Një botues i veçantë përdor letërsinë aziatike për të afruar Tajvanin dhe Japoninë me Ukrainën

Gjatë pastrimeve staliniste në vitet 1930, ukrainasit u ndaluan të studionin ose të kërkonin për Lindjen e Largët

Origjinalisht i botuar në Global Voices

Screenshot nga Faqja e Safran. Përdorim i drejtë.

Derisa deri në vitet 1990, letërsia ukrainase dhe ajo tajvaneze ndanin një fat të ngjashëm në hartën e letërsisë botërore: rrallë përkthyer, të huajt i perceptonin si një nën-rrjetë letrare të fqinjit të tyre më të madh, Rusi dhe Kinë, përkatësisht. Situata ndryshoi gradualisht, falë programeve akademike (krijimi i studimeve për Tajvanin, për shembull), përkthyesve entuziastë dhe botuesve të guximshëm. Sot, letërsia tajvaneze dhe ukrainase njihen globalisht si entitete të pavarura, autorët e tyre ftohen në festivalet ndërkombëtare, dhe gjithnjë e më shumë libra përkthehen.

Global Voices bisedoi me Svitlana Pryzynchuk, një ukrainase nga Kievi që studioi të drejtën ndërkombëtare në Universitetin Ndërkombëtar të Kievit, më vonë jetoi në Pekin për gjashtë vjet, ku u diplomua me një master në studimet e artit në Universitetin Normal të Pekinit. Ajo u kthye në Ukrainë në vitin 2015 dhe, në fund të vitit 2018, themeloi Safran, shtëpinë e parë botuese të Ukrainës që specializohet në letërsinë aziatike, e cila është me bazë në Kievi.

Intervista u zhvillua përmes email-it pas një takimi personal në Tajpei. Përgjigjet janë redaktuar për stil dhe shkurtësi.

Svitlana Pryzynchuk, foto nga arkivi privat i botuesit, përdorur me leje.

Filip Noubel (FN): Cila është misioni dhe historia e shtëpisë botuese Safran?

Svitlana Pryzynchuk (SP): Në vitin 2016 kuptova se na mungonte letërsia në gjuhën ukrainase rreth Azisë. Situata në fushën e asaj që quhej ‘studime orientale’ në Ukrainë ishte shumë e trishtueshme. Gjatë pastrimeve staliniste në vitet 1930, pothuajse të gjithë ekspertët ukrainas në kulturën dhe gjuhët aziatike u shtypën, dhe ukrainasit u ndaluan të studionin ose të kërkonin për Lindjen e Azisë, diçka që konsiderohej një ‘aktivitet borgjezo-nacionalist’ që shkonte kundër prioriteteve të vendosura nga Komunizmi. Gjithashtu, u ndalua mësimi i çdo gjuhe aziatike në universitetet e Ukrainës. Ukrainasit mund ta bënin këtë vetëm në Moskë, Leningrad [sot Shën Petersburg], ose Vladivostok. Pas rrëzimit të BRSS-së në vitin 1991, Ukraina u la pa letërsi në gjuhën ukrainase rreth Azisë. As edhe përkthimet ukrainase të klasikeve kryesore nuk ekzistonin.

Ky periudhë përkon me kohën kur Azia filloi të zhvillohej shumë shpejt (fillimisht Japonia, Koreja, Tajvani, dhe më vonë Kina kontinentale), por Ukraina mungonte njohuri dhe informacion profesional për Azinë. Pothuajse të gjitha informacionet që disponoheshin vinin nga Rusia dhe në rusisht.

Por historikisht, gjatë mijëra vjetësh, Ukraina ishte thellësisht e lidhur me Azinë përmes Madhështisë së Madhe, nga Skifët dhe Kazarët te mongolët Garda e Artë, Khanati i Krimesë dhe Perandoria Osmane. Historiani më i madh modern i Ukrainës Mykhailo Hrushevsky [1866–1934] shkroi: ‘…Elementi Lindor ishte dhe mbetet shumë i fortë dhe aktiv në jetën tonë, shumë i ndërlikuar në përbërësit e tij.’

Në vitin 2018, ne themeluam shtëpinë tonë botuese aziatike, të parën e këtij lloji në Ukrainë, për t’u përballur me sfidat moderne të globalizimit, për t’iu përgjigjur rritjes së Azisë, dhe për të kapërcyer trashëgiminë postkoloniale të Ukrainës. Ne bëjmë librat tanë dhe botojmë përkthime ukrainase të letërsisë së lashtë dhe bashkëkohore nga Azia. Duke punuar në gjini të ndryshme, përpiqemi t’u japim ukrainasve një kuptim më të mirë të shoqërive dhe kulturave aziatike.

Kryefaqja e librit jo-fiksion të Sanmao, që zhvillohet në Sahara. Foto nga Filip Noubel, e përdorur me leje.

FN: Ju tashmë keni përkthyer dhe botuar letërsinë japoneze dhe tajvaneze. Cila ishte pritja e atyre përkthimeve? Çfarë është shikueshmëria e letërsisë tajvaneze sot në Ukrainë? 

SP: Po, ne tashmë kemi botuar një klasik modern japonez, ‘Quilt,’ një koleksion tregimesh të shkurtra nga Tayama Katai (田山 花袋). Këngën pranverore kemi publikuar gjithashtu ‘Dielli i Perëndimit,’ një koleksion proze të shkurtër nga Dazai Osamu (太宰 治). Për Tajvanin, ne tashmë kemi botuar tre tituj të letërsisë bashkëkohore, dhe nëntë vëllime të komikseve të ndryshme tajvaneze. Kur botojmë për herë të parë romanin e vlerësuar ‘Bicikleta e vjedhur’  nga Wu Ming-yi (吳明益), dhe ‘Historitë e Saharasë’ nga Sanmao (三毛), ishte një gjë krejtësisht e re në tregun tonë të librave. Ne pamë potencialin e atyre librave, por shitjet mbetën të ngadalta. Si pasojë, titulli i ardhshëm i romanit ‘Qyteti i Fantazmave’ nga Kevin Chen (陳思宏) u publikua vetëm në fund të vitit 2024. Kjo u bë në të njëjtën kohë kur tregu i librave ukrainas përjetoi një bum të madh. Kjo është për shkak të invazionit rus të shkallës së plotë të vitit 2022 dhe ndalimit pasues të importeve të librave nga Rusia. Shitjet kaluan pritshmëritë tona, prandaj brenda pesë muajsh, ne botuam shtypjen e dytë të përkthimit të Chen. Kjo përbën një sukses të madh në përpjekjet tona për të promovuar letërsinë tajvaneze.

Sa i përket komikëve, ne krijuam një audiencë të re, e cila është e etur për të zbuluar Tajvanin përmes manga të Tajvanit me cilësi të lartë. Misioni ynë është në të vërtetë të prezantojmë kulturën aziatike te ukrainasit, kështu që kemi kuruar me kujdes çdo titull. Për shembull, ‘Guardienne’ (守娘) trajton rolin e grave në shoqërinë tradicionale kineze, ‘Invitation of Yama’ (閻王帖) na tregon botën e poshtme, ‘The Lion in a Manga Library’ (獅子藏匿的書屋) tregon një histori të gjeniu lojtarësh go, dhe ‘A Teatime Adventure’ (異人茶跡) zbulon historinë se si u shfaq çaji oolong në Tajvan në shekullin e 19-të. Të gjitha këto tituj përmbajnë materiale shtesë që shërbejnë si një burim unik njohurish rreth kulturës tajvaneze dhe asaj aziatike.

FN: Cili është plani i redaktimit për të ardhmen? A do të përfshijë letërsinë kineze? Cilat janë sfidat kryesore për përkthyesit?

SP: Sa i përket letërsisë kineze, ne filluam në vitin 2018. Ne botuam përkthimet e para në gjuhën ukrainase të teksteve klasike si Zhuangzi filozofia, dhe ‘Classic of Tea’ nga Lu Yu.  Ne i prezantuam ato në festivalin më të rëndësishëm të librave në Ukrainë — Book Arsenal 2019. Ai shënoi një fillim të suksesshëm në skenën e librave ukrainase, me më shumë se dyqind persona që morën pjesë në aktivitetet tona të dedikuara për promovimin e përkthimeve tona.

Ne gjithashtu publikojmë seri për fëmijë mbi tema të tilla si legjendat e Kinës, 24 termat e kalendari diellor kinez, opera kineze. Por tani kemi vendosur të publikojmë vetëm klasikë nga letërsia kineze, siç është Xiao Hong (蕭紅), një shkrimtare e njohur kineze që jetoi dhe shkroi gjatë periudhës së Republikës së Kinës (1912–1929 në Kinën kontinentale). Përveç titujve tajvanezë, ne planifikojmë të publikojmë tituj japonezë manga për të përputhur seritë tona të komikseve tajvanezë. Gjithashtu planifikojmë të publikojmë më shumë fiction koreane. Ky plan në fakt pasqyron interesin e audiencës sonë ukrainase.

Kërcënimet kryesore për përkthyesit janë se ata meritojnë të paguhen mirë për përkthimet e tyre nga gjuhët aziatike, pasi ata kanë aftësi të rralla gjuhësore. Megjithatë, nuk ka mënyrë për ne si botues që të ofrojmë pagesa të larta, pasi tregu i librave ukrainas është ende i dobët. Përveç kësaj, letërsia aziatike ende konsiderohet një letërsi niç, kështu që tirazhet janë mjaft të vogla. Sigurisht, përpiqemi të identifikojmë grante sa më shumë të jetë e mundur, por shumë shpesh ne botojmë librat tanë (sidomos titujt klasikë) duke u mbështetur plotësisht në fondet tona të botimit. Edicioni ynë i poezisë klasike kineze nga sinologu i shquar ukrainas Yaroslava Shekera është shitur në treg për pesë vjet.

FN: Ju jeni aktualisht me bazë në Tainan. Cilat kanë qenë surprizat tuaja më të mëdha deri tani në Tajvan? Çfarë dëshironi që ukrainasit të kuptojnë më shumë rreth Tajvanit?

SP: Që nga janari i vitit të kaluar jam me bazë në Tainan, një qytet i mrekullueshëm në jug të Tajvanit. Më pëlqen sepse është qyteti më i vjetër në Tajvan, me një histori të pasur 400-vjeçare, me shumë arkitekturë të bukur, tempuaj të fshehur, mot të mirë dhe detin pranë. Kur mbërrita fillimisht në këtë qytet, isha plot magjepsje, dhe dua që ukrainasit të kuptojnë se Tajvani është një shtet i pavarur me një histori komplekse, me ndikime të ndryshme nga kolonizuesit e tij të mëparshëm, të cilat të gjitha kanë krijuar një kulturë unike. Dhe se Ukraina dhe Tajvani kanë shumë në të përbashkët.

Për më shumë rreth marrëdhënies në zhvillim midis Tajvanit dhe Ukrainës, lexoni Kuptoni lidhjen midis Ukrainës dhe Tajvanit