Loup sinistre, souris laineuse dhe moa: përpjekja për ringjalljen e specieve në një mjedis ekonomik të paqëndrueshëm është shumë e rrezikshme

Ata kishin tashmë për të ringjallur mamuthin me lesh dhe ujkërin e tmerrshëm, ja ku kompania amerikane Colossal Biosciences ndërmerr një projekt të ri të “dëseeksistencës” me një zog gjigant, moa, i zhdukur rreth gjashtë qindra vjet më parë. Këto projekte ngjallin shumë pyetje.

Në një kontekst ku inovacioni bioteknologjik dhe politikat ekonomike duket se ndjekin rrugë të ndryshme, Shtetet e Bashkuara ndodhen në një kthesë. Javët e fundit kanë zbuluar një kontrast të dukshëm midis njoftimit për lindjen e një binjaku gjenetik të një specie të zhdukur dhe dëshirës për të rikthyer në jetë një zog gjigant të zhdukur që nga shekujt, krijimi i një specieje të shpikur (një chimera) në perspektivën e dështimit të mamuthit dhe një pasiguri të madhe financiare, e vazhdueshme nga diskursi dhe orientimet ekonomike kontroverse të administratës Trump.

Kjo konvergjencë nxjerr në pah pyetje thelbësore mbi etikën e inovacionit dhe qëndrueshmërinë e tij në një mjedis ekonomik të bërë të parashikueshëm me vetëdije.

Rilindja « ringjallja » e ujkut të keq në një ekonomi të paqëndrueshme

Colossal Biosciences ka tërhequr vëmendjen, kohët e fundit, duke sjellë në jetë një krijesë me një strukturë gjenetike të ngjashme me atë të ujkut të keq (Canis dirus), një grabitqar gjigant i zhdukur para 13,000 vjetësh. Procesi përfshin nxjerrjen dhe rindërtimin e ADN-së së lashtë, pastaj redaktimin gjenomik të embrionëve aktualë të ujqërve, duke vazhduar me frymën e dhënë nga sekuencimi i parë i gjenomit të një specie të zhdukur në vitin 2008.

Në të njëjtën kohë, ekonomia amerikane kalon një periudhë trazirash pa precedent, duke kujtuar politikat mercantiliste ku pasuria matej në grumbullimin e metaleve të shtrenjta dhe proteksionizmin. Javët e fundit janë shënuar nga votimi i një teksti që vendos borxhin dhe deficitët amerikanë në rrugë të frikshme, një seri i kthesave të shpejta mbi tarifat e doganës të pezulluara dhe të reduktuara më 10 prill në 10% për 90 ditë përballë panikun e tregjeve financiare, por përfundimisht duke qenë – sa i përket disa produkteve – rifilluar më 4 qershor dhe për të tjerë, të shtyrë deri më 1 korrik dhe, së fundmi, më 1 gusht.

Këto pasiguri u intensifikuan me rënien historik të vlerësimit të borxhit amerikan nga Moody’s nga Aaa në Aa1 më 16 maj, agjencia e fundit që tërhiqte tripletën A nga vendi, duke justifikuar vendimin e saj me një borxh prej për rreth 36,000 miliardë dollarë dhe nevojën për shumë shpejt të refinancim të më shumë se 9,200 miliardë dollarë. Edhe pse dyshimet mbi realitetin e vendosjes së këtyre tarifave të ndaluara kanë qetësuar situatën, shkëndija më e vogël rinis procesin: indikatorët e volatilitetit dëshmojnë përsëri këtë nervozitet ekstrem: indeksi VIX që mat “frikën” e tregjeve financiare përballë një konjukture të dhënë, ka kaluar 60 pikë në prill 2025 para se të ulej përsëri, volatiliteti më i fuqishëm i regjistruar që nga pandemia e vitit 2020, me kulme në 45,30 pikë sipas analistëve në “zona paniku”.

Gjithashtu, praktikat aktuale të rinovimit të negociatave tregtare dhe kërcënimet tarifore ringjallin një vizion që teoria ekonomike moderne e konsideron të vjetruar që nga Ricardo, duke penalizuar veçanërisht kompanitë bioteknologjike, të cilat varen shumë nga investimet afatgjata dhe financimet e qëndrueshme.

Cdo dy javë, emra të mëdhenj, zëra të rinj, tema të papritura për të deshifruar lajmet shkencore dhe për të kuptuar më mirë botën. Abonohuni falas sot!

Disa sfida etike dhe ekonomike

Një çështje e parë është ndikimi i pasigurisë ekonomike në inovacionin bioteknologjik. Projektet si ai i ujkut të keq ose i moa janë të brishtë: çfarë do të ndodhte nëse financimet ndalojnë papritur? Përkundër provave klinike, nuk ekzistojnë protokolle menaxhimi për ndalimin e parakohshëm të një projekti të shuarjes së specieve : eutanazia, shitja dyshim, ose lirimi i pakontrolluar nuk janë pjesë e shkencës së fantashkencës, sidomos kur bëhet fjalë për speciet që nuk kanë ekzistuar në histori.

Ndikimet ekologjike janë të papërllogaritura, vetëm ADN-ja nuk garanton as sjellje as përshtatje harmonike e një grabitësi që ka qenë i zhdukur për mijëra vjet në ekosisteme thellësisht të modifikuara.

Për një etikë të specieve kimere?

Përtej pyetjeve të qëndrueshmërisë ekonomike, strategjia e adoptuar për ringjalljen e ujkut të keq ose të mamuthit me lesh të trashë ngre pyetje të reja etike. Procesi përfshin domosdoshmërisht krijimin e organizmave ndërmjetës: "speciet test" që nuk kanë ekzistuar kurrë në historinë e jetës, siç është miu me lesh së fundmi i zbuluar.

Këto krijesa chimike, fruta e një inxhinierie gjenetike eksperimentale, ngre pyetjen themelore të drejtësinë tonë për të krijuar forma të reja të jetës vetëm me qëllim për të përmirësuar të tjera. Instabiliteti shkencor aktual në Shtetet e Bashkuara – vërtet një « luftë kundër shkencës » – e përkeqëson këtë problematikë: presioni i ushtruar mbi kërkuesit për të marrë rezultate të shpejta dhe spektakolare, i kombinuar me pasigurinë e financimeve, mund të çojë në shumëfishimin e këtyre eksperimentimeve mbi « organizma prototip » pa garanci për mirëqenien e tyre ose të të ardhmes së tyre afatgjatë.

Në një mjedis ku projektet mund të ndërpriten papritur për arsye politike ose ekonomike, çfarë ndodh me përgjegjësinë morale ndaj këtyre qenieve të krijuara vetëm si hapa drejt një qëllimi hipotezik? Kjo devijim instrumentalizon të gjallën në shërbim të një premtimi teknologjik, të cilësia e të cilit mbetet e paqartë, duke ngritur pyetje etike që tejkalojnë gjerësisht kornizën e kërkimit shkencor tradicional.

Një pyetje e dytë lidhet me raportin tonë me biodiversitetin. Rrëzimi i zhdukjes, përgjigje tërheqëse ndaj krizës ekologjike aktuale, mund të krijojë një « paragjykim të optimizmit teknologjik » dhe të shmangë përpjekjet tradicionale për ruajtjen e specieve dhe habitatëve. Për më tepër, zgjedhjet zgjedhja e specieve për ringjallje duken të udhëhiqen nga një lloj « prestigji kulturor » i kandidatëve të konsideruar (mamuth, ujk i tmerrshëm, moa) më shumë sesa nga kritere ekosistemike, duke pyetur për qëllimin real të këtyre projekteve: rikthim ekologjik ose kënaqësi e egos ose kurioziteti njerëzor?

Së fundi, pyetja e përshtatshmërisë midis inovacionit të papritur dhe paqëndrueshmërisë institucionale vjen në pah. Schumpeter, i cili shihte në « shkatërrimin krijues » një motor të ndryshimit, gjithashtu theksonte nevojën për një bazë të fortë institucionale. Por, paqëndrueshmëria politike dhe ekonomike në Shtetet e Bashkuara e dobëson këtë bazë. Përparimet bioteknologjike kërkojnë rregullime parashikueshme, një sistem të besueshëm të pronësisë intelektuale, financime të qëndrueshme dhe aftësi për të identifikuar tregje, kushtet që sot janë të kërcënuara jashtë Atlantikut. Ndërmarrjet e sektorit të bioteknologjisë duhet të përshtatin strategjitë e tyre duke sakrifikuar vazhdimësinë shkencore.

Drejt një shtëpie të re të inovacionit bioteknologjik?

Në këtë kontekst, Bashkimi Evropian duket si një alternativë e fortë, me një treg të vetëm, një kornizë rregullatore të qëndrueshme, dhe politika të financimit të integruara rreth shkencës së shkëlqyer dhe ndikimit shoqëror (shih Horizon Europe). Angazhimi politik për biodiversitetin përfaqëson një avantazh, po ashtu edhe përdorimi aktiv i parimit të kujdesit dhe mbështetja publike « për kërkimin dhe inovacionin e përgjegjshëm (RRI) ». Kjo lejon parashikimin e ndikimeve shoqërore dhe mjedisore dhe përfshirjen e aktorëve të përfshirë, veçanërisht të rëndësishëm për teknologjitë kontroverse.

Rregullorja evropiane, së fundmi e forcuar mbi biosigurinë, ofron një rrugë të kujdesshme, mes lëshimit të lirë amerikan dhe ndalimeve të thjeshta, dhe mbështetet në një dialog midis shkencës, politikës dhe shoqërisë civile, i përshtatshëm për hartimin e normave etike të përbashkëta. Ekosistemi i financimit, duke përfshirë fondet publike, kapitalin-rizk dhe crowdfunding, zvogëlon vulnerabilitetin ndaj cikleve ekonomike dhe nxit qëndrueshmërinë afatgjatë të inovacioneve.

Në këtë kontekst, votimi i fundit i ligjit Duplomb në Francë duket si një mesazh i papërfillshëm dhe një gabim ekonomik që ripërtrinë paqëndrueshmërinë institucionale aty ku ajo kishte zhdukur. Duke riintroduktuar pesticide të ndaluara që nga viti 2018 dhe duke lehtësuar kufizimet mjedisore, kjo legjislacion gjeneron një volatilitet rregullator të dëmshëm për bioteknologjitë. Sektoret inovativë e perceptojnë këto kthesa si sinjale të papritshmërisë institucionale që komprometojnë tërheqjen e territoreve të përfshira.

Këto papajtueshmëri normative kërcënon imazhin e Francës si një territor pritjeje i qëndrueshëm për inovacionet teknologjike, veçanërisht në bujqësinë e saktë ku koherenca rregullatore kushtëzon investimet R&D. Miratimi kontrovers i këtij teksti, kundër të gjitha mendimeve shkencore, tregon mënyrën se si papajtueshmëria politike mund të transformojë një avantazh konkurrues evropian në një pengesë ekonomike.

Koeksistenca shqetësuese e ujkut të errët “risjellë” dhe e një ekonomie amerikane të destabilizuar nga zgjedhjet e saj të veta ilustron shumë dilemash bashkëkohore. Në këtë kontekst, inovacioni bioteknologjik dallon, sepse nuk kërkon vetëm aftësi teknike, por edhe një mjedis të qëndrueshëm dhe një kornizë etike të rreptë.

Teknologjitë e shfarosjes së specieve, tërheqëse por problematike, bëjnë pyetje thelbësore mbi raportin tonë me natyrën, mbi përgjegjësinë ndërgeneracionale dhe mbi drejtimin e përparimit.

Ndërsa Shtetet e Bashkuara duket se po largohen nga një inovacion përgjegjës, Evropa mund të vendoset si lindja e re e këtyre avancimeve, nëse vendet anëtare nuk bien vetë në papajtueshmëri rregullatore. Por kudo që zhvillohet inovacioni, debati etik që shkakton shfarosja e specieve kërkon një reflektim kolektiv dhe ndërkombëtar, duke kaluar mbi logjikën e tregut dhe kufijtë gjeopolitikë.