Strategji për Promovimin e Fokusit Ndihmojnë në Përballimin e Krizës së Vëmendjes tek të Rriturit e Ri

Kurrë, në historinë e qytetërimit, vëmendja jonë nuk është përballur kurrë me kaq shumë konkurencë. Rrjetet sociale, aplikacionet dhe kompanitë e teknologjisë konkurrojnë për të na mbajtur të lidhur duke përdorur sisteme që kapin kohën tonë për të gjeneruar fitim. Kjo mbingarkesë ndikon në kujtesë, mësim dhe shëndet mendor.

Kriza e vëmendjes, shpesh e ngatërruar me humbje kujtesë, tregon një model jete të lodhshme, me stimuj të vazhdueshëm dhe pa pushim. Për ta përballuar kërkon qëllim dhe mjedise që favorizojnë fokusin, heshtjen dhe mendimin kritik. Në kohë të shpërndarjes, reflektimi mbi rolin e vëmendjes në përditshmëri dhe në mësim është thelbësor për të rimarrë përqendrimin, mirëqenien dhe aftësinë për të mësuar në mënyrë kuptimplotë. Hipërkoneksioni ka shpejtuar ritmin tonë, duke shkaktuar ankth dhe sëmundje. Filozofi dhe urbanisti francez Paul Virilio (1932-2018) e quajti këtë urgjencë “Dromologji”, ose ndikimin e shpejtësisë në jetën tonë. Virilio është autor i shumë librave mbi teknologjitë e komunikimit.

Fëmijët dhe adoleshentët janë gjithnjë e më të lodhur, flenë keq dhe ndihen të vetmuar. Në librin e tij më të shitur “Gjenracioni i Anksiozitetit” (Bot. Companhia das Letras), filozofi dhe psikologu social Jonathan Haidt tregon se “fëmijëria e bazuar në celular” vjedh kohë të lirë, imagjinatë dhe lojë. Vajzat përballen me presion për validim; djemtë kërkojnë strehë tek lojërat elektronike dhe pornografia. Rezultati është një gjeneratë e brishtë, që ka nevojë për kujdes, qetësi dhe fokus.

Në studimet e tij, Haidt tregon se, midis viteve 2010 dhe 2015, me popullarizimin e smartphonave, depresioni tek vajzat në Shtetet e Bashkuara dyfishohet dhe vetëdëmtimi pothuajse trefishohet. Adoleshentët që kalojnë më shumë se tre orë në ditë në rrjete kanë dy herë më shumë rrezik për ankth dhe depresion, të përkeqësuar nga përdorimi i hershëm, që ekspozon trurin e pambrojtur ndaj varësisë nga validimi social.

Mini seriali Adoleshenca (Netflix) gjithashtu tregon këtë realitet: Jamie, 13 vjeç, përjeton bullying dhe cyberbullying, gjumë të ndërprerë nga njoftimet dhe jeton të shpërndarë, i izoluar edhe në familje. Kjo tregon urgjencën për të rikthyer hapësira qetësie, dëgjimi dhe prani, për të shmangur humbjen e kohës cilësore, aftësinë për të ëndërruar dhe lidhjet e vërteta. Logjika e feed-eve të pafund dhe e mikroshpërblimeve bllokon fokusin e thellë, reflektimin dhe mendimin kritik. Truri i fragmentuar bëhet më i ndjeshëm ndaj manipulimit dhe më pak i aftë për analiza të ndërlikuara.

Në përmbledhje, duke qenë të ekspozuar ndaj vulnerabilitetit të krahasimeve dixhitale dhe të subjektuar ndaj kapjes së vazhdueshme të vëmendjes nga pajisjet elektronike, fëmijët dhe të rinjtë janë të ankthshëm dhe të shpejtë, në një mbingarkesë që asnjë tru nuk e përballon.

Porta e hyrjes në mësim

Vëmendja shkon përtej përqendrimit të thjeshtë; është kujdes, respekt dhe prani, një shenjë dashurie dhe kujdesi. Fjala vjen nga latinishtja attendere, që do të thotë “të jesh i pranishëm”, dhe është historikisht e lidhur me fokusin në diçka të rëndësishme, si njohuria ose Zoti. Në shekullin XIX, për filozofin dhe psikologun amerikan William James, “fokusimi, përqendrimi i ndërgjegjes janë thelbi i tij”. Kjo përfshin largimin nga disa gjëra për t’u përqendruar në të tjera në mënyrë efektive; një zgjedhje thelbësore për mësimin, sepse pa vëmendje truri nuk filtrohet stimujt as krijon kujtime të qëndrueshme.

Në vitin 1971, ekonomisti Herbert Simon paralajmëroi se “një pasuri e informacionit krijon një varfëri të vëmendjes”. Mbi-ngarkesa me të dhëna konkuron me kapacitetin tonë të kufizuar për fokus, duke e bërë të domosdoshme të dini ku ta drejtoni atë. Në fakt, ajo mund të udhëhiqet nga mësuesit, kontekstet ose pyetje të nxitëse, duke aktivizuar proceset tru-ore që forcojnë lidhjet e reja. Héctor Ruiz Martín, psikolog kognitiv, thekson se vëmendja aktive forcon lidhjet tru-ore dhe lehtëson kujtesën afatgjatë. Kështu, cilësia e fokusit tonë është thelbësore për sa shumë mësojmë dhe zbatojmë.

Mjedise të favorshme

Të kultivosh vëmendjen, pra, është porta e hyrjes në çdo proces mësimor. Dhe kjo kërkon kujdes, qëllim dhe zgjedhje pedagogjike. Mjekja, edukatorja dhe shkencëtarja italiane, Maria Montessori, pionierë në pedagogjinë moderne, e kuptonte këtë parim kur krijoi “mjedise të përgatitura”: hapësira të organizuara me materiale sensoriale dhe mobilie të aksesueshme, që ftojnë në eksplorim të lirë dhe nxisin fokusin e qëndrueshëm. Në këtë skenar, fëmija zhvillon qarkullimet nervore përgjegjëse për kontrollin e vëmendjes, duke mësuar të drejtojë kuriozitetin e tij me ndërhyrjen e ndjeshme të mësuesit.

Nuk është rastësisht, për neuroshkencëtarin francez Stanislas Dehaene, vëmendja është e para nga katër shtyllat e mësimit, porta e hyrjes në njohuri që përcakton atë që do të përpunohet thellësisht. Ajo bashkohet me angazhimin aktiv, feedback e gabimeve dhe konsolidimin. Këto shtylla funksionojnë në mënyrë të ndërlidhur. Pa vëmendje, asgjë nuk regjistrohet. Ajo është ajo që hap rrugën për angazhim, që e kthen veprimin e të mësuarit në një ndërtim aktiv. Feedback-u i gabimeve, nga ana tjetër, forcon lidhjet kur ka kthim të të mësuarit gjatë procesit vetë. Dhe e gjitha kjo vetëm konsolidohet kur truji pushon, në gjumë ose gjatë pushimeve, duke vendosur atë që është ndërtuar.

Siç tha Haidt në bestseller-in tashmë të përmendur, bota digjitale po e dëmton seriozisht këtë cikël. Njoftimet e vazhdueshme prishin fokusin, zëvendësojnë angazhimin e thellë me përgjigje të shpejta dhe sipërfaqësore, dhe gjithashtu dëmtojnë gjumin, hapësira thelbësore për konsolidimin e çdo të mësuari. Rezultati është një tru i tepërt i stimuluar, por i shkëputur nga proceset që mbështesin mësimin.

Ndryshimi i këtij skenari është urgjent. Mendimtarë të rëndësishëm për arsimin, si Paulo Freire dhe John Dewey, theksojnë se interesi i nxënësit është motori për ndërtimin e njohurive, gjë që kalon përmes ri-ndërtimit të rutinës shkollore dhe krijimit të mjediseve që promovojnë dialogun, shtyllë strukturore e veprës freireane.

Për më tepër, mund të konsiderojmë pushimet për frymë të ndërgjegjshme, stacione me materiale të manipulueshme, ndërveprime me feedback të menjëhershëm dhe, mbi të gjitha, hapësira pa ekrane, me pushim dhe integrim dhe shkëmbime të asaj që është përjetuar si praktika që kontribuojnë në procesin vëmendës.

Truri është i plastike. Ai përshtatet me ambientin që gjen. Në këtë kuadër, kontekste që balancojnë lirinë dhe strukturën, veprimin dhe pushimin, përqendrimin dhe relaksimin, ofrojnë tokën e begatë që kurioziteti të shndërrohet në reflektim dhe reflektimi, në mësim të rëndësishëm.

Si të favorizojmë vëmendjen

Pavarësisht përparimeve të neuroshkencës, mungojnë hulumtime që lidhin drejtpërdrejt vëmendjen dhe mësimin në kontekste të ndryshme të Brazilit. Megjithatë, mësuesit krijojnë, në praktikë, laboratorë të vegjël në klasë, ku vëzhgojnë, testojnë dhe rivendosin strategji që ushqejnë njohuritë e tyre dhe përmirësojnë vëmendjen e nxënësve.

Vëmendja është një aftësi e mësuar, e ndërtuar në marrëdhënie dhe në ndjenjën e përkatësisë që ofron shkolla. Fanny Sznelwar Minerbo, eksperte në Zhvillimin e Metodologjive dhe Projekteve, dhe Beatriz Peres Rios, mësuese e Projekteve të Shkencave Humane, të dy nga Arsimi Thelbësor, mbrojnë që zhvillimi i fokusit kërkon praktika të qëllimshme: rutinë të qartë, mjedise të organizuara, materiale të aksesueshme dhe strategji që përqafojnë profile të ndryshme, si përdorimi i mesazheve (post-it) për të forcuar fazat. Ata gjithashtu propozojnë të përgatitin truallin me frymëmarrje të udhëhequr, muzikë të qetë, pushime dhe përdorimin e blloqeve të vëmendjes, për shembull me metodën Pomodoro. Dhe vlerësojnë Rutinat e Mendimit (Project Zero – Harvard) si praktika që ndihmojnë në organizimin e arsyetimit, thellimin e vëmendjes dhe favorizimin e ndërtimit të mendimit kritik.

Vëmendja nuk vjen nga urdhri, por nga një cikël që përfshin organizimin, marrëdhëniet, rregullimin emocional dhe ndërtimin e kuptimit. Prandaj, promovimi i vëmendjes është krijimi i përvojave që kombinojnë lidhjen, pjesëmarrjen dhe kuptimin, themelues të domosdoshëm për një mësim të gjallë dhe të kuptueshëm.