Rinia është zë kritik në adresimin e sfidave të sigurisë, thotë eksperti i Ballkanit Perëndimor

Aftësia për të kuptuar median është thelbësore në adresimin e problemit të ndërhyrjeve të huaja

Origjinalisht u botua në Global Voices

Gazetari Fisnik Xhelili interviston ekspertin e sigurisë Bojana Zorić. Foto nga Portalb.mk, përdorur me leje.

Kjo intervistë nga Fisnik Xhelili u botua për herë të parë nga Portalb.mk dhe Meta.mk si pjesë e Qendrës së Anti-Disinformacionit të Ballkanit Perëndimor. Një version i redaktuar është ripublikuar këtu nën një marrëveshje ndarjeje përmbajtjeje midis Global Voices dhe Fondacionit Metamorphosis. 

Ballkani Perëndimor tani po shohin probleme sigurie të lidhura me dezinformimin që përpiqet të destabilizojë rajonin dhe të pengojë realizimin e objektivave strategjike të tij. Portalb.mk intervistoi ekspertin e sigurisë Bojana Zorić, e cila thekson se sfidat e sigurisë në domenin kibernetik janë po aq sfiduese për BE-në sa edhe për Ballkanin Perëndimor, dhe kjo është arsyeja pse të dyja palët duhet të punojnë së bashku. Sipas saj, alfabetizimi mediatik është thelbësor në adresimin e problemit të ndërhyrjes së huaj.

Portalb: Ballkani Perëndimor si një raj gjeopolitik është i synuar nga Rusia dhe aktorë të tjerë malignë që përpiqen ta destabilizojnë atë përmes fushatave të dezinformimit kundër BE-së. Çfarë po bën BE-ja për të luftuar këtë?

Bojana Zorić (BZ): Sfida të sigurisë kibernetike si dhe manipulimi dhe ndërhyrja e informacionit të huaj janë po aq kërcënues për Ballkanin Perëndimor sa edhe për BE-në. Ne kemi parë përpjekje të ndërhyrjes ruse në zgjedhjet evropiane përmes fushatave të qëllimshme të dezinformimit, përpjekje për të ulur pjesëmarrjen në referendum për ndryshimin e emrit në Maqedoninë e Veriut që përfundimisht çoi vendin drejt anëtarësimit në NATO në vitin 2020 dhe rastin në Mal të Zi, kur zyrtarë rusë u përfshinë në një tentativë për grusht shteti, të synuar për të parandaluar vendin të bashkohet me NATO-n në vitin 2017.

BE është duke përpjekur të punojë me homologët e Ballkanit Perëndimor në forma të ndryshme dhe të ndryshme. Për shembull, Drejtoria e Komunikimit Strategjik të BE-së dhe Forcat e Saj të Detyrës, kanë mandat të sigurojnë zbatimin e politikës së jashtme të BE-së, duke përfshirë edhe në Ballkanin Perëndimor, kështu që ata punojnë për ngritjen e ndërgjegjes, zhvillimin dhe zbatimin e qasjeve të synuara për të angazhuar audiencën. Çfarë është e rëndësishme në mendimin tim kur diskutohet për dezinformimin është adresimi i problemeve strukturore, siç është alfabetizimi mediatik, sepse Ballkani Perëndimor ka disa nga shkallët më të ulëta të alfabetizimit mediatik në Evropë. Alfabetizmi mediatik është thelbësor në adresimin e problemit të ndërhyrjes së huaj. Sa më shumë qytetarë të jenë të alfabetizuar në mënyrë digjitale dhe kritike, aq më shumë shanse kanë që të jenë në gjendje të vlerësojnë informacionin që hasin online, të identifikojnë burime të besueshme dhe të bëjnë vendime të informuara.

Portalb: Cilat iniciativa ose fusha kërkimore po prioritizohen për të adresuar kërcënimet në shfaqje, dhe si mund të kontribuojnë këto në formësimin e politikave të sigurisë së BE-së?

BZ: Tani më shumë se kurrë, kërcënimet në shfaqje dhe sfidat e sigurisë po bëhen gjithnjë e më shumë ndërkombëtare, dhe ato kalojnë mbi fushën tradicionale të sigurisë ndërkombëtare. Sot shohim shumë sfida të sigurisë që nuk konsideroheshin të tilla dekada më parë — ngrohja globale, mbipopullimi, ndotja, mungesa e ushqimit, sulmet ndaj infrastrukturës kritike dhe furnizimeve energjetike. Në skajin tjetër, kemi gjithashtu sfida të sigurisë që bien në fushën tradicionale të sigurisë, si luftërat, përhapjen e armëve të shfarosjes masive dhe sulmet kibernetike. Me efektet e globalizimit, është bërë më e vështirë të izolosh një kërcënim të vetëm të sigurisë ose një rast të veçantë, pa adresuar gamën e të tjerëve në të njëjtën kohë. Dega e sigurisë kibernetike është në qendër të vëmendjes në vitet e fundit, pasi me avancimin e teknologjisë, po shohim më shumë kërcënime në hapësirën kibernetike. Për shkak të një bote gjithnjë e më shumë të lidhur dhe natyrës komplekse të kërcënimeve të sigurisë, nuk do të prioritizoj një domen mbi tjetrin. Domeni kibernetik, mjedisor, ekonomik, ushtarak — të gjitha këto fusha kërkojnë vëmendje. Në atë kuptim, kërkimi dhe inovacioni janë pika kyçe të këtij përpjekjeje pasi duam të sigurojmë që jemi të qëndrueshëm dhe të gatshëm të përgjigjemi sapo të shfaqet një kërcënim i veçantë.

Portalb: Si e promovon BE-ja bashkëpunimin për sigurinë midis vendeve anëtare të BE-së, por edhe me Ballkanin Perëndimor?

BZ: Struktura kryesore për punën me kandidatët potencialë të Ballkanit Perëndimor dhe kandidatët për t'u bashkuar me BE është përmes Politikës së Përgjithshme të Jashtme dhe Sigurisë (PPSJS) dhe Politikës së Përbashkët të Sigurisë dhe Mbrojtjes (PPSMM). PPSJS është pjesë e kritereve të anëtarësimit dhe vendet e Ballkanit Perëndimor janë ftuar zyrtarisht të përshtaten me PPSJS-në e BE-së. Masa se sa vendet po e realizojnë këtë është qartë e përcaktuar në raportet vjetore të progresit të Komisionit Evropian për vendet individuale. Përshtatja e plotë me PPSJS është një tregues i angazhimit serioz dhe vullnetit për integrimin në BE.

Sipas PPSMM, BE është e angazhuar në rajon përmes operacionit ushtarak EUFOR Althea në Bosnjë dhe Hercegovinë por gjithashtu përmes Misionit të BE-së për Ligjin e Shtetit në Kosovë (EULEX), i cili mbetet misioni i vetëm civil i BE-së me autoritet ekzekutiv. Për forcimin e arkitekturës së sigurisë në Ballkanin Perëndimor, një seri aktorësh, duke përfshirë OKB-në, BE-në, NATO-n, duhet të punojnë ngushtë së bashku dhe të bien dakord për prioritetet kryesore.

Portalb: Teknologjia është një fuqi drejtues në formimin e dinamikës së sigurisë. Si e qas BE-ja ndërveprimin midis teknologjisë dhe sigurisë?

BZ: Teknologjia është bërë pjesë integrale e sigurisë, gjithashtu sepse ndërsa teknologjia përparon, shoqëritë bëhen më të ndjeshme ndaj sulmeve. Kjo është pikërisht arsyeja pse fillojmë të diskutojmë dhe të adresojmë gjithnjë e më shumë sfidat e sigurisë në domenin kibernetik. BE-ja po ashtu po përpiqet të shikojë mënyrat se si të rregullojë përhapjen e inteligjencës artificiale, por edhe ta përdorë atë në dobi tonë. BE-ja ka Politikën për Mbrojtjen Kibernetike që bazohet në katër shtylla: 1) vepro së bashku për një mbrojtje kibernetike më të fortë të BE-së; 2) Sigurohuni që ekosistemi i mbrojtjes të jetë i sigurt; 3) investoni në kapacitete të mbrojtjes kibernetike; dhe 4) partnerë për të adresuar sfidat e përbashkëta. Pika e katërt është veçanërisht e rëndësishme në lidhje me punën e BE-së me Ballkanin Perëndimor në këtë fushë.

Së bashku me shtetet anëtare të BE-së, BE-ja gjithashtu ka zhvilluar një ‘kutibë të përbashkët të diplomacisë kibernetike’ për t’u mbrojtur kundër kërcënimeve kibernetike që vijnë nga jashtë. Ekzistojnë shumë më tepër projekte dhe iniciativa të zbatuara brenda BE-së. Ky është gjithashtu qasja që BE-ja dëshiron të zbatojë me partnerët e saj. Një shembull është iniciativa fransko-sllovene për krijimin e Qendra për Kapacitetin Kibernetik të Ballkanit Perëndimor (WB3C) në Mal të Zi për të forcuar bashkëpunimin rajonal kundër kërcënimeve kibernetike. Këto iniciativa janë më shumë se të mirëpritura pasi sjellin së bashku BE-në dhe Ballkanin Perëndimor, duke trajtuar të njëjtat sfida dhe duke përshtatur më pas qasjet.

Portalb: Sipas mendimit tuaj, çfarë do të ishte zgjidhja për të mbrojtur të rinjtë e Ballkanit Perëndimor nga narrativat anti-BE dhe anti-NATO dhe për të rritur ndërgjegjësimin e tyre por edhe angazhimin më të madh në këtë fushë?

Bojana Zorić: Rinia përfaqëson një zë kritik në adresimin e sfidave të sigurisë sot. Rezoluta 2250 e OKB-së për rininë, paqen dhe sigurinë ishte rezoluta e parë e këtij lloji, duke lidhur të rinjtë si agjentë të ndryshimit në promovimin e paqes dhe stabilitetit. Kjo është ajo që duhet ndjekur në çdo nivel, nga lokal, kombëtar, rajonal deri te ai evropian. Një mënyrë për të adresuar mungesën e pjesëmarrjes së të rinjve në vendimmarrje, në proceset e paqes dhe në zgjidhjen e konflikteve në përgjithësi është të ofrohen të rinjve mjetet e disponueshme në aspektin e mundësive të punësimit dhe arsimit, si dhe një mundësi për të ‘këshilluar’ në shumë sfida që i prekin ata po aq sa na prekin të gjithëve së bashku. Duhet t’i sjellim të rinjtë në zemër të diskutimeve politike mbi sfidat e sigurisë, sepse të rinjtë janë liderët e së nesërmes, ndaj nuk duhet t’i lëmë jashtë ekuacionit.

Portalb: Për fund, cili është mesazhi juaj për të rinjtë e Ballkanit Perëndimor?

Bojana Zorić: Mos u dorëzoni dhe gjithmonë dini cilat janë të drejtat tuaja dhe dini çfarë mund të bëni. Ju jeni një pasuri e jashtëzakonshme për çdo shoqëri dhe sa më shumë të jeni të qëndrueshëm në përcjelljen e zërit tuaj tek vendimmarrësit, aq më shumë mundësi do të keni.