliteteve që rregullojnë madhësinë e fermave dhe qasjen në ujë (megjithëse ujërat e mëdha).

Nga ana tjetër, ligji nuk trajton aspak kufizimet reale administrative që rëndojnë mbi prodhuesit (deklarimet, formalitetet e çdo lloji). Mbi të gjitha, ai nuk prek rrënjën e distorsioneve të konkurrencës që ndodhin në nivel ndërkombëtar.

Reduktimi i distorsionit duhet të kalojë përmes një mundësie për të harmonizuar vendimin për homologim në nivel evropian dhe jo më vetëm në shkallë kombëtare. Vendosja e « klauzolave pasqyre » në marrëveshjet tregtare ndërkombëtare do të lejonte ndalimin e importit të produkteve ushqimore të prodhuara me substanca fitosanitare të ndaluara në Evropë.

Kërcënime për Anses

A është ligji Duplomb vetëm një ligj tjetër i krijuar për të dërguar sinjale simbolike tek fermerët apo është ai mjeti i një politike më të thellë regresive në terrenin mjedisor?

Një dispozitë e ligjit justifikon këtë shqetësim. Ajo i referohet kompetencave të Agjencisë Kombëtare të Sigurisë Shëndetësore të Ushqimit (Anses) mbi tregtimin e pesticideve.

Për t’u rikujtuar, para vitit 2014, ministria e bujqësisë jepte lejet për pesticide pas një vlerësimi shkencor të kryer nga agjencia. Në atë datë, Stéphane Le Foll, atëherë ministër i bujqësisë, transferoi këtë kompetencë tek Anses për të ofruar garanci më të mira kundër lidhjeve të mundshme të interesit që mund të ekzistonin midis ministrisë së bujqësisë dhe interesave të sektorit bujqësor.

Lëvizjet e ligjit Duplomb kanë menduar disa pista për të zvogëluar fuqinë e Anses dhe për të rivendosur kompetencat e ministrisë së bujqësisë. Në fund, përpara kërcënimit të dorëheqjes së drejtorit të agjencisë, është gjetur një zgjidhje e kompromisit: tani Anses duhet t’i përgjigjet më shumë ministrive të mbikëqyrjes së saj në rast të refuzimit të një pesticidi.

Teksti gjithashtu parashikon një listë të “përdorimeve prioritare” të dëmtuesve që kërcënojnë potencialin e prodhimit kombëtar. Prandaj, Anses duhet të konsiderojë prioritetet e ministrisë së bujqësisë kur do të përcaktojë kalendarin e shqyrtimit të autorizimeve për futjen në treg. Në përgjithësi, Anses ruan kompetencat e saj por tani vepron më shumë nën kontroll, kur duhet të ishte vetëm për të forcuar aftësitë e saj.

Këto vitet e fundit, ministria e bujqësisë ka shumëfishuar përpjekjet për të minuar ekspertizën e saj. Në vitin 2023, ministria kërkonte në mënyrë të qartë që Anses të rivendoste ndalimin e përdorimeve kryesore të herbicidit S-metolachlor. Edhe pse vlerësimi i rreziqeve është i papërsosur, agjencia kryen një punë të konsiderueshme për forcimin e njohurive shkencore mbi rreziqet e pesticideve, veçanërisht duke përdorur një rrjet të veçantë të farmacovigilancës bimore unik në Evropë.

Kështu, ligji Duplomb duket se shënon me të vërtetë dëshirën për t’u kthyer në epokën kur ministëria bashkëmenaxhonte me sindikatat të gjithë politikën bujqësore të vendit, siç ishte para gjashtëdhjetë vjetësh me Këshillin e Bujqësisë Franceze (CAF). A do të jetë kjo me çmimin e pezullimit të arritjeve shkencore në shëndet-mjedis nëse ato shkelin konkurrencën bujqësore në afat të shkurtër? Vendimet e ardhshme politike do të lejojnë të përgjigjemi më me siguri në këtë pyetje.