Tecnoadolescentët: mënyra të reja për të kuptuar dhe për të jetuar në botë

Gjatë dyzet viteve të fundit, ndikimi i teknologjive të informacionit dhe komunikimit në mënyrën tonë të jetesës është rritur në mënyrë eksponenciale. Përdorimi i pajisjeve si smartphone, smartwatch, tablet, etj. ka lejuar aksesin në internet nga çdo vend dhe në çdo kohë. Për më tepër, aplikacionet e ndryshme, platformat dhe rrjetet sociale kanë shtuar një dimension social në këtë përdorim, gjë që ka rritur lidhjen dhe ndërveprimin midis njerëzve.

Të gjitha këto janë të mundura falë avancimeve në telekomunikacion dhe informatikë. Por më e rëndësishmja është se si është ndryshuar mënyra se si kuptojmë informacionin dhe, mbi të gjitha, si mund të përdoret për të gjeneruar vlerë shoqërore, ekonomike, politike…

Përdorimi i teknologjive digjitale që nga fundi i shekullit XX ka plotësuar, dhe madje ndryshuar, disa forma të marrëdhënieve tona me gjërat, me njerëzit e tjerë dhe madje edhe me veten. Por nuk e bëri këtë në një mënyrë radikale. Mendoni, për shembull, për një orë digjitale, një shërbyes DVD, një telefon celular ose një walkman.

Gjatë dy dekadave të fundit, ndryshimi është padyshim i dukshëm. Sa herë është më e vështirë të dallosh atë online dhe atë offline, atë artificiale dhe atë natyrale, atë njerëzore dhe atë algoritmike. Kjo situatë gjithashtu ka ndikuar në mënyrën se si kuptojmë botën, si lidhemi dhe çfarë jemi në gjendje të bëjmë dhe madje të imagjinojmë. Filozofi Luciano Floridi e ka përkufizuar këtë mënyrë jetese të shënuar nga simbioza midis asaj fizike dhe asaj teknologjike, si online ashtu edhe offline, si jetë onlife. Banorët e parë vendas janë më të rinjtë. Tani, mirëpo, çfarë nënkupton kjo mënyrë jetese?

Aristoteli tashmë e ka përkufizuar njerëzit si qeniet shoqërore. Karakteri ynë shoqëror përfshin që identitetet tona të formësohen nga veprimet, marrëdhëniet dhe ndërveprimet me njerëzit dhe botën që na rrethon. Zbatimi i teknologjive të informacionit dhe komunikimit në marrëdhëniet tona shoqërore sjell, pra, mënyra të reja për të formësuar identitetet tona; ose, me fjalë të tjera, besime të reja, aftësi, praktika, vlera dhe mundësi.

Për më tepër, këto teknologji mundësojnë kthimin e të gjitha aspekteve të jetës sonë në informacion. Mendoni për një moment për një orë të zgjuar. Këto lloje pajisjesh përkthejnë në të dhëna aspekte si shpenzimi kalorik, frekuenca e zemrës… por edhe pranimin e thirrjeve dhe mesazheve, ose menaxhimin e agjendave tona. Nëse i kushtohemi çdo aplikacioni, platformës, rrjeteve sociale dhe pajisjeve që përdorim, çfarë aspekti i jetës sonë mbetet jashtë? Jeta jonë është informatizuar, dhe kjo na bën teknopersona.

Rënia e shëndetit mendor

Shpejtësia e evoluimit dhe zbatimit dhe, shumë veçanërisht, disponueshmëria dhe lehtësia e përdorimit të teknologjive kanë sjellë që të jemi të përfshirë në një rrethanë që nuk e kuptojmë plotësisht. Jemi të rehatshëm por të humbur, pa një sistem të qartë referimi shoqëror-kulturor. Vazhdimisht përdorim teknologji që nuk i njohim mirë; mënyrat tona të marrëdhënieve janë ndryshuar, duke ndikuar në përvojat tona, mënyrat e politikëbërjes. Kështu, teknopersonat karakterizohen, përveçse jetojnë një jetë të informatizuar, edhe për të ndjerë të huaja.

Ky shqetësim gjithashtu ndikon tek tecnoadolescentët, pavarësisht nga natyrshmëria me të cilën bashkëjetojnë me teknologjinë. Madje, ata paraqesin probleme më të ngutshme për shkak të humbjes së sistemit të referimit shoqëror-kulturor, pasi ndihen në një lloj stalli ku besimet, vlerat ose përvojat e atyre që i përkasin më parë nuk u shërbejnë më. Pa një të kaluar nga e cila të mendojnë të tashmen, është shumë e vështirë të imagjinohet një e ardhme. Kjo është arsyeja pse kemi një nivel të lartë pasigurie, ankthi dhe depresioni që po përhapet në shoqëritë tona, dhe që është rritur tek fëmijët dhe të rinjtë gjatë viteve të fundit, veçanërisht pas pandemisë.

Argëtimi, kohë lirë dhe marrëdhëniet shoqërore dhe emocionale përmes platformave dhe rrjeteve sociale kanë rëndësi të plotë në përditshmërinë e të rinjve. Ky rol nuk është i pafajshëm, pasi praktikat që lidhen me të ndikojnë në çështje të rëndësishme si perceptimi, çfarë kuptohet për përvojën ose mekanizmat e vëmendjes. Për më tepër, ato nxisin ekspozimin e tepruar të intimitetit, një dëshirë për të ndarë aspekte pozitive dhe një refuzim të aspekteve të vështira dhe negative të jetës.

Kjo ndryshon çështje të rëndësishme si vlera e privatësisë ose aftësia për të menaxhuar dështimin dhe frustrimin, duke lehtësuar pranimin e humbjes së lirive dhe duke shkaktuar një rritje të problemeve të shëndetit mendor ndër të rinjtë.

Rënia e shkollave teknologjike

Gjatë dekadave të fundit, zhvillimet teknologjike nuk janë pritur në mënyrë të mjaftueshme kritike. Vlerësimi i përjetshëm i novacionit të vazhdueshëm, si dhe tendenca për të besuar se teknologjia mund të zgjidhë çdo problem, na bëjnë të shndërrohemi në një problem teknik. Kjo ka ndikuar veçanërisht në sistemet arsimore dhe politike.

Zbatimi i mjeteve teknologjike në mënyrat e të mësuarit ka efekte në kuptimin e botës dhe në zhvillimin e aftësive njohëse dhe relacioneve. Çështje thelbësore për zhvillimin mendor, si ndërveprimi fizik i fëmijëve me mjedisin e tyre, janë parë dëmtuar. Kuptimi i koncepteve si shkaku dhe pasojat është i lidhur me një konceptim të hapësirës dhe kohës në terma lineare që është e vështirë për t'u kuptuar pa u lidhur fizikisht me mjedisin.

Të bësh një skemë duke lidhur ngjarjet sipas shkaqeve dhe pasojave, me laps dhe letër, përbën mendimin duke vendosur një lidhje në një hapësirë. Të shkruash me dorë duke rregulluar konceptet në një hapësirë fizike bën që memoria fotografike të aktivizohet dhe të zhvillohet, duke e bërë më të lehtë për t'u kujtuar dhe për t'i lidhur idetë në raste të ardhshme. Përkundrazi, plaga e tabletave në shkolla vështirëson zhvillimin njohës të fëmijëve dhe adoleshentëve sepse i largon nga ajo që jemi: një trup me një tru, jo një tru në një trup.

Dritat dhe hijet e autonomisë

Një tjetër arritje e madhe e informatizimit të mënyrës së jetesës është lehtësia e përdorimit të ndërfaqeve të pajisjeve, aplikacioneve, platformave dhe faqeve të internetit. Është e zakonshme të shohësh foshnja duke manipuluar telefonë inteligjentë me sukses. Ata që shohin këtë spektakël bëjnë me habi dhe, shpeshherë, edhe me krenari për shkathtësinë e të vegjëlve. Megjithatë, nëse diçka është në nivelin e një foshnje, më mirë do të duhej të shkaktonte shqetësim.

Të rinjtë janë më të njohur me përdorimin e ndërfaqeve sepse i kanë përdorur që në vogëli dhe sepse kanë më shumë kohë të lirë, që e investojnë në to. Tani, lehtësia e përdorimit të ndërfaqeve përbën një ulje të nevojës për të kuptuar teknologjitë që përdoren. Dhe, nëse nuk kupton teknologjitë, gjithmonë do të varet nga dizajni që bëjnë të tjerët për ty.

Autonomia teknologjike është e pamundur në kohën e sotme, siç po denoncon Yuk Hui. Jemi përpara teknologjive që nuk përdoren vetëm, por që përcaktojnë mënyrën tonë të jetesës si teknopersona, dhe në mënyrë më të theksuar si tecnoadoleshentë. Kjo mungesë e autonomisë shndërrohet pa rrugë tjetër në një mungesë të autonomisë personale.

As të rriturit mesatarë, as më pak të moshuarit, nuk janë aq të njohur me teknologjitë dhe ndërfaqet sa janë të rinjtë. Kjo i çon ata të vlerësojnë në mënyrë pozitive shkathtësitë më sipërfaqësore, ndërkohë që nuk kanë aftësi për të kontrolluar ose këshilluar për përdorimin e teknologjive që bëjnë fëmijët, mbesat dhe stërnipërit e tyre. Të dhëna si mosha e shkurtër kur hyjnë në pornost shërbejnë si tregues të këtij problemi.

Prandaj, trajnimet me dhe mbi teknologjinë nuk duhet vetëm të rifiksohen në klasë, por është thelbësore që të përhapen ndër të rriturit. Imagjinari optimist dhe zgjidhës ka mbuluar përgjegjësitë shoqërore me brezat e rinj. Sa më shumë të kalojë koha për ta kthyer këtë situatë, aq më serioze do të jenë pasojat.

Një lajm i mirë

Por ka një lajm të mirë: nuk është e vështirë të kesh një nivel të kuptimit të mjaftueshëm të teknologjive, duke përfshirë edhe ato më të reja si inteligjencat artificiale gjeneruese. E rëndësishme është që të forcohet shpërndarja, si akademike ashtu edhe gazetareske. Ka mjaft mjetet, ato na i ofron vetë ekosistemi informacional në të cilin jetojmë.

Brezi zeta, alfa dhe beta kanë lindur në një botë tashmë të përcaktuar nga marrëdhëniet e pushtetit ku nuk ka kufij të qartë midis të ekonomisë, politikës, shoqërisë dhe teknologjisë. Fenomene si aktivizmi i klikimit, politika e tweet-it ose që miliarderët teknologjikë mbajnë poste qeveritare nuk janë të çuditshme. Vlerat demokratike dhe shoqëriliberale duket se janë të vështira për t'u përshtatur në botën perëndimore aktuale dhe, për të rinjtë, nuk kanë kuptimin dhe rëndësinë që kanë për brezat e mëparshëm.

Për të mbajtur dhe forcuar të drejtat dhe liritë tona është e rëndësishme që ata që nuk janë shumë të rinj të ndalojnë së u dhënë vetes statusin e të shpëtuarve ose të dorëzuar. Ajo bllokim në sistemin tonë të referencës shoqërues-kulturore mund të sjellë pafundësi mundësi, sa herë sa të rinj na rrethojnë. Vetëm duhet t'u kushtohet vëmendje. Dhe po, ndonjëherë ekranet janë të tepërta për këtë.

Kjo artikull u publikua fillimisht në Revistën Telos të Fondacionit Telefónica, dhe është pjesë e një numri monografik të dedikuar për Gjeneratën Alfabeta.