Me gusta, le gusto, çfarë vijon tani? Probabiliteti i jetës së një historie dashurie

Më pëlqen, më pëlqen. Kjo zakonisht është shkaku i historiave të dashurisë, aventurave ose episodet e dashurisë së shpejtë ndërmjet dy personave. Zakonisht i atribuohet atij momenti të tërheqjes së ndërsjellë një karakteri rastësor dhe magjik. Në të vërtetë, është i përcaktuar nga ligjet shkencore të tërheqjes njerëzore.

Truri ynë është gjithmonë në gjendje alarmi për të zbuluar atë “diçka të veçantë” dhe për ta bërë këtë në mijëzat e sekondës. Njihet faktorët biologjikë (si simetria ose shenjat hormonale) dhe psikologjikë (ngjashmëria ose reciprokatia, ndër të tjera) që aktivizojnë tërheqjen njerëzore, gjë që e bën më të parashikueshme dhe më pak misterioze sesa mund të mendohet në mënyrë parimore.

Ka dy arsye për të mos u zgjeruar këtu në ato përcaktues të tërheqjes. Nga një anë, injorimi i shkaqeve të dashurisë është ndoshta mënyra për ta mbajtur atë mister. Nga ana tjetër, është më praktike të analizosh flirtimin dashnor: jo “pse?” i tërheqjes por “dhe tani çfarë?” Një gjë është të ndihesh dhe tjetër të veprosh.

Në teori, motivimi i të dy protagonistëve pas shpërthimit fillestar duhet të mjaftojë për t’i vendosur ata në veprim, por në praktikë ka ndryshim midis teorisë dhe praktikës, midis motivimit dhe veprimit.

A po shkoj apo po vjen?

Tërheqja nuk është e mjaftueshme për të realizuar historinë e dashurisë. Literatura dhe kinemaja janë të mbushura me shembuj të njohur të dashurive të papërmbushura: Dante dhe Beatrice, Petrarca dhe Laura, Cyrano dhe Roxane, Rick dhe Ilsa, …

Pas tërheqjes fillestare të çiftit, është më shumë për të ditur nëse dhe si do të afrohen njëri me tjetrin për të avancuar aventura. Për këtë mund të përdoren matematikat –përse jo?.

Ashtu si teoria dinamike e Newtonit studion lëvizjet e trupave të palëvizshëm të nënshtruar ndaj forcave, teoria e lojërave shërben për të parashikuar lëvizjet – veprimet – e qenieve të arsyeshme që ndërveprojnë nën ndikimin e forcave që përcaktojnë preferencat e tyre. Këto zakonisht ndërhyjnë elemente që nuk janë vetëm biologjikë.

Në rastin e dashurisë së pasigurt, nëse të dy janë tërheqës, të dy preferojnë që të ketë takim sesa të mos ketë, që do të ishte fundi më i keq. Secili duhet të vendosë atëherë nëse do të bëjë hapin dhe të afrohet tek tjetri ose jo, duke pritur që tjetri të bëjë hapin. Në këtë dilemë të "po shkoj ose vjen?" nëse secili preferon që tjetri të bëjë hapin dhe të afrohet, të dy potencialisht të dashuruar po përjetojnë dilemën e pulës, një model paradigmatik i teorisë së lojërave.

¡Pulë!

Në dilemën e pulës, secili duhet të vendosë midis të dorëzojë –“po shkoj”– ose jo –“le të vijë”–. Në këtë konflikt për të parë kush del me të drejtë, ai që dorëzohet konsiderohet si “pulë” që i jep emrin lojës. Inspiruar nga një sfidë e rrezikshme mes adoleshentëve të viteve pesëdhjetë të shekullit të kaluar, e popullarizuar në një skenë të filmit Rebelde pa shkak të vitit 1955. Në një version të lojës, dy adoleshentë drejtojnë përballë njëri-tjetrit dy makina drejt përplasjes: ai që shmang –dorëzohet– është pulë, nëse të dy e bëjnë, është barazim, dhe nëse askush nuk e bën, ndodh katastrofa.

Filozofi dhe matematiciani Bertrand Russell përdori lojën e pulës si metaforë të politikës së rrezikshme të bllokadave të Luftës së Ftohtë të shekullit të kaluar. Midis aplikimeve të tjera, dilema ka shërbyer –dhe vazhdon të shërbejë– si model i situatave të konfliktit dhe bashkëpunimit në marrëdhëniet ndërkombëtare.

Në fillim, dilema e pulës në flirtim duket e thjeshtë për t’u zgjidhur: njëri prej të dyve afrohet dhe fillon aventura dashurore. Në fakt, kjo është një zgjidhje e dilemës sipas teorisë së lojërave –balancimi i Nash quhet–. Në një zgjidhje të Nash, askush nuk fiton nëse ndryshon vendimin –të afrohet ose të presë–. Problemi me atë zgjidhje është se nuk është vetëm një, por dy: nëse të dy protagonistët kanë një plan të njëjtë, kush prej tyre bën hapin dhe bën afrimin?

Zgjidhja e lulisë: romanc i pamundur

Nëse të dashuruarit kanë një psikologji të ngjashme, teoria e lojërave ofron një zgjidhje të vetme, në mënyrë që të dy dyshojnë nëse duhet të afrohen apo jo, duke udhëtuar në mendjen e tyre midis të dyjave si në një lule. Me këtë zgjidhje, matematika thotë se, nëse përfitimi psikologjik i të dorëzuarit nëse nuk e bën tjetri nuk është mjaftueshëm më i madh se ai i mosdorëzimit nëse e bën,! rezultati më i mundshëm është që askush nuk ndërmerr hapin! Pavarësisht nga tërheqja e ndërsjellë, fundi i aventurës para se të fillojë.

Është shumë e mundshme që ky fund të na duket i njohur – dhe nga përvoja jonë vetjake –. Një version i shkëlqyeshëm i kësaj historie të dashurisë mund të shikohet në filmin e shkurtër të trillimit Lulishtja, çmimi Goya në vitin 1993.

¿Të luajmë?

Në skenarin e konfliktit të mundshëm bërthamor që paraqiti Russell, pula ka një përfundim aq potencialisht të rrezikshëm – askush nuk dorëzohet, shkatërrim i përbashkët – sa më e mira është mos luaj lojën.

Në kontekstin e mundshëm të romancës, rezultati i historisë së dashurisë të ndërprerë nga mosveprimi i të dyve nuk duket aq katastrofik. Megjithatë, në terma evolucionistë është plotësisht thelbësore të kalosh nga tërheqja në veprim.

Tërheqja është mekanizmi që lejon sekset e kundërta të përmbushin qëllimin e madh që gjenet tona na kanë ngarkuar: të kryejmë marrëdhënie seksuale. Është mënyra që kanë për t’u transmetuar nëpër kohë. Sipas Schopenhauer, qëllimi përfundimtar i dashurisë seksuale është më e rëndësishme se të gjitha objektivat e tjera të jetës njerëzore.

Zgjidhja qendrore: romancë e sigurt

Problemi i zgjidhjes së litarit të pulës është se gjithmonë ekziston mundësia e katastrofës: nuk ka romancë. Është e rëndësishme të zbatohet një zgjidhje unike që garanton që romanca të përparojë. Zgjidhja demokratike, që të dy të afrohen, nuk është e dobishme — nuk është një ekuilibër—: nëse parashikojnë se do të ndodhë, të dy do të qëndrojnë të qetë duke pritur tjetrin

Ekuilibri ku njëri dorëzohet dhe bën hapin e parë garanton romancën. Por janë dy. Unikiteti i zgjidhjes është gjithmonë një çështje interesi në matematikë. Në shkenca shoqërore, nuk është lajmi i mirë që të kemi shumë zgjidhje sepse mund të ndodhë që asnjë të mos ndodhë. Po, si ajo e “për njëri-tjetrin dhe shtëpia pa pastruar”…

Në të vërtetë, mjafton të zgjedhësh një nga dy ekuilibret ku njëri – dhe vetëm njëri – afrohet. Dhe që të gjithë ta dinë. Meqenëse çështja është e rëndësishme, zakonet kulturore dhe normat shoqërore janë kujdesur të zgjedhin një ekuilibër të njohur si zgjidhja qendrore në teorinë e lojërave. Çdo nga të dyja është i vlefshëm për të përpjekur të sigurojë fillimin e romancës. Kështu, në perëndim, konventa në marrëdhëniet heteroseksuale ka qenë tradicionalisht që burri të bëjë hapin e parë dhe të shkojë pas gruas.

Bëhu i vendosur

Pa një zgjidhje të fokusuar që të përcaktojë kush duhet të marrë iniciativën, gjithmonë ekziston rreziku i një katastrofe romatikë në zgjidhjen e "unë shkoj" ose "vjen nga pula". Si një zgjidhje gjithëpërfshirëse, më e mira është të harrohet loja e pulës, siç sugjeroi Russell, dhe të bëhet veprimi i afrohet tjetrit, pa kushte.

Mund të bëhet duke ftuar jashtë për të pirë cigare – me theks në dalje – ose duke u ulur nga treni në të njëjtën stacion si në skenën e filmit Para agimit. Çfarëdo qoftë, gjithmonë është mirë ta bësh. Apo ndoshta nuk është e mirë nëse e ardhmja është kundër dhe një plus një nuk bëjnë dy? Filmi i shkurtër 1+1, paraqet këtë çështje me matematikë.

Është e rëndësishme të bësh hap. Në fakt, matematikat sugjerojnë që, në tregun e mundësive të romancës, është e dobishme të veprosh së pari. Dhe duket të jetë veçanërisht e dobishme për gratë heteroseksuale në Shtetet e Bashkuara me arsim të lartë kur raportet gjinore janë të pafavorshme për to.

Alternativa, nëse luhet loja e pulës, është ndoshta të përfundosh duke përjetuar këtë histori dashurie të shpejtë: më pëlqen, më pëlqen, nuk shkoj, nuk vjen, fund.