Si media kineze injorojnë ndikimin mjedisor të Iniciativës së Brezit dhe Rrugës në Afrikë

Historitë afrikane janë bërë qendrore për strategjinë e Kinës ‘Trego Histori të Mirë të Kinës’

Origjinalisht publikuar në Global Voices

Hekurudha standarde e Nairobi, një nga projektet e Iniciativës së Brezit dhe Rrugës të Kinës në Kenia. Imazh nga Wikimedia Commons. Licenca CC BY-SA 4.0

Kjo artikull u dorëzua si pjesë e bursës Global Voices Climate Justice, e cila bashkon gazetarë nga vendet Sinofone dhe të Madhësisë Globale për të hetuar efektet e projekteve zhvillimore kineze jashtë vendit. Gjeni më shumë histori këtu.

Kina është bërë një investitor kryesor në gjithë Afrikën, me kompanitë e saj që luajnë role të dukshme në infrastrukturë, minierë dhe zhvillim energjetik. Në vitin 2024, Tregtia Kina-Afrikë arriti në 295.6 miliardë USD, duke shënuar një rritje prej 4.8 përqind nga viti në vit dhe duke vendosur një rekord të ri për katër vitet radhazi.

Tregu i madh vendas i Kinës vazhdon të ofrojë mundësi të mëdha për produktet afrikane. Dëmi mjedisor i lidhur me disa nga këto ndërmarrje — lumenj të ndotur, pyje të shkatërruara, dhe komunitete të zhvendosura — është dokumentuar gjerësisht nga media afrikane dhe gazetarë ndërkombëtarë. Megjithatë, një fenomen i dukshëm dhe i pakërkuar mbetet: mungesa e afërt e raportimeve të tilla në media në gjuhën kineze.

Një kërkim për histori në gjuhën kineze mbi praninë e Kinës në Afrikë kryesisht çon në narative celebruese — hekurudha me shpejtësi të lartë, bashkëpunim i përfituar për të dyja palët, dhe vëllazëri ndërmjet vendeve në zhvillim. Përmendjet e degradimit mjedisor janë pothuajse të papërfillshme. Shpjegimi nuk mund të reduktohet vetëm në fjalën “censurë”. Heshtja është më e thellë, e integruar në strukturën mediatike vendase të Kinës, logjikën tregtare, dhe prioritetet strategjike të rrëfimit global.

Discrepanca në terren

Një screenshot nga një reklamë shtetërore CGTN (China Global Television Network) duke lavdëruar bashkëpunimin Afrika-Kinë. Imazhi nga YouTube.

Ndërsa ndikimet e dëmshme të projekteve të zhvillimit kinez po mbulohen gjithnjë e më shumë nga shtypin afrikan dhe përgjegjësit ndërkombëtarë, ato janë pothuajse të padukshme në median vendase kineze. Kanale të drejtuara nga shteti si People’s Daily, Xinhua, dhe CCTV në vend të kësaj shtyjnë mesazhe pozitive rreth partneriteteve ekonomike dhe “bashkëpunimit Jug-Jug”. Nëse ka fytyra lokale, ato shpesh janë prezantues dhe raportues afrikanë të punësuar nga media shtetërore kineze me paga më të larta se ato lokale, të cilët janë të ngarkuar me prezantimin e narative pozitive që forcojnë pikat zyrtare të diskutimit.

Media komerciale kineze — të cilat shpesh perceptohen si më të pavarura — ndjekin kryesisht të njëjtin rrugë. Nëse historitë prekin çështje mjedisore fare, bëjnë këtë në terma të paqartë, të sterilizuar që shmangin atribuimin direkt të dëmit ndaj kompanive ose projekteve kineze.

Investimet kineze dhe prania e kompanive kineze në Afrikë, përveç ndikimit të dukshëm në infrastrukturë dhe ekonomi, rrallë herë shqyrtohen në lidhje me dëmin mjedisor brenda medias kineze. Kur dëmtimi mjedisor trajtohet fare, ose lihet jashtë ose paraqitet si rastësor, shpesh fajësohet keqmenaxhimi afrikan ose sfidat natyrore. Anëtarët e komunitetit lokal rrallë herë citohen, intervistohen ose qendrojnë në qendër të rrëfimit. Përkundrazi, ata mbeten pa emër, pa agjenci dhe të shkëputur nga audienca.

Dhe, pasojat e projekteve mega-zhvillimi janë reale. Në shumë vende në Afrikë ku Kina ka zbatuar projekte, problemet mjedisore janë denoncuar përsëri e përsëri. Deforestimi, zhvendosja e popullatave, humbja e biodiversitetit në ndërtimin e digave ka dëmtuar Sudanin, Ganën, dhe Kongo Demokratik; ndotja e ujit, dhe ndikimet negative shëndetësore që vijnë prej saj për shkak të minierave po ndikojnë në Gine, Kongo Demokratik, dhe Mozambik; ekspropriatat dhe dhuna në kontekstin e një projekti hidrokarbure kanë destabilizuar Ugandën dhe Tanzani; dhe më shumë.

Në Kenia, për shembull, Hekurudha Standarde e Gjerësisë (SGR) — një nga projektet kryesore në Iniciativën e Brezit dhe Rrugës të Kinës (BRI), projekti i saj i infrastrukturës globale mega — ka prerë rrugët e migracionit të kafshëve të egra dhe ka alarmuar konservatorët. Disa ambientalistë kanë pretenduar “se hekurudha ka ndërhyrë në rrugët e migracionit të kafshëve të egra.” Megjithatë, pavarësisht nga shkalla dhe premtimi i saj, shumë kenianë thonë se kanë përjetuar pak përfitim nga hekurudha, duke treguar një ndarje të thellë midis narrativave të mëdha të zhvillimit dhe realiteteve në terren.

Në Nigeri, operacionet minerare të drejtuara nga Kina janë lidhuar me ndotjen e ujit dhe zhvendosjen e komuniteteve. Në Ruanda, banorët e prekur nga iniciativat hidroenergjetike të financuara nga Kina raportojnë humbje tokash dhe kompensim të papërshtatshëm. Një burim lokal që kërkoi të mbetej anonim tha për Global Voices:

Ky diga ndryshon përgjithmonë jetën tonë të përditshme. Sot, nuk kemi më punë, nuk kemi më toka bujqësore. Prania e digës ka ndryshuar trajektoren e ujit gjatë sezonit të shiut, gjë që shkakton përmbytje që nuk i kemi parë më parë. Asnjë kompensim nga kompania kineze ose autoritetet tona.

Ky diga po ndryshon përgjithmonë jetën tonë të përditshme. Sot, nuk kemi më punë, nuk kemi më tokë të arë. Prania e digës ka ndryshuar trajektoren e ujit gjatë sezonit të shiut, duke shkaktuar përmbytje që nuk i kemi parë më parë. Asnjë kompensim nga kompania kineze ose autoritetet tona.

Duke u përballur me këto pasoja, në këtë artikull të vitit 2022 nga InfoNile, Prime Ngabonziza, Drejtor i Përgjithshëm i Këshillit të Burimeve Ujore të Ruandës (RWB), një agjenci qeveritare, shpjegon:

Studime të fizueshmërisë kryhen para ndërtimit të një centrale hidroelektrike. Në rastin e Nyabarongës, problemi është erozioni me të cilin duhet të përballemi.

Studimet e fizueshmërisë kryhen para ndërtimit të një centrale hidroelektrike. Në rastin e Nyabarongës, problemi është erozioni, me të cilin duhet të përballemi.

Pak përmendje të përgjegjësisë së korporatave rrallë, nëse është fare, përfshijnë kompanitë kineze që operojnë në kontinent. Ky heshtje nuk është aksidentale. Ajo është strukturore, politike dhe strategjike.

Ish-Presidenti i Afrikës së Jugut Jacob Zuma bisedon me Presidentin e Kinës Xi Jinping në Forum për Bashkëpunimin Kina-Afrika në Sandton, Johannesburg. Imazhi nga Flickr licenca CC BY-ND 2.0

Mjedisi mediatik vendas në Kinë ka kaluar një transformim dramatik nën Xi Jinping, i cili thekson narativat e kontrolluara ngushtë që avancojnë krenarinë kombëtare dhe ambicien globale. Kritika ndaj kompanive kineze jashtë vendit, veçanërisht për çështjet mjedisore, shihet si nënshtrimi i këtyre qëllimeve.

Një screenshot nga një program i Rrjetit Global të Televizionit të Kinës në Afrikë. Imazhi nga CGTN's YouTube Channel.

Ndërkohë, Kina ka zgjeruar agresivisht ndikimin e saj mediatik në Afrikë — duke vendosur më shumë gazetarë kinezë në kontinent dhe duke rekrutuar reporterë vendas afrikanë për të shfaqur në transmetimet shtetërore për të ofruar “fytyra afrikane” për narativat kineze. Këto raporte rrallë devijojnë nga mesazhi zyrtar. Siç e shprehu një artikull i fundit i Global Times< a href="https://www.globaltimes.cn/page/202406/1314519.shtml" class="text-blue-600 dark:text-blue-400 hover:text-blue-800 dark:hover:text-blue-300 underline transition-colors" target="_blank" rel="noopener noreferrer">, “Bashkëpunimi mjedisor nuk është vetëm një prioritet zhvillimi, por edhe një simbol i miqësisë së fortë dhe besimit të ndërsjellë midis Kinës dhe Afrikës.”

Perspektiva të heshtura në terren

Avokati mjedisor Zhang Jingjing, e cila ka kaluar mbi një dekadë duke trajtuar raste të të drejtave mjedisore që përfshijnë ndërmarrje kineze në Afrikë, e sheh këtë fshirje si të qëllimshme dhe sistemike. “Raportimet në gjuhën kineze dhe të huaj janë si dy botë krejtësisht të ndryshme — raportimet në gjuhën kineze janë të pakta, shpesh mungojnë, dhe kur ekzistojnë, janë thjesht lavdërime,” tha ajo në një intervistë për Global Voices.

Pavarësisht se ka punuar në shumë vende në Afrikë, ajo asnjëherë nuk është kontaktuar nga një gazetar kinez për punën e saj. “Asnjë gazetar kinez nuk më ka intervistuar për të kuptuar ndikimin që po kanë kompanitë kineze në komunitetet lokale,” tha Zhang.

即使我人在美国，也从来没有收到过中国媒体的任何一手采访请求。美国记者倒是经常找我。

Edhe pse jam bazuar në SHBA, nuk kam marrë kurrë asnjë kërkesë të drejtpërdrejtë për intervistë nga media kineze. Por gazetarët amerikanë më kontaktojnë rregullisht.

Ajo e shpjegon heshtjen si një kombinim të censurës dhe inertisë.

中国记者有没有这样的视野？有没有动力去报道中国企业在海外的环境影响？根本没有这样的群体存在，也就一两个例外。

NGO-të dhe media kineze jashtë vendit janë të kufizuara po ashtu, nën mbikëqyrje të rreptë. Nuk ka burime njerëzore, as buxhet, as interes për çështjet globale, dhe në të vërtetë, as dëshirë për të raportuar për këtë lloj historie.

Tani, ajo që quhet ‘tregoni mirë historinë e Kinës’, tashmë ka vendosur tonin. Shumë projekte qartë kanë probleme, por nëse nuk janë ‘histori të mira’, ato thjesht nuk do të raportohen.

A kanë gazetarët kinezë edhe atë lloj perspektive ose motivimi për të raportuar mbi ndikimin mjedisor të kompanive kineze jashtë vendit? Në bazë, nuk ka asnjë grup të tillë që bën këtë punë — ndoshta një ose dy përjashtime.

NGO-të dhe media kineze jashtë vendit përballen me të njëjtat kufizime. Ka mbikëqyrje të rreptë, mungesë të fuqisë punëtore, mungesë buxeti, mungesë interesi për çështjet globale, dhe në të vërtetë, as dëshirë për të trajtuar këtë lloj historie.

Kampanja e shtetit për ‘tregimin mirë të historisë së Kinës’ tashmë ka vendosur tonin. Shumë prej këtyre projekteve qartë kanë probleme, por nëse nuk janë ‘histori të mira’, ato thjesht nuk do të raportohen.

Ajo ndau se në Gana, u gjetën rreth 50,000 shtetas kinezë që po minojnë në mënyrë të paligjshme ar. Megjithatë, rasti kurrë nuk u raportua në median në gjuhën kineze. Në mënyrë të ngjashme, media nuk raportoi për rrëzimin e një diga të ndërtuar nga Kina në Zambian.

“Këto nuk janë incidente të vogla,” tha Zhang. “Por brenda sistemit mediatik të Kinës, ato nuk kanë vend për të ekzistuar. Këto histori janë parapërcaktuara si të papërshtatshme. Nëse një histori nuk është një histori e mirë, thjesht nuk do të tregohen.”

Ajo pranoi se mediat perëndimore janë gjithashtu të mangëta: “Disa raporte janë ekzagjeruese ose bazohen në punë të kufizuar në terren. Por të paktën ka disa pamje. Në mediat kineze, përveçse përfundon në Facebook, publiku nuk sheh asgjë.”

Pengesa sistemike dhe disiplinë narrative

Mediat kineze të pavarura ose komerciale, përkundrazi, gjejnë pothuajse të pamundur të dërgojnë gazetarë në terren për të mbledhur histori të bazuara në përvojat e komuniteteve lokale. Ka pak kthime financiare dhe edhe më pak mbulim politik për të tilla raportime, pasi kritika ndaj ndërmarrjeve kineze jashtë vendit, veçanërisht në rajone të rëndësishme politike si Afrika, injorohet ose censurohet.

Gazetarët kinezë që kalojnë vijat e kuqe politike rrezikojnë pasoja të rënda, duke përfshirë censurën, humbjen e vendit të punës, mbikëqyrjen, arrestimin ose burgosjen nën akuza të paqarta si “shkaktimi i grindjeve” ose “subverzioni i pushtetit shtetëror.” Disa janë përballur me turp publik, pranojnë fajin me detyrim dhe kërcënojnë familjet e tyre. Kur organizatat mediatike në Kinë kalojnë vijat e kuqe politike, artikujt e tyre fshihen shpejt dhe faqet e tëra mund të mbyllen. Redaktorët dhe zyrtarët përgjegjës shpesh largohen nga pozicionet e tyre. Në rastet më të rënda, media vetë mund të mbyllet përgjithmonë.

Pa mbikëqyrje mediatike, kompanitë kineze nuk përballen me presion të brendshëm për të shpjeguar dëmet ekologjike. Qytetarët në Kinë mbeten të pavëmendshëm për kostot reale të zgjerimit global të vendit të tyre. Dhe komunitetet afrikane, edhe pse ndikohen drejtpërdrejt, hiqen nga narrativi dominues.

Siç shpjegoi një gazetar kinez, i cili kërkoi të mbetej anonim, “Nuk ka hapësirë editoriale, as interes publik, dhe as mbrojtje politike për të bërë këto histori. Mbulimi i Afrikës është për fuqinë e butë, jo për hetim.”

Nuk ishte gjithmonë kështu. Në fillimet e viteve 2010, media liberale si Caixin dhe Southern Weekly investuan në raportimin mjedisor dhe mbajtën shenja të fuqishme ndërkombëtare. Gazetarët herë pas here raportonin histori të thelluara mbi ndotjen dhe dëmet shoqërore të lidhura me projektet kineze jashtë vendit. Por kjo epokë ka kaluar. Që prej konsolidimit të kontrollit mbi median nga Xi Jinping në vitin 2012, së bashku me rënien e gazetarisë serioze dhe rritjen e përmbajtjes së trafikut në platformat si Douyin (versioni i Kinës i TikTok, një platformë video të shkurtër të njohur për përmbajtje virale dhe transmetime të drejtpërdrejta) dhe Xiaohongshu (një aplikacion i stilit jetese që përzien rrjete sociale me tregti elektronike).

Degë e Hong Kong e Agjencisë së Lajmeve Xinhua, e drejtuar nga shteti kinez. Imazhi nga Flickr CC BY-NC-SA 2.0

Raportimi jashtë vendit tani kryesisht kufizohet tek gjigantët mediatikë shtetërorë: Xinhua, People’s Daily, CGTN, China Daily, dhe media të fokusuar në diasporë nën kontrollin e shtetit. Mbulesa mjedisore shfaqet vetëm kur ndihmon në mbështetjen e imazhit global të Kinës, rrallë për të hetuar dëmin.

Historitë afrikane janë bërë qendrore për strategjinë e Kinës "Tregoni mirë historinë e Kinës", e iniciuar nga Xi Jinping vetë si një mënyrë për të rritur reputacionin e Kinës brenda dhe jashtë vendit. Wu Peng, Drejtor i Përgjithshëm i Departamentit të Çështjeve Afrikane në Ministrinë e Punëve të Jashtme të Kinës, ka kërkuar hapur nga kompanitë kineze që të mbrojnë imazhin e Kinës jashtë vendit.

Unë shpesh inkurajoj kompanitë kineze në Afrikë të dalin dhe të tregojnë historinë e Kinës... Ne duhet të kundërshtojmë jo me zhurmë, por me fakte më të thella, më të bazuara.

Unë shpesh i bëj thirrje kompanive kineze në Afrikë të flasin dhe të tregojnë historinë e Kinës… Ne duhet të kundërshtojmë [sulmet] jo me zhurmë, por me fakte më të thella, më të bazuara.

Një artikull i fundit i Këshillit Shtetëror të Kinës thekson lidhjet midis Kinës dhe Kenias duke e quajtur marrëdhënien një “destinim i përbashkët” dhe duke lavdëruar BRI-në si “një shembull i shkëlqyer i bashkëpunimit.” Kjo lloj gjuhe dominon në transmetimet shtetërore dhe formëson kuptimin vendor.

Në Kenia, autoritetet lokale përsërisin retorikën, duke dëshiruar të ruajnë investimet dhe ngrohtësinë diplomatike. Por kjo vjen me një kosto: disa gazetarë kenianë përshkruajnë vështirësi në raportimin kritik mbi projektet kineze pa kundërshtim editorial ose listim të heshtur në listën e zezë.

Për median kineze, logjika është e thjeshtë: këto nuk janë histori që shiten, politikisht ose komercialisht. Ato janë shumë larg interesave të shumicës së lexuesve vendas, dhe ato rrezikojnë të dëmtojnë imazhin ndërkombëtar të kujdesshëm që Pekini dëshiron të prezantojë.

Kjo narrativë e njëanshme ka pasoja të thella për drejtësinë klimatike. Ajo mohon komunitetet afrikane dinjitetin e dukshmërisë dhe qytetarët kinezë mundësinë për të kuptuar pasojat e zgjerimit të jashtëm të vendit të tyre. Qëndrueshmëria e vërtetë nuk mund të mbështetet në krijimin e imazhit të kuruar. Ajo kërkon transparencë, qasje dhe guximin për t'u përballur me dëm — jo për ta fshehur atë.