Ndjeshmëria ndaj teorive konspirative e bën Ballkanin Perëndimor lehtë për t’u shfrytëzuar nga dezinformimi rus, thotë analisti gjeopolitik

Dezinformimi është gjithashtu një çështje sigurie, pjesë e luftës hibride

Fillimisht i botuar në Global Voices

Analistja gjeopolitike Irena Vishinska. Fotografi nga Meta.mk, përdorur me leje.

Kjo intervistë është prodhuar nga Meta. mk si pjesë e Qendra e Anti-Dezinformimit të Ballkanit Perëndimor. Një version i redaktuar është ripublikuar këtu nën një marrëveshje ndarjeje përmbajtjeje midis Global Voices dhe Fondacionit Metamorphosis.

Irena Visinska është një analiste gjeopolitike e cila fushë e saj e ekspertizës janë studimet mbi kërcënimet hibride ndaj shoqërisë bashkëkohore dhe trendet gjeopolitike në rajonin e Ballkanit Perëndimor. Në këtë intervistë ajo përshkruan gjetjet kryesore të studimit më të fundit “Perspektiva gjeopolitike e rrjedhjeve të dezinformimit në Ballkanin Perëndimor,” i publikuar nga Fondacioni Metamorphosis, duke ofruar rekomandime se si vendet e Ballkanit Perëndimor mund të menaxhojnë çështjen e dezinformimit të lidhur me ndikimet e huaja malinje.

Faqja kryesore e publikimit ”Perspektiva gjeopolitike e rrjedhjeve të dezinformimit në Ballkanin Perëndimor.”

Meta.mk: Si autor i studimit “Perspektiva gjeopolitike e rrjedhjeve të dezinformimit në Ballkanin Perëndimor”, a mund të tregoni gjetjet kryesore që arritët të përfundoni gjatë hulumtimit?

Irena Visinska (IV): Studimi gjeopolitik, edhe një herë, konfirmoi se në shekullin XXI bota nuk bëhet rezistente ndaj dezinformimit, por gjithashtu që teknologjia bashkëkohore abuzohet për shpërndarje edhe më të shpejtë dhe më të gjerë të dezinformimit, lajmeve të rreme dhe propagandës që ngadalëson, dhe madje bllokon proceset demokratike. Kjo shihet veçanërisht në rajonin e Ballkanit Perëndimor ku popullsia ka tendencë të besojë në teori konspirative pavarësisht nëse tema është pandemia COVID-19, agresioni rus në Ukrainë ose diçka krejtësisht tjetër.

Megjithatë, në pamje të parë, publikimi i dezinformimit duket rastësor dhe i shpërndarë, por ndodhja nuk është aspak e rastësishme, por pjesë e doktrinave ushtarake të regjimeve autokratike të interesave të ndryshme nga ato të përcaktuara si qëllime strategjike të vendeve në rajon. Një ndikim i tillë i huaj është pjesë e asaj që njihet si luftë hibride. Është jashtëzakonisht i dëmshëm sepse regjimet e tilla nuk kanë interes për stabilizimin dhe prosperitetin e rajonit tonë duke kapërcyer problemet dhe duke u bërë pjesë e Bashkimit Evropian dhe NATO-s. Përkundrazi, qëllimi i efekteve të tilla të dëmshme është thellimi i ndarjeve dhe dallimeve, manipulimi i opinionit publik, dhe madje krijimi i kushteve për luftëra të reja në Ballkan.

Ndikimi i llojeve të ndryshme të dezinformimit është jashtëzakonisht i ndërlikuar, ndërsa pasojat janë afatgjata. Pas kësaj, BE-ja, SHBA-ja dhe NATO-ja i trajtojnë ato shumë seriozisht. Prandaj, ky studim synon të tregojë këtë kërcënim për demokracitë relativisht të reja në Ballkan dhe të theksojë nevojën për ndërmarrjen e masave urgjente.

Meta.mk: Studimi juaj gjeopolitik ka rekomandime të adresuara vendeve të Ballkanit Perëndimor për mënyrën e trajtimit të dezinformimit. Cilat janë rekomandimet tuaja?

IV: Rekomandimi i parë është të nxisë një debat të gjerë publik rreth kësaj kërcënimi me qëllim ngritjen e ndërgjegjësimit për ekzistencën dhe pasojat e saj. Rekomandimi tjetër është reforma e vazhdueshme e procesit arsimor sepse arsimi në vendet e Ballkanit Perëndimor nuk përshtatet me zhvillimet e shpejta teknologjike që çojnë në ulje të alfabetizmit mediativ dhe mungesë të mendimit kritik. Dhe, natyrisht, sasia dhe lloji i dezinformatave bëhen aq të mëdha saqë imponojnë nevojën për aktivitete më të shpejta dhe më të gjera të zbardhjes nga shërbimet e verifikimit të fakteve të certifikuara, si Truthmeter.mk në rastin e Maqedonisë së Veriut.

Prandaj, studimi është një thirrje për të gjithë shoqërinë (institucionet qeveritare, komunitetin akademik, shoqërinë civile, median dhe punonjësit e medias) për të ndërmarrë masa të koordinuara dhe sistematike për t’u përballur me dezinformimin. Rregullimi ligjor që kërkon transparencë në pronësinë dhe financimin e portaleve online është i nevojshëm urgjentisht, për të ofruar gjithashtu sanksione për shpërndarjen e përmbajtjes së rreme. Në epokën e internetit, fjala gojore ose përmbajtja e ndarë me mesazhe të rreme dhe të dëmshme kanë ndikim shumë më të madh dhe duhet të nënkuptojnë përgjegjësi shumë më të madhe.

Studimi tregon se çdo vend ka veçoritë e veta që kërkojnë masa konkrete dhe të veçanta. Për t’u përballur me sukses me dezinformimin, kërkohet bashkëpunim rajonal, si dhe shkëmbim përvojash midis vendeve të Ballkanit dhe bëhet pjesë e iniciativave të suksesshme të BE-së dhe NATO-s.

Analistja gjeopolitike Irena Vishinska. Foto nga Meta.mk, e përdorur me leje.

Meta.mk: Çfarë lloj ngjashmërish keni vërejtur në narrativat e dezinformatave të analizuar në vendet e Ballkanit Perëndimor?

IV: Vendet e Ballkanit Perëndimor nuk kanë zgjidhur statusin e tyre në kuadër të integrimit Euro-Atlantik dhe ndodhen në pika të ndryshme në atë rrugë. Një gjendje e tillë lë hapësirë për përhapjen e narrativave që, supozohet, ofrojnë opsione për anëtarësim në Bashkimin Evropian dhe NATO.

Në të njëjtën mënyrë, problemet kombëtare të vendeve në rajon përshkruhen si mosbindje civile duke përhapur shpesh propagandë që lavdëron sistemet autokratike si të suksesshme për shkak të “dorës së fortë” të sundimtarit, ndryshe nga “kali i chaosit” që rrjedh nga demokracia e dhënë popullit, e cila, sipas dukjes, nuk e meriton atë.

Një tipar tjetër i zakonshëm i narrativave të dezinformimit në rajon — përveç Shqipërisë dhe Kosovës — është tendenca për ta paraqitur Rusinë si mikun e madh dhe për të fajësuar “Perëndimin e keq” për shpërbërjen e ish-Jugosllavisë.

Në rastin e agresionit rus në Ukrainë, dezinformimi shpërndahet për të përshkruar agresionin rus si një “operacion i veçantë” që duhej kryer për të shpëtuar Federatën Ruse nga fashizmi.

Shpesh, mediat që shërbejnë si gjeneratorë të lajmeve të rreme lavdërojnë ndihmën mjekësore ose huatë e marra nga Rusia, Kina, vendet e Gjeneut etj., duke anashkaluar qëllimisht faktin se Bashkimi Evropian dhe SHBA-të janë donatorët më të mëdhenj të ndihmës financiare dhe të tjera në të gjitha vendet e rajonit.

Studimi tregon se, nga njëra anë, burimi kryesor i këtij dezinformimi janë agjencitë shtetërore ruse si Sputnik dhe RIA Novosti, të cilat ofrojnë përmbajtje pa pagesë për portalet e vogla online në rajon që i mbajnë gjallë. Nga ana tjetër, portalet lokale online ndjekin trendet globale për përdorimin e llojeve të ndryshme të dezinformimit në formë të teksteve, fotove dhe regjistrimeve video për të tërhequr audiencën dhe për të përfituar financiarisht. Në të njëjtën kohë, narrativat e dezinformimit promovohen nga strukturat politike kombëtare që në kushtet e kaosit të informacionit fitojnë rëndësi duke fshehur me sukses dëshirën e tyre për pushtet në formën e moralit të lartë dhe patriotizmit.

Meta.mk: Në çfarë mase ndikoi ndikimi i dëmshëm gjeopolitik i identifikuar brenda kuadrit të këtij studimi në jetën e përditshme të qytetarëve në rajon?

IV: Për fat të keq, pasojat e dezinformimit dhe propagandës së dëmshme nuk janë të dukshme menjëherë. Procesi është i ndjeshëm dhe nuk mund të lidhet direkt me përparimin politik, prosperitetin ekonomik, zgjidhjen e problemeve dhe shfarosjen e korrupsionit. Për këtë arsye, organizatat e shoqërisë civile mund të kontribuojnë më së shumti në sektor duke alarmuar për ekzistencën dhe zhvillimin e këtyre rasteve që shndërrohen në kërcënime për sigurinë duke kontribuar aktivisht në eliminimin e tyre. Rrjeti në zhvillim Anti-Disinformation Network for the Balkans është një hap shumë pozitiv në drejtimin e duhur.

Meta.mk: Cilat aspekte të dëmshme gjeopolitike duhet të kujdesemi më shumë si rajon kur flasim për promovimin e tyre përmes dezinformimit?

IV: Rajoni ka shumë çështje të hapura dhe probleme të pazgjidhura, por kjo nuk është diçka e pazakontë dhe specifike në marrëdhëniet me botën. Tendenca e narrativave të dezinformimit është të tregojë rrethanat si të veçanta të vështira, madje të pashlyeshme, për të portretizuar vendet në rajon si viktima të disa forcave të errëta perëndimore që përpiqen të na zhveshin nga identiteti ynë ose të na shkatërrojnë. Sa kohë që ne po ikim nga përgjegjësia duke pranuar narrativat ku dikush tjetër është fajtor — jo ne — nuk do të bëjmë një hap përpara. Si rajon, mund të mbetemi pas ose madje të përballemi me luftëra dhe të fillojmë nga e para.

Ajo që duhet të bëjmë është të marrim përgjegjësinë e plotë: të komunikojmë sinqerisht dhe hapur për qëllimin e zgjidhjes së problemeve, duke krijuar projekte politike, ekonomike, qytetare që do të promovojnë pajtim dhe bashkëjetesë dhe hapa të shpejtë përpara drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Kjo është mënyra e vetme që mund të mbijetojmë dhe të sigurojmë një jetë dinjitoze për brezat e ardhshëm.