Shumë më tepër se katastrofa: analiza kritike dhe kontekstuale e medias mbi ndryshimet klimatike

Në javën e Ditës Botërore të Mjedisit dhe Ditës Botërore të Oqeaneve, The Conversation Brasil publikon një seri artikujsh të dedikuar temës:

Gjatë dy viteve të fundit, Brazili përballoi disa ngjarje ekstreme klimatike që ndikuan drejtpërdrejt në jetën e mijëra njerëzve: thatësira historike në Amazonë, zjarret në Pantanal dhe, më së fundi, ujiçorret në Rio Grande do Sul. Këto ngjarje, edhe pse shpesh trajtohen si tragjedi të veçanta, janë shumë të lidhura me ndryshimet klimatike dhe, përkundrazi, me probleme sistemike të thella të rrënjosura në struktura politike, ekonomike dhe shoqërore – veçanërisht në një model zhvillimi të bazuar në kapitalizmin shfrytëzues.

Pavarësisht kësaj, vëmendja ndaj ndryshimeve klimatike në median tradicionale rritet vetëm gjatë ngjarjeve ndërkombëtare, siç është Kongresi i Palëve të Konventës Klasike të Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike (UNFCCC). Edicioni i ardhshëm, COP 30, i planifikuar për në nëntor të këtij viti në Belem të Pará, është një shembull i qartë se si debati zakonisht përcaktohet nga agjenda ndërkombëtare, dhe jo nga realitetet lokale. Për të përballuar këtë situatë, është thelbësore të promovojmë një komunikim kritik dhe gjithëpërfshirës mbi klimën, i cili mund të zbulojë shkaqet strukturore të krizës, të tregojë se si efektet e saj bien në mënyrë të pabarabartë mbi komunitetet vulnerabël – si popujt indigjenë dhe ata tradicionalë – dhe të tregojë rrugë alternative për zbutje dhe përshtatje.

Me këtë qëllim, kryem një studim të mbledhjes së kërkimeve mbi komunikimin e ndryshimeve klimatike në Amerikën Latine. Studimi analizoi 38 publikime shkencore dhe identifikoi modelet në mbulimin mediatik të temës, me fokus në rastin brazilian, përveç sfidave dhe rekomandimeve që mund të kontribuojnë në përmirësimin e mbulimit – përfshirë edhe jashtë kontekstit të COP 30.

Diskursi klimatologjik në media: mes katastrofizmit dhe optimizmit teknologjik

Në studimet e analizuar, vërejmë se diskursi dominues në mbulimin mediatik të ndryshimeve klimatike është i shënuar nga katastrofizmi. Tituj alarmantë, përdorimi i tepruar i informacionit dramatik dhe fokusi në deklarata “bombastike” ndihmojnë në krijimin e frikës, por jo domosdoshmërisht të kuptimit. Kjo qasje, sipas studiuesve, mund të vështirësojë formimin e një vizioni kritik mbi problemin nga ana e publikut.

Nga ana tjetër, një model tjetër i përsëritur është ai i “optimizmit teknologjik”. Media shpesh prezanton zgjidhje për krizën klimatike bazuar në avancimet teknologjike dhe premtimet për rritje ekonomike, duke minimizuar kufijtë e natyrës dhe pabarazitë shoqërore të përfshira. Ky diskurs, i lidhur me logjikën e zhvillimit neoliberal, injoron alternativa të qëndrueshme dhe të bazuara në njohuritë e komuniteteve lokale dhe tradicionale.

Një problem tjetër i identifikuar është mungesa e kontekstualizimit: ndryshimet klimatike raportohen si ngjarje të veçanta, të shkëputura nga determinantët e tyre historikë, politikë dhe ekonomikë. Mbulimi ka tendencë të përqendrohet tek deklaratat e autoriteteve ose agjenda e ngjarjeve si COP, me pak hapësirë për zërat e ndryshëm që përbëjnë shoqërinë.

Mungesë diversiteti në burime dhe perspektiva mbi klimën

Një pjesë e madhe e kërkimeve tregoi mungesë të konsiderueshme të burimeve që përfaqësojnë grupet më të prekura nga ndryshimet klimatike – si komunitetet indigjene, komunitetet quilombolas, fermerët e vegjël dhe banorët e zonave periferike. Kjo pamundësi e dukshme krijon një balancë të pabarabartë në narrativën gazetare dhe ndihmon në ruajtjen e një pikëpamjeje dominuese.

Gazetarë të intervistuar në disa nga këto kërkime njohën kufizimet e mbulimit. Ata raportuan mungesë kohe, burimesh dhe mbështetje editoriale për të eksploruar temën në thellësi, përveç presionit për produktivitet dhe të shpejtësi, sidomos në mjedisin digjital. Kjo forcon modelet e sipërfaqshme dhe vështirëson ushtrimin e një gazetarie mjedisore më analitike dhe transformuese.

Rrugët për një mbulim më të drejtë dhe kritik

Duke u bazuar në sfidat e identifikuara, kërkimet e rishikuara propozojnë disa rekomandime. Kryesorja është nevoja për të kontekstualizuar ndryshimet klimatike – t’i lidhë ato me jetën e përditshme të njerëzve, t’i shpjegojë si pjesë e një procesi historik që përfshin vendimmarrje politike dhe interesa ekonomike. Trajtimi i klimës si një problem teknik dhe i veçuar dobëson mundësinë e mobilizimit social dhe pjesëmarrjes demokratike.

Një pikë tjetër kryesore është zgjerimi i diversitetit të burimeve gazetareske. Është urgjente të dëgjosh më shumë sesa ekspertë dhe autoritete: duhet të dëgjosh popullin, territoret dhe rezistencat ekzistuese. Kjo do të thotë të hapësh hapësirë për zëra që zakonisht janë marginalizuar në median kryesore.

Duke shtuar këto rekomandime, po ashtu, bëjmë një reflektim të rëndësishëm: çfarë mund të mësojë media e madhe nga platformat e pavarura dhe alternative? Në Brazil, nismat e gazetarisë jashtë medias hegemonike po zgjerojnë hapësirën për narrativa më kritike, përfshirëse dhe të kontekstualizuara. Këto projekte kanë vlerësuar njohuritë lokale, duke denoncuar padrejtësi socio-ambientale dhe duke promovuar një mbulim më të afërt me realitetet e atyre që më shumë vuajnë nga kriza klimatike.

Po ashtu, kemi studiuar iniciativa të ngjashme në vende të tjera të Amerikës Latine, si Peru dhe Bolivia, të cilat ndajnë me Brazilin kontekste të karakterizuara nga shfrytëzimi intensiv i burimeve natyrore dhe dhuna kundër popujve autoktonë. Në këto vende, gazetarë të mediave të pavarura kanë prioritet zërat e margjinalizuar historikisht, si ata të popujve indigjenë dhe grave, duke marrë një qëndrim të angazhuar me drejtësinë shoqërore. Në vend që të jenë neutralë, këta profesionistë qëndrojnë kundër padrejtësive dhe bëjnë gazetari kundërhegemonike, duke synuar të japin vështrimin e thellë mbi rrënjët strukturore të krizës.

Ky lloj gazetarie nuk duhet të jetë i veçantë, as të ekzistojë vetëm në momente si COP 30. Në një vend të mbushur me pabarazi historike dhe forma të shumta të dhunës, një mbulim mjedisor i kualifikuar dhe i përkushtuar ndaj drejtësisë klimatike është një mjet thelbësor për forcimin e demokracisë. Dhe një shoqëri e mirë-informuar është një shoqëri me më shumë aftësi për të transformuar – për më të mirën – mënyrat e jetesës, të prodhimit dhe të marrëdhënieve me planetin.