Vështirësia e heshtur dhe e padukshme e peshqve

Adnan Buyuk/Shutterstock

Çdo vit, më shumë se një miliard peshq janë kapur ose rritur në Evropë për konsum njerëzor. Janë pjesë thelbësore e ushqimit, të tavolinave, supermarketeve dhe recetave tradicionale. Megjithatë, ndryshe nga kafshët e tjera të fermës si lopët, derrat ose pulat, mirëqenia e tyre mbetet një detyrë e papërfunduar. Dhe kjo nuk është për shkak të mungesës së konsumit, por për shkak të një historie të gjatë të injorancës dhe indiferencës.

Çfarë thotë shkenca për ndërgjegjen tek peshqit

Gjatë shumë kohësh, u mendua se ndjejnë dhimbje kërkonte të kishte një korteks cerebrale, si ajo që kanë mamiferojt. Dhe pasi peshqit nuk e kishin atë, u supozua se ata nuk mund të vuajnë. Por kjo pamje ka filluar të ndryshojë falë kërkimeve të reja në neuroshkencë dhe sjelljen e kafshëve. Sot e dimë se peshqit kanë trupa të ndryshëm, por jo më pak komplekse. Shumë specie kanë struktura që, edhe pse të ndryshme në formë, kryejnë funksione të ngjashme me ato të vertebrorëve më të lartë. Por përtej asaj që kanë brenda kafkës, ajo që është vërtetë e zbuluar është mënyra se si ata sjellin.

Lexoni më shumë: A kanë ndërgjegje kafshët?

Për shembull, studimet e kërkueses britanike Lynne Sneddon dhe ekipit të saj kanë treguar se peshqit e ylberit të cilëve u injektohet acidi acetik në buzë zhvillojnë përgjigje të qëndrueshme sjelljeje, si fërkimi kundër sipërfaqeve të forta, humbja e oreksit, pamundësia për të lëvizur dhe ndryshime në sjelljen e tyre eksploruese. Megjithatë, më e zbuluar është fakti se këto reagime zvogëlohen ose zhduken nëse jepet një analgjezik, gjë që sugjeron një përvojë të moduluar të dhimbjes, dhe jo vetëm një përgjigje refleksive. Domethënë, ata nuk ndjenin vetëm, por kjo shqetësim mund të lehtësohej.

Gjithashtu, studime në peshqit e zebres, tilapias, peshqit e artë ose cíclids kanë treguar aftësi të avancuara njohëse. Janë dokumentuar në to mësimi përmes vëzhgimit, memoria hapësinore, njohja individuale dhe marrja e vendimeve strategjike. Vëzhgime që tregojnë një jetë mendore më të pasur dhe më të ndjeshme nga sa është pranuar tradicionalisht.

Në vitin 2011, një ekip kërkuesish brazilianë ka ekspozuar peshqit e zebres ndaj llojeve të ndryshme të stimujve stresues për ta. Çfarë ndodhi? Peshqit filluan të shmangnin zonat e hapura, qëndronin të palëvizshëm më gjatë dhe zvogëlonin aktivitetin e tyre. Janë ndryshime të sjelljes të ngjashme me ato të shënuara tek mamifertë me simptoma ankthi. Dhe më interesante: këto ndryshime qëndronin gjatë kohës dhe ndryshonin sipas historisë individuale të secilit individ.

Lexoni më shumë: A ndjehen peshqit të vetmuar?

Madje është vërejtur se disa peshq tregojnë atë që quhet “ftohje emocionale”, gjithashtu e njohur si fiebre psikogjene ose hipertermia, ku rritet temperatura e trupit për shkak të stresit emocional dhe jo për shkak të një infeksioni ose sëmundjeje. Hulumtuesit e Universitetit Autonom të Barcelonës vunë re se peshqit zebër të ekspozuar ndaj një stresi paraprak preferonin të vendoseshin në ujë më të ngrohtë sesa ata pa këtë stimull stresues.

Mund të ketë ndërgjegje pa korteks

Ideja se ndërgjegjja varet ekskluzivisht nga korteksi i trurit është sfiduar nga shumë neuroshkencëtarë gjatë dekadës së fundit. U tregua se ndërgjegjja nuk varet nga një strukturë specifike, por nga rrjete funksionale që mund të jenë të pranishme në trupa shumë të ndryshëm nga tanët. Deklarata e Kembrixhit për Ndërgjegjen, e nënshkruar në vitin 2012 nga një grup ndërkombëtar neuroshkencëtarësh, pohon se shumë kafshë jo-njerëzore, përfshirë peshqit, me siguri kanë substratet neurologjike të nevojshme për të përjetuar përvoja të ndërgjegjshme.

Kjo nuk do të thotë se peshqit mendojnë si ne, ose se dhimbja e tyre është identike me atë njerëzore. Por ajo nënkupton se ata mund të përjetojnë vuajtje në mënyrë të rëndësishme për ta, dhe për këtë arsye, meritojnë konsideratë morale. Ndërgjegjja nuk është një fenomen ekskluziv i primatëve as edhe i mamifereve; është një pronësi evolutive që mund të shfaqet në shumë forma në natyrë.

Nëse pranojmë këtë mundësi, ose nëse nuk e hedhim poshtë atë, pyetja që pason është e pashmangshme: a nuk duhet të veprojmë me kujdes dhe t’i mbrojmë këta kafshë ashtu siç bëjmë me të tjerët vertebrorë?

Lexoni më shumë: Si certifikohet mirëqenia e peshqve të akvakulturës?

Një boshllëk i madh ligjor në Evropë

Pavarësisht nga kjo dëshmi në rritje shkencore, legjislacioni evropian mbetet i paqartë dhe i kufizuar në lidhje me mirëqenien e peshqve. artikulli 13 i Traktatit të Funksionimit të Bashkimit Evropian njeh kafshët si “qenie të ndjeshme” dhe përcakton se politikat komunitare duhet të marrin parasysh mirëqenien e tyre. Megjithatë, ky njohje aplikohet në mënyrë të pabarabartë: ekzistojnë udhëzime të veçanta dhe të detyrueshme për kafshët tokësore, por jo për peshqit.

Në rastin e akvakulturës, Autoriteti Evropian i Sigurisë Ushqimore (EFSA, për shkurt) ka lëshuar rekomandime teknike mbi praktikat e mira gjatë transportit dhe therjes së peshqve në vitet 2009 ose 2020, por udhëzimet e tilla nuk kanë karakter ligjor të detyrueshëm. Në fjalë të tjera, shtetet anëtare nuk janë të detyruara ligjërisht t’i ndjekin ato.

Shumë vende të Bashkimit Evropian ende lejojnë metoda të therjes që komuniteti shkencor i konsideron të egra. Për shembull, vazhdon përdorimi i gjakderdhjes pa tronditje, mbytje jashtë ujit dhe metoda mekanike si goditja në kokë (percussive stunning) që nuk aplikohet gjithmonë në mënyrë të duhur. Në disa raste, peshqit mund të marrin minuta ose madje orë për të vdekur, gjë që do të ishte e papranueshme për çdo kafshë tjetër të fermës.

Kjo mungesë e rregullimit kontraston me përparimet e arritura në sektorë të tjerë bujqësorë. Për derrat, zogjtë ose lopët, ekzistojnë rregulla të qarta dhe të detyrueshme që ndalojnë shkaktimin e vuajtjeve të panevojshme dhe përcaktojnë standarde të trajtimit. Pse peshqit vazhdojnë të jenë një përjashtim?

Lexo më shumë: A vuajnë peshqit? Për rastësi, shkenca përpiqet t’i therë pa dhimbje

Një vuajtje e padukshme por reale

Një pjesë e problemit qëndron në mënyrën se si i perceptojmë peshqit. Ata nuk nxjerrin zëra që mund t’i njohim si britma, nuk shprehin emocione në fytyrën e tyre dhe jetojnë në një mjedis fizik që na është i huaj. Kjo “distancë empatikë” ka lehtësuar që vuajtja e tyre të mbetet e padukshme, si për ligjvënësit ashtu edhe për konsumatorët.

Nën ujë mbretëron atë që mund ta quajmë Zëri i heshtjes, duke parapëlqyer këngën ikonike të Simon & Garfunkel: një mungesë zërash që mbrojnë kauzën e tyre, një indiferencë shoqërore dhe politike ndaj vuajtjes së tyre të mundshme. Por fakti që nuk dëgjojmë dhimbjen e tyre nuk do të thotë që ajo nuk ekziston.

Nga një këndvështrim biologjik, shumë specie peshqish kanë sisteme nervore të ndërlikuara, me nociceptorë (receptorë të dhimbjes), rrjete nervore të organizuara dhe aftësi njohëse që shkojnë shumë përtej mbijetesës së thjeshtë. Disa studime madje kanë dokumentuar përdorimin e mjeteve, njohjen e vetvetes në pasqyrë (në disa specie si p.sh. lëpirësi pastrues) dhe lidhje sociale të qëndrueshme.

Mënyra se si sacrificohen aktualisht shumë peshq nuk qëndron në një analizë etike. Mbytja jashtë ujit, për shembull, është një nga metodat më të përdorura, dhe mund të përfshijë një agonizëm të ngadaltë. Praktika të tjera, si ftohja në akull të gjallë ose ekspozimi ndaj CO₂, gjithashtu nuk garantojnë humbjen e menjëhershme të vetëdijes. Nëse do t’i aplikonim këto metoda në kafshë të tjera të fermës, ato do të konsideroheshin të papranueshme.

Lexo më shumë: A është elektriciteti apo akulli? Si të sakrifikosh një peshk pa i shkaktuar dhimbje

Një thirrje për veprim

Lajmi i mirë është se nuk jemi të detyruar të vazhdojmë të injorojmë këtë problem. Ekzistojnë zgjidhje teknike të disponueshme për të ulur vuajtjet, si sistemet e tronditjes elektrike ose mekanike të përshtatshme, praktika më të mira në transport dhe standarde më njerëzore të trajtimit. Mungon vetëm vullneti politik dhe presioni shoqëror.

Përballë kësaj situate, shumë ekspertë në etikën e kafshëve, neuroshkencë dhe mirëqenie po kërkojnë një ndryshim legjislativ të menjëhershëm. Institucione si FishEthoGroup, Eurogroup for Animals ose Compassion in World Farming kanë lançuar kampanja publike për të kërkuar nga Bashkimi Evropian që të legjislacionojë për mirëqenien e peshqve.

Zbatimi i këtyre masave nuk është vetëm një çështje etike, por edhe e qëndrueshmërisë dhe shëndetit publik. Vuajtjet para sakrificës ndikojnë në cilësinë e produktit final: një peshk i stresuar lëshon më shumë kortizol) që ndikon në teksturën dhe shijen e mishit të tij. Për më tepër, konsumatorët janë gjithnjë e më të informuar dhe të shqetësuar për origjinën etike të ushqimeve.

Shkenca tashmë ka bërë pjesën e saj: ka treguar se shumë peshq janë qenie ndijore, me aftësi njohëse dhe emocionale që nuk mund të injorohen. Tani është përgjegjësia e politikës të përgjigjet. Ndërkohë, secili prej nesh, si qytetarë dhe konsumatorë, gjithashtu mund të marrë vendime më të informuara: të kërkojë transparencë, të mbështesë kërkimet dhe të zgjedhë praktika më përgjegjëse ushqimore. Pyetja thelbësore nuk është nëse mund të vuajnë, por pse vazhdojmë të veprojmë sikur nuk po vuajnë.

Është koha që ligjet të pasqyrojnë atë që shkenca tashmë ka dëshmuar. Dhe gjithashtu është koha që, si qytetarë dhe konsumatorë, të fillojmë të dëgjojmë atë heshtje nën ujë.