Para Luftës në Khartoum: Hapësirat Publike që Mbajtën Bashkë Qytetin
Çfarë e bën një hapësirë publike vërtet publike?
Në Karthum, para se konflikti aktual të përfshinte Sudan, përgjigjja nuk ishte gjithmonë një park, një shesh ose një promenade.
Rrugët e qytetit, stallat e çajit (sitat al-shai), vendet e protestës dhe madje edhe hapësirat e varrimit shërbyen si arena dinamike e jetës së përditshme, shprehjes politike dhe reziliencës jozyrtare.
Në një artikull të botuar kohët e fundit, kam studiuar 64 hapësira publike në gjithë Karthumin e Madh para-luftës, duke zbuluar një peizazh shumë më të pasur – dhe më të kontestuar – sesa sugjerojnë klasifikimet urbane standarde. Konkretisht, kam zbuluar katër klasifikime: hapësira formale, informale, të pronës private dhe të përzier – secila e gjallë me negociata dhe përdorim të përditshëm.
Ndërsa disa hapësira ishin planifikuar nga inxhinierët kolonialë ose autoritetet komunale, shumë prej tyre ishin shpuar nga komunitetet: të pretenduara, të përshtatura dhe të riimagjinuara përmes përdorimit.
Hulumtimi im ofron njohuri të vlefshme mbi dizajnimin dhe planifikimin e qyteteve të Afrikës. Ndërsa ato rriten dhe përballen me shtim të politikave dhe presione mjedisore, është koha të rifikojmë mënyrën se si përcaktohen dhe dizajnohen hapësirat publike – jo përmes modeleve të importuara, por duke dëgjuar mënyrat se si njerëzit tashmë e bëjnë qytetin publik.
Gjatë kontinentit afrikan, qytetet po rriten shpejt – por jo gjithmonë në mënyrë të drejtë. Zgjerimi urban shpesh privilegjon zhvillimet e mbyllura, projektet e mëdha dhe zonat me siguri të lartë ndërsa injoron hapësirat e përditshme ku jetojnë, punojnë dhe mblidhen shumica e njerëzve.
Në Sudan, këto dinamikë janë më tej të komplikuara nga konflikti, zhvendosja dhe paqëndrueshmëria ekonomike. Lufta në vazhdim ka prishur jo vetëm qeverisjen, por edhe strukturën hapësinore të jetës urbane.
Qëllimi i letrës sime është të ftojë ata që janë të përfshirë në politikat e planifikimit dhe rindërtimin pas-konfliktit të kalojnë përtej modeleve formale, që janë qendërperëndimore që shpesh injorojnë se si publikuarja zhvillohet në qytetet afrikane: përmes informalitetit, negociatës dhe improvizimit social.
Hapësirat publike të Chartumit, siç dokumentohet në studimin tim, shërbejnë si mjete diagnostikuese për të kuptuar se si qytetet mbijetojnë krizave, shprehin identitetin dhe kundërshtojnë pabarazinë.
Në pasojë të luftës dhe zhvendosjes, këto hapësira do të luajnë një rol në formësimin e mënyrës se si Sudani rindërton jo vetëm infrastrukturën, por edhe kohezionin social.
Kohë para luftës në Khartoum
Hapësirat publike të Khartoum nuk mund të kuptohen vetëm përmes kategorive tradicionale – si sheshet formale dhe parket urbane – vetëm. Këto sheshe formale përfaqësojnë vetëm një shtresë të një realiteti urban shumë më plural dhe të negociuar.
Duke u bazuar në punën në terren dhe dokumentimin e 64 hapësirave publike në gjithë Madhësinë e Khartoum-it, identifikoj katër lloje që mbivendosen dhe që pasqyrojnë mënyrën se si prodhohet, qaset dhe kundërshtohet hapësira.
1. Hapësira publike formale: Këto përfshijnë parqe të planifikuara, sheshe ceremoniale, plaza qytetare dhe hapësira të hapura administrative, shpesh relike të planifikimit urban kolonial ose postkolonial. Ato përcaktohen nga rregulli, dukshmëria dhe rregulloret. Mīdān Abbas, fillimisht një hapësirë qytetare aktive në qendër të Khartoum-it, e rikuperuar përsëri nga tregtarët informalë dhe protestuesit, është një shembull, duke ilustruar se si edhe hapësirat më formale mund të bëhen të kundërshtuara. Ajo ishte veçanërisht aktive gjatë u ngritjes së prillit 1985, duke shërbyer si pjesë e një rrjeti më të gjerë hapësirash qytetare të përdorura për mobilizim politik. Tregtarët informalë e transformonin vazhdimisht atë në një treg të gjallë, duke përfshirë tregtinë e përditshme dhe shkëmbimin social në strukturën formale urbane.
2. Hapësirat jozyrtare dhe insurguese: Këto shfaqen përtej ose kundër logjikave zyrtare të planifikimit – brigjet e lumenjve të përdorura për tubime, parcela të braktisura të kthyer në nyje sociale ose ura të shfrytëzuara nga tregtarët. Ato përfshijnë vende shpirtërore si varret sufiste, dhe hapësira proteste si zona e uljes jashtë selisë së ushtrisë së qytetit. Këto hapësira zbulojnë aftësinë e qytetit për urbanizëm nga poshtë-lart dhe përshtatje kolektive.
3. Hapësira qytetare private: Qendra tregtare, parqet e menaxhuara privat dhe kafetë kulturore i përkasin kësaj kategorie. Ndërsa duken publike, ato shpesh janë të klasifikuara, të survejnuara (nëpërmes kamerave ose prezencës së sigurisë) ose ekskluzive. Rritja e këtyre hapësirave përkon me rënien e infrastrukturës urbane të menaxhuar nga shteti, duke reflektuar kthesën në qeverisjen urbane sudaneze.
Lexoni më shumë: Sudan: kuptimi simbolik i hapësirës që protestuesit e krijuan vetë
4. Hapësirat publike “private”: Këto hapësira shesin vijat midis pronësisë dhe përdorimit. Ato përfshijnë oborret e xhamisë, terenet shkollore, fasadat e ndërtesave ose oborret universitare të pakërdorura që shërbejnë si pika jozyrtare takimi. Qasja këtu është më pak e rregulluar nga ligji dhe më shumë nga kodet shoqërore, besimi ose klasa.
Së bashku, këto tipologji theksojnë se “publikja” në Khartejm është relacione. Ajo varet jo vetëm nga kush planifikoi një hapësirë, por edhe nga kush e përdor, si dhe nën cilat kushte.
Prandaj, planifikimi në qytetet afrikane duhet të shkojë përtej hartave të fikura të zonimit për të përqafuar natyrën e lagur, të rrjedhshme dhe të përjetuar të hapësirës urbane.
Rindërtimi, rifikimi, rezistenca
Rindërtimi pas konfliktit në Sudan – dhe kudo tjetër në Afrikë – duhet të rezistojë tërheqjes së planeve kryesore “fushë bosh”. Këto përfshijnë rindërtimin e qyteteve nga e para me dizajne të gjerë, nga lart-poshtë që injorojnë dinamikat shoqërore dhe hapësinore ekzistuese.
Modelet e importuara, shpesh të udhëhequra nga mendimi burokratik ose stimuj tregtarë, rrezikojnë të fshijnë vetë hapësirat ku jeta publike tashmë lulëzon, edhe pse jozyrtarisht ose injoruar.
Në vend që të imponojnë formalitet, planifikuesit duhet të njohin dhe të forcojnë sistemet jozyrtare dhe hibride që mbajnë gjallë jetën qytetare, sidomos në kohë pasigurie.
Teoricienët e qyteteve që punojnë në dhe mbi jugun global, të tillë si AbdouMaliq Simone dhe Vanessa Watson, kanë argumentuar për një kohë për korniza planifikimi që përqendrohen në praktikat e përditshme, përdorimin adaptiv dhe drejtësinë hapësinore.
Karthumi ofron një rast bindës.
Nga sit-in-et e 2019 deri te pikat e çajit të drejtuara nga gratë e zhvendosura, hapësirat publike në Sudan nuk janë sfond i padukshëm. Ato janë platforma aktive të jetës së përditshme, rezistencës, kujdesit dhe ndërtimit të komunitetit.
Rekonstruksioni duhet të fillojë duke pyetur: çfarë hapësirash kanë qenë të rëndësishme për njerëzit para luftës? Cilat kanë nxitur përfshirjen, dinjitetin dhe dukshmërinë? Vetëm atëherë mund të shfaqen të ardhme të reja urbane, ato të rrënjosura në praktikat e atyre që gjithmonë e kanë bërë qytetin publik, edhe kur shteti nuk e kishte.
Çfarë e bën hapësirën vërtet publike?
Hapësira publike në Sudan gjithmonë është formuar përmes negociatës, ndonjëherë me shtetin, shpesh pavarësisht prej tij.
Rindërtimi pas luftës nuk është vetëm për të rindërtuar ndërtesat por gjithashtu për riimagjinimin e kushteve të përkatësisë.
Kjo kërkon një ndryshim nga shikimi i hapësirës publike si një pasuri e qëndrueshme në kuptimin e saj të ngurtë në të kuptuarit e saj si një proces dinamik. Kush mblidhet, flet, pushon, proteston – këto janë matjet e vërteta të publikeisë.
Kuptimi i hapësirave publike para-luftës së Karthumit nuk është një ushtrim nostalgjik. Është një hap i nevojshëm drejt ndërtimit të qyteteve më gjithëpërfshirëse, të rezistueshme dhe të bazuara në nivel lokal në pasojë të krizës.
Informacion mbi burimin dhe përkthimin
Ky artikull është përkthyer automatikisht në shqip duke përdorur teknologjinë e avancuar të inteligjencës artificiale.
Burimi origjinal: theconversation.com