Pse një projektligj për lehtësimin e rregullave për investimet e huaja ka patur kaq pak shqyrtim?

Ndërsa vëmendja publike është përqendruar tek procesi i shpejtuar i lejeve për infrastrukturën dhe minierat, Zëvendësministri i Financave David Seymour ka shtyrë përpara një proces tjetër të shpejtuar – kësaj here për investimet e huaja në Zelandën e Re. Por kjo ka patur pothuajse asnjë kontroll publik.

Nëse Ligji për Investimet e Jashtme (Testi i Interesit Kombëtar dhe Çështje të Tjera) për Ndryshim bëhet ligj, ai mund të ketë pasoja të gjera. Shqyrtimet publike për ligjin mbyllen më 23 korrik.

Një produkt i marrëveshjes kombëtare të koalicionit ACT, ligji angazhohet të ndryshojë Ligjin për Investimet e Jashtme 2005 “për të kufizuar vendimmarrjen e ministrit vetëm në çështje të sigurisë kombëtare dhe për ta bërë atë më të shpejtë”.

Ka shqetësime të vlefshme se reformat e pjesëzuara në ligjin aktual e kanë bërë atë të komplikuar dhe të vështirë për t’u menaxhuar. Por ligji i ri është po aq i komplikuar dhe do të zvogëlojë ndjeshëm kontrollin efektiv të investimeve të huaja – veçanërisht në pylltari.

Një test me tre hapa

Hapi i parë i një procesi me tre hapa të përcaktuar në ligj i jep autoritetit – Zyra e Investimeve të Jashtme që ndodhet brenda Land Information NZ – 15 ditë për të vendosur nëse një investim i propozuar do të ishte rrezik për “interesin kombëtar” të Zelandës së Re.

Nëse ata nuk perceptojnë një rrezik, ose vlerësimi fillestar nuk përfundon në kohë, aplikimi automatikisht miratohet.

Transaksionet që përfshijnë kuota peshkimi dhe kategori të ndryshme tokash, ose çdo aplikim tjetër që identifikon rregullatori, do të kërkojnë një vlerësim të “interesit kombëtar” nën fazën e dytë.

Këto do të vlerësohen kundrejt një “letra ministri” që përcakton politikën e përgjithshme të qeverisë dhe qasjen e preferuar për kryerjen e vlerësimit, duke përfshirë çdo kusht për miratime.

Të tjerë faktorë të detyrueshëm për t’u konsideruar në fazën e dytë përfshijnë “qëllimin” e ri të aktit për të rritur mundësitë ekonomike përmes “konsensusit të kohëpaskohshëm” për investimet më pak të ndjeshme. Testi i ri do të lejonte shmangien e shqyrtimit të karakterit dhe aftësisë së investitorit në tërësi.

Nëse rregullatori konsideron se testi i interesit kombëtar nuk është plotësuar, ose transaksioni është “kundër interesit kombëtar”, ministri i financave pastaj merr një vendim bazuar në vlerësimin e tyre për ato faktorë.

Procesi i rregullimit të papërshtatshëm

Seymour ka fajësuar regjimin aktual të skanimit për volumet e ulëta të investimeve të huaja. Por raporti i 2024 i Thesarit përshkrimi i ndikimit rregullator mbi ndryshimet e propozuara në skanimin e investimeve ndërkombëtare pranon shumë faktorë të tjerë që ndikojnë në vendimet e investitorëve.

Gjithashtu, deklarata e Thesarit pranon pikëpamjet publike se rregulloret e investimeve të huaja duhet të “menaxhojnë një gamë të gjerë rrezikesh” dhe “se ka vlerë jo-ekonomike të trashëguar në ruajtjen e pronësisë së brendshme të disa aseteve”.

Zyrtarët e Thesarit gjithashtu njohën një gamë të shqetësimeve të tjera publike, duke përfshirë fitimet që shkojnë jashtë vendit, humbjen e vendeve të punës, dhe kontrollin e huaj mbi bizneset ikonike.

Raporti i ndikimit rregullator nuk mbuloi këta faktorë sepse ishte i nevojshëm të merret parasysh vetëm angazhimi i koalicionit. Paneli i Thesarit raportoi “ kufizime të dukshme” në procesin e sigurisë së cilësisë së ligjit.

Një rishikim më i plotë ishte “i pamundur” sepse nuk mund të përfundonte në kohën e kërkuar, dhe do të ishte më i gjerë se sa duhet për të përmbushur angazhimin e koalicionit për të ndryshuar aktin në mënyrën e përcaktuar.

Kërkesa për zbatimin e ligjit gjatë kësaj periudhe parlamentare do të thoshte që opsionet që zyrtarët mund të konsideronin, edhe brenda kuadrit të marrëveshjes së koalicionit, ishin më të kufizuara.

Kufizimet kohore nënkuptuan që “përdoruesit dhe palët kyçe të interesuara nuk janë konsultuar”, sipas deklaratës së Thesarit. Rreziqet mjedisore dhe të tjera do të duhej të menaxhoheshin përmes rregulloreve të tjera. Nuk ka referencë për te Tiriti o Waitangi ose mana whenua angazhimi.

Nuk ka ‘test të përfitimit për NZ’

Ndërsa projekti kryesisht mban një version të regjimit aktual të skedimit për tokën rezidenciale dhe bujqësore, ai heq aktivitetet ekzistuese pylltare nga kjo përkufizim (por jo pylltari të reja në tokë jo-pyjore). Gjithashtu heq nxjerrjen e ujit për shishe, ose nxjerrjen tjetër të shumtë për konsum njerëzor, nga vlerësimi i veçantë.

Kur toka e ndjeshme (si ishujt, zonat bregdetare, tokat e mbrojtjes dhe wahi tapu) nuk është tokë rezidenciale ose bujqësore, ajo do të hiqet nga rregulloret e veçanta të skedimit që zbatohen aktualisht për tokën.

Anulimi i “testit të veçantë për pylltari” – i cili në praktikë ka parë përdorimet më të shumta të miratuara, edhe pse me kushtet – do të thotë se shumica e investimeve në pylltari mund të përshpejtohen.

Nuk do të ketë më nevojë të konsiderohen rekordet e investitorëve ose të zbatohet një test “përfitim për Zelandën e Re”. Rregullatorët mund ose nuk mund të jenë të fuqizuar të vendosin kushte të tilla si riplantimi ose pastrimi i mbeturinave të prerjes.

Dokumentet zyrtare nuk shpjegojnë arsyet për këtë. Por duket si një fitore për Ministrin e Zhvillimit Rajonal Shane Jones, dhe ndoshta ishte çmimi i mbështetjes së NZ First.

Këto kanë ndikime potencialisht serioze për komunitetet e pylltarisë të prekura nga katastrofat e lidhura me klimën, megjithatë. Më tej, dobësimi i kontrollit dhe kushteve të investimeve rrezikon të intensifikojë ndikimet tashmë shkatërruese të kompanitë ndërkombëtare të pylltarisë. Tatimpaguesit dhe tarifëmbajtësit mbajnë kostot ndërsa kompanitë mund minimizojnë taksat e tyre dhe dërgojnë fitime jashtë vendit.

I mbyllur përgjithmonë?

Së fundi, këto ndryshime mund të mbyllen përmes marrëveshjeve të lirë të tregtisë të Zelandës së Re. Disa nga këto marrëveshje thonë se regjimi i investimeve të Zelandës së Re nuk mund të bëhet më i kufizueshëm se akti i vitit 2005 dhe rregulloret e tij.

Një "klauzolë rritëse" do të mbyllë çdo liberalizim të mëtejshëm përmes këtij ligji, nga i cili nuk ka kthim mbrapa.

Megjithatë, një aneks tjetër në ato marrëveshje të lirë tregtare mund të interpretohet si lejuese për disa fleksibilitete në ndryshimin e rregullave dhe kritereve të skrinimit në të ardhmen. Asnjë dokument zyrtar nuk trajton këtë çështje thelbësore. Si ekspert akademik në këtë fushë, jam i pasigurt për rrezikun.

Por mungesa e qartësisë nënvizon problemet e përshkruara në këtë ligj. Është një shembull tjetër i marrëveshjeve të koalicionit që shmangin kontrollin demokratik dhe vendimmarrjen e informuar. Nevojitet më shumë debat publik dhe analizë e gjerë mbi ligjin dhe pasojat e tij.