Ndikimi Mjedisor i Fabrikeve të Qeramikes Kineze në Tajikistan mbetet i fshehur

Benefitet ekonomike duket se janë vendosur përpara degradimit mjedisor

Origjinalisht publikuar në Global Voices

Një fabrikë çimentoje në Dushanbe, Tajikistan, e pronësisë së kompanisë kineze Huaxin. Imazhi nga YouTube.

Kjo artikull u dorëzua si pjesë e bursës Global Voices Climate Justice, e cila bashkon gazetarë nga vendet Sinofone dhe ato të Madhësisë Globale për të hetuar efektet e projekteve të zhvillimit kinez jashtë vendit. Gjeni më shumë histori këtu.

Investimet kineze kanë transformuar industrinë e çimentos në Tajikistan, duke e kthyer vendin nga një importues në një nga eksportuesit më të mëdhenj të çimentos në Azinë Qendrore. Deri në vitin 2024, kishte pesë fabrika çimentoje ndërto me kapital kinez në vend. Tre fabrikat më të mëdha Tajik-Kineze janë përgjegjëse për 85 përqind të prodhimit vjetor. Këto fabrika sigurojnë vende pune për popullsinë lokale, mbulojnë kërkesën e brendshme për çimento dhe sjellin të ardhura përmes eksporteve në shtetet fqinjë.

Megjithatë, këto përfitime ekonomike nuk vijnë pa një kosto. Ndikimi mjedisor i prodhimit të çimentos është një njohje unanime si negativ në mbarë botën, përfshirë edhe në Tadzhikistan, ku një fabrikë çimentos së periudhës sovjetike ka ndotur ajrin në kryeqytetin, Dushanbe, për dekada deri sa u mbyll në vitin 2023, me zyrtarët që citonin dëmin mjedisor si shkakun kryesor. Përdorimi i qymyrit nga fabrikat e çimentos në Tadzhikistan shton një shtresë tjetër shqetësimi mjedisor pasi qymyri është burimi i energjisë më i ndotur.

Është interesante që fabrikat e çimentos në Kinë në Tadzhikistan kanë arritur të shmangin kritikat mbi efektin e tyre ndotës. Kështu, edhe pse mund të duket se këto ndërmarrje nuk shkaktojnë dëme mjedisore dhe shëndetësore, rekordi i përgjithshëm mjedisor i investimeve kineze në minierat, bujqësia, dhe sektori i energjisë tregon të kundërtën.

Mungesa e informacionit mbi efektin ndotës të fabrikave të çimentos buron nga varësia ekonomike e Tadzhikistanit nga Kina, frika e tij për të mos shqetësuar investitorët, dhe mbiudhësia autoritare e vendit, e cila kontrollon shoqërinë civile dhe frenon gazetarinë e pavarur.

Kostoja e fshehur por e vërtetë mjedisore

Është e vështirë të vlerësohet roli i Kinës në ekonominë e Tajikistanit. Ajo është në të njëjtën kohë investitori më i madh i vendit dhe kreditori, si dhe partneri i dytë më i madh tregtar. Midis 2007 dhe 2023, investimet kineze u arritën në total USD 3.845 miliardë, sipas Komitetit Shtetëror të Tajikistanit për Investime dhe Menaxhimin e Pasurisë Shtetërore.

Para investimeve kineze, industria e çimentos në Tajikistan ishte shumë e kufizuar, me vetëm një fabrikë çimentos nga periudha sovjetike e quajtur “Tajik Tsement” që operonte në Dushanbe. Në vitin 2012, vendi prodhonte 89,000 tonë ndërsa kërkesa e brendshme ishte 3 milionë tonë. Mungesa u plotësua nga importet nga Pakistani, Irani dhe Kazakistani.

Kamionët e çimentos duke dalë nga fabrika Tajik Tsement. Imazh nga YouTube.

Të gjitha këto filluan të ndryshonin në vitin 2013 kur prodhuesi privat kinez i çimentos Huaxin (华新水泥) dhe Grupi Tajik Gayur lançuan JV Huaxin Gayur Cement (华新亚湾水泥) në provincën jugperëndimore të Khatlon me një kapacitet vjetor prej 1.2 milionë tonësh.

Në vitin 2016, dy kompanitë lançuan një fabrikë tjetër të çimentos në provincën veriore të Sughd, JV Huaxin Gayur Sughd Cement, me një kapacitet të ngjashëm vjetor. Në të njëjtin vit, u hap edhe një bashkëpunim tjetër i përbashkët i quajtur Chzhungtsai Mohir Cement (中材國際莫伊爾水泥) me të njëjtin kapacitet vjetor prej 1.2 milionë tonësh në provincën Khatlon.

Këto tri fabrika ndihmuan Tajikistanin të kthejë fatin e tij duke rritur prodhimin e çimentos dhe duke u bërë një eksportues i madh. Deri në vitin 2017, vendi rriti prodhimin vjetor në një shifër të jashtëzakonshme prej 3.1 milionë tonësh. Kështu, Tajikistani arriti jo vetëm të përmbushë kërkesën e tij vendase, por edhe eksportojë çimento në shtetet fqinjë.

Përfitimi ekonomik i këtyre fabrikave deri tani ka marrë shumë më shumë vëmendje dhe mbulim sesa ndikimi mjedisor.

Vlerësimi më i dukshëm kritik u shfaq në vitin 2016 në artikullin me titull “Kina zhvendos çimenton ndotëse në Tajikistan,” ku autori, Dirk Van Der Kley, paralajmëroi për efektin ndotës të investimeve kineze në çimento. Ky artikull u citua në median lokale të pavarur të Tajikistanit, Asia Plus, në vitin 2017 në materialin e tij të titulluar “Unioni i dëmshëm i çimentos së Tajikistanit dhe Kinës,” i cili citi një ekolog të panjohur që vuri re se fabrikat e çimentos mund të shkaktojnë dëme të pakthyeshme në mjedis.

…Sipërmarrësit kinezë u detyruan të kërkonin vende me kushte të përshtatshme për zgjerimin e biznesit të tyre. Për prodhuesit e çimentos, një vend i tillë i përshtatshëm doli të jetë Tajikistani, ku ka një kërkesë të madhe për këtë material ndërtimi. Për më tepër, Tajikistani ka punëtorë të lirë, gjë që gjithashtu i shkon në favor të investitorëve kinezë.

Burimi u shpreh se “askush duket se nuk është veçanërisht i shqetësuar për të menduar për pasojat katastrofike të vendosjes së biznesit kinez të çimentos në Tajikistan.”

Presidenti i Tajikistanit, Emomali Rahmon, nënshkruan një shishe me çimento në një ceremoni në një fabrikë çimentos. Flamuri tajik valëvitet në sfond. Screenshot nga YouTube.

Megjithatë, mungesa e shqetësimit publik dhe kritikat ndaj këtyre fabrikave nuk nënkupton domosdoshmërisht se ato nuk shkaktojnë dëm për komunitetet lokale që jetojnë në afërsi të tyre. Ka dëshmi të shumta që sugjerojnë se dëmi mjedisor dhe shëndetësor thjesht po fshehet nga autoritetet shtetërore, të cilat rregullisht shtypin zërat kritikë lokalë dhe censurojnë median.

Ky model është i dukshëm në industrinë e minierave të arit të Tajikistanit, ku Kina ka luajtur një rol të madh. Një degë lokale e Radio Free Europe/Radio Liberty, Radio Ozodi, ka treguar se kur komunitetet lokale ankohen për dëmet mjedisore dhe shëndetësore të shkaktuara nga fabrikat dhe minierat e arit të Kinës, autoritetet tajike presionojnë që ata të heshtin dhe të mos ngritin publikisht këto probleme.

Hetimi intervistoi një burim anonim nga Komiteti i Mbrojtjes së Mjedisit të Tajikistanit, i cili u pranua se ishte udhëzuar të mbyllte sytë për ndotjen e shkaktuar nga miniera e arit Zarafshon, e cila është një ndërmarrje e përbashkët Tajik-Chineze dhe përbën 70 përqind të prodhimit vjetor të arit të Tajikistanit.

Ne kemi gjithashtu ankesa për ndotjen mjedisore, por nëse vendosim shumë presion mbi Zarafshon ose rrisim inspektimet dhe gjobat, investitori kinez mund të largohet nga Tajikistani. Kjo do të ishte shumë e dëmshme për ekonominë tonë sepse [kompania kineze] prodhoi rreth 2.2 miliardë somanë (USD 201 milionë) vlerë të [ar] në gjashtë muajt e vitit 2023… Aktualisht nuk ka tjetër opsion veçse të duroni këtë situatë [të kompanive kineze që ndotin mjedisin].

Duke marrë parasysh rëndësinë e impianteve të çimentos kineze dhe investimeve kineze në përgjithësi për ekonominë e Tajikistanit, është e drejtë të supozohet se metoda të ngjashme të heshtjes dhe censurës përdoren edhe për impiantet e çimentos.

Ndërrojeni ndotjen jashtë vendit

Kina është prodhuesi më i madh i çimentos në botë. Në vitin 2023, Kina prodhoi 2.1 miliardë tonë metrikë çimento, më shumë se gjysma e prodhimit global. Kjo tregon një kontradiktë të çuditshme kur Kina historikisht e ka shpjeguar zgjerimin e saj jashtë vendit në përputhje me “zhvillimin e gjelbër” (绿色发展）dhe “civilizimin ekologjik” (生态文明).

Nga një anë, Kina ka ngritur këto dy koncepte në politikën kombëtare, madje edhe në Kushtetutën e Partisë, duke treguar në çfarë shkalle partia pretendohet të prioritizojë zhvillimin ekologjik dhe se ajo synon ta bëjë Kinën më të gjelbër. Gjithashtu, Kina nënshkroi Marrëveshjen e Parisit të vitit 2015, duke premtuar të kontribuojë në drejtësi klimatike globale.

Nga ana tjetër, nën Iniciativën Brezi dhe Rruga (BRI), projekti kryesor i Kinës për lidhje globale, që përfshin tregtinë, infrastrukturën dhe energjinë, ajo ndjek një rrugë të “diplomacisë së kapaciteteve” në Azinë Qendrore, me fushat e çimentos në Tajikistan që janë një shembull i dukshëm i kësaj kontradikte. Në veçanti, Kina synon të zgjerojë kapacitetin industrial të vendeve të tjera si një formë diplomacie. Kështu, ndërsa Kina vendos kufij të rreptë për ndotjen brenda vendit, ajo po zgjeron industrinë e saj të ndotjes së lartë jashtë vendit.

Si i tillë, kompanitë kineze të çimentos po kërkojnë gjithnjë e më shumë të zgjerohen ndërkombëtarisht. Huaxin Cement, për shembull, në markën e saj korporative, vendos ekspansionin global në qendër të vëmendjes, duke përmendur praninë e saj në Tajikistan, Uzbekistan, Tanzani, Zambian, Oman dhe Malawi, siç shihet në një nga reklamat e saj në YouTube zyrtare të kompanisë.

Megjithatë, zgjerimi agresiv i Huaxin jashtë vendit nuk është pa kundërshtim ndërkombëtar. Huaxin është kritikuar nga media nepalase për fillimin e operimit të fabrikës së saj të çimentos në Nepal pa një Vlerësim Ndikimi Mjedisor, duke filluar nga viti 2019, çka ka ngritur shqetësime në parlamentin nepales.

Rrëshqitja e Kinës nga prodhimi i çimentos dhe zgjerimi i kompanive kineze jashtë vendit paralajmëron shtetet e huaja kundër nxitjes së nënshkrimit të marrëveshjeve të investimeve për ndërtimin e fabrikave të çimentos. Tajikistani, i cili është i etur për investime, duket i gatshëm të kalojë përtej shqetësimeve mjedisore dhe të shëndetit publik në shkëmbim të vetë-mjaftueshmërisë së çimentos, punësimit dhe fitimit.