Pabarazia është rritur që nga viti 1970 deri te Trump − që ka 3 kosto të fshehura që minojnë demokracinë

Amerika ka kurrë më shumë pasuri. Por fitimet janë aq përçarëse sa që 10% më i lartë kontrollon 69% të gjithë pasurisë në vend, ndërsa gjysma më e ulët kontrollon vetëm 3%. Ndërkohë, rritja e fitimeve të korporatave ka përfituar kryesisht investitorët, jo publikun më të gjerë.

Kjo ndarje pritet të thellohet pas miratimit të projektligjit për shpenzime të Presidentit Donald Trump që ul ndjeshëm Medicaid-in dhe ndihmën ushqimore, programet që stabilizojnë ekonominë dhe subvencionojnë punëdhënësit me paga të ulëta.

Për më tepër, shkurtime tatimore në zemër të projektligjit do të sjellin dhjetëra miliarda dollarë përfitime për familjet më të pasura ndërsa në mënyrë të pabarabartë ngarkojnë familjet me të ardhura të ulëta, sipas analizave nga Zyra e Buxhetit Kongresor dhe Komiteti i Përbashkët për Tatimet. Deri në vitin 2033, 20% më i ulët do të paguajë më shumë në taksa ndërsa 0.1% më i lartë do të marrë shkurtime prej 43 miliardë dollarësh.

Unë jam një sociolog që studion pabarazitë ekonomike, dhe hulumtimi im tregon se pabarazitë e bazuara në klasë të përkeqësuara nga projekti i Trump nuk janë të reja. Përkundrazi, ato janë pjesë e një trendi 50-vjeçar të lidhur me ndarjet shoqërore, korrupsionin politik dhe një besim në të mirë të përbashkët në rënie.

Rrënjët e pabarazisë bazuar në klasë

Dekadat pas Luftës së Dytë Botërore ishin përgjithësisht të pasura, por kushtet filluan të ndryshojnë në vitet 1970. Pabarazia e klasave është rritur jashtëzakonisht që atëherë, sipas të dhënave qeveritare, ndërsa pabarazia e të ardhurave është rritur për pesë dekada në kurriz të punonjësve.

Ekonomistët zakonisht vlerësojnë shëndetin ekonomik të një vendi duke parë produktin e tij të brendshëm bruto si i maturuar përmes shpenzimeve totale për gjithçka, nga ushqimet deri te patentat.

Por një mënyrë tjetër për të parë PBB-në është duke parë nëse paratë shkojnë tek punonjësit apo pronarët e bizneseve. Kjo metodë e dytë – qasja e të ardhurave – ofron një pamje më të qartë se kush përfiton realisht nga rritja ekonomike.

Paratë që shkojnë tek pjesa e punës në PBB, ose punonjësit, përfaqësohen nga kompensimi i punonjësve, duke përfshirë pagat, rrogat dhe përfitimet. Paratë që mbeten për bizneset pasi të paguajnë për punën dhe materialet quhen mbi-shuma e fitimit operacional, ose mbipërfitimi i biznesit.

Pjesa e PBB-së që shkon tek punonjësit u rrit me 12% nga viti 1947 deri në 1970, pastaj ra me 14% ndërmjet 1970 dhe 2023. E kundërta ndodhi me mbipërfitimin e biznesit, që ra me 18% në dekadat e para pas luftës para se të rritet me 34% nga viti 1970 deri në ditët e sotme.

Ndërkohë, fitimet e korporatave kanë tejkaluar rritjen ekonomike me 193% që nga viti 1970. Brenda fitimeve, dividendët e aksionarëve si një përqindje e PBB-së janë rritur me 274%.

Deri në vitin 2023, fuqia punëtore kishte humbur të gjitha fitimet ekonomike të arritura që nga viti 1947. Nëse punëtorët do të kishin mbajtur pjesën e tyre të PBB-së të vitit 1970, ata do të kishin fituar 1.7 trilionë dollarë më shumë vetëm në vitin 2023. Dhe asnjë legjislacion ose veprim federal që nga viti 1970 nuk ka kthyer këtë tendencë gjysmë shekullore.

Kur më shumë e ekonomisë shkon tek bizneset në vend që tek punëtorët, kjo sjell probleme serioze shoqërore. Hulumtimi im fokusohet në tre që kërcënojnë demokracinë.

1. Lëkundjet sociale dhe burimet e jetesës

Jo vetëm një çështje e të ardhurave dhe pasurive, pabarazia në klasë po përfaqëson rrëshqitjen e shoqërisë amerikane.

Për shembull, pabarazia dhe vështirësitë që rrjedhin prej saj janë lidhur me përkeqësime shëndetësore. Amerikanët vdesin më të rinj se miqtë e tyre në vende të tjera të pasura, dhe pritshmëria e jetëgjatësisë në SHBA ka rënë, veçanërisht mes të varfërve.

Për më tepër, vështirësitë ekonomike kontribuojnë në probleme të shëndetit mendor, vdekje nga dëshpërimi dhe probleme të thella si varësia, duke përfshirë duhanin, alkoolin dhe abuzimin e opioideve.

Paftë mund të prishë familjet. Fëmijët që përjetojnë stresin e varfërisë mund të zhvillojnë probleme neurologjike dhe emocionale, duke i ekspozuar rrezikut për përdorim droge si të rritur. Nga ana tjetër, kur paga minimale rritet dhe njerëzit fillojnë të kursejnë pasuri, rreziku i divorcit zvogëlohet.

Kërkimi tregon se pafta ka shumë pasoja të tjera negative, nga zvogëlimi i mobilitetit social deri te ulja e besimit shoqëror dhe madje normat e larta të vrasjeve.

Së bashku, këto pasoja të gjera shoqërore lidhen me mjerim, pakënaqësi politike dhe mungesë norme.

2. Rritja e korrupsionit në politikë

Pafta po rritet në SHBA kryesisht sepse elitat e biznesit po ushtrojnë më shumë ndikim mbi rezultatet e politikës, tregon kërkimi. Punimi im rreth punës mbi privatizimin shpjegon se si 50 vjet outsourcing i funksioneve publike – përmes kontraktimit, disinvestimit dhe shkurtimit të vendeve të punës – kërcënon përgjegjshmërinë demokratike.

Kërkimi në vende të ndryshme ka gjetur përsëri se pabarazia më e lartë e të ardhurave rritet korruptimi politik. Kjo ndodh duke minuar besimin në qeveri dhe institucionet, dhe lejon elitave të dominojnë vendimmarrjen duke dobësuar mbikëqyrjen publike.

Që nga viti 2010, ligjet e financimit të fushatës të dobësuara nga interesat e pasura kanë rritur ndjeshëm rrezikun e korrupsionit. Gjykata Supreme vendosi atëherë në Citizens United që të heqë kufizimet e financimit të fushatës, duke lejuar shpenzime të pakufizuara politike. Ajo arriti kulmin në vitin 2024, kur Elon Musk shpenzoi $200 milionë për të zgjedhur Trump-in para se më vonë të instalojë pajisjet e tij Starlink në sistemet e Administratës Federale të Aviacionit në një raportuar marrje në kontroll të një kontrate prej 2.4 miliardë dollarësh me Verizon.

Kërkimi tregon se një majoritet i madh i amerikanëve besojnë se ekonomia është e manipuluar, duke sugjeruar se njerëzit e përditshëm ndjejnë lidhjen midis pabarazisë dhe korrupsionit.

3. Minimi i besimit në të mirën e përbashkët

Aspirasitë kombëtare kanë theksuar të mirën e përbashkët që nga themelimi i Amerikës. Deklarata e Pavarësisë liston shkeljen e parë të mbretit si minimin e “të mirës publike” duke shkelur rregullin e ligjit. Kushtetuta parathënia angazhon qeverinë për të promovuar mirëqenien e përgjithshme dhe mirëqenien e përbashkët.

Por më shumë pabarazi historikisht do të thotë që e mira e përbashkët shkon pas syve, sipas hulumtimit. Ndërkohë, puna është bërë më prekare, më pak i unionizuar, më i segmentuar dhe më pak i qëndrueshëm gjeografikisht. Inteligjenca artificiale mund të përkeqësojë këto tendenca.

Kjo priret të shkojë së bashku me një rënie në pjesëmarrjen në votime dhe forma të tjera të angazhimit qytetar.

Qeveria ka më pak mekanizma për të mbrojtur komunitetin kur pabarazia në rritje shoqërohet me taksa më të ulëta për të pasurit dhe burime publike më të reduktuara . Hulumtimi im gjen se sindikatat e sektorit publik veçanërisht forcojnë angazhimin qytetar në këtë mjedis.

Duke marrë parasysh izolimin në vendin e punës dhe shoqëri, epidemia e vetmisë e Amerikës nuk është e papritur, sidomos për ata me të ardhura të ulëta.

Të gjithë këta faktorë dhe kontributi i tyre në alienacion mund të nxisin besimet autoritare dhe individualizmin. Kur njerëzit bëhen të ftohtë dhe të pa besueshëm ndaj njëri-tjetrit, koncepti i së mirës së përbashkët rrëzohet.

Pabarazia si një rezultat politik

Mbulesa e lajmeve për ligjin e Trump dhe debati politik janë kryesisht të fokusuar në fitimet dhe humbjet e menjëhershme. Por, kur shikojmë në të gjithë panoramën, del një pamje më e qartë e shkatërrimit afatgjatë të themeleve që dikur mbështesnin sigurinë e gjerë ekonomike. Kjo, në radhë të parë, ka mundësuar rënien demokratike.

Ndërsa pjesa e punës në ekonomi u ul, u ul gjithashtu edhe besimi institucional dhe vlerat shoqërore të përbashkëta që mbështesin jetën demokratike. Ndër shumë pasojë janë edhe pakënaqësia dhe zhgënjimi politik që formësojnë momentin tonë aktual.

Republikanët mbajnë të dy dhomat e Kongresit deri në vitin 2026, duke e bërë të pamundur ndryshimet e rëndësishme politike në afatin e shkurtër. Demokratët kundërshtojnë projektligjin por janë jashtë pushtetit. Dhe koalicioni i tyre është i ndarë midis një qëndrimi qendror dhe një krah progresiv rebelues me prioritetete të ndryshme në adresimin e pabarazisë.

Megjithatë, rënia demokratike dhe pabarazia nuk janë të pashmangshme. Nëse qëllimi është rikthimi i një prosperiteti të gjerë dhe stabilitetit shoqëror, ato mund të kërkojnë rivlerësimin e politikave në stilin e New Deal që prodhuan pjesën më të madhe të ekonomisë së punës me 59% të PBB-së në vitin 1970.