Këmbëkryqja strategjike e Pakistanit: Nga aleatë te shqetësime

Kuptimi i pesimizmit të një rajoni ku as vullneti as intelekti nuk ofron shpresë

Fillimisht publikuar në Global Voices

Izraeli sulmoi disa zona në Teheran në qershor 2025. Imazh nga Wikimedia Commons nga Meghdad Madadi/Agjencia e Lajmeve Tasnim. (BCC BY 4.0).

Në letrat e burgut, filozofi marksist italian, shkrimtar, dhe politikan Antonio Gramsci shkroi për “pessimizmin e intelektit dhe optimizmin e vullnetit,” ndoshta duke huazuar shprehjen nga laureati i Nobelit dhe romancieri francez Romain Rolland. Është një ndjenjë që dikur kapte shpirtin e rezistencës, por sot, duket e zbehur, e tepruar në përdorim, dhe e papërpunuar. Pessimizmi intelektual është rritur fuqishëm, ndërsa vullneti është shuar, i përthithur nga strukturat masive, burokratike që konsumojnë agjencinë popullore si dragoj. Ajo që dikur e quanim “vullnetin e popullit” është zhdukur. Ajo që mbetet është vullneti i një sundimtari cinik, i nënshtruar në radhë nga një regjimi më cinik. Sa më i thellë të jetë pesimizmi, aq më i madh është shteti — dhe aq më i munguar është vullneti kolektiv.

Vetëm muajin e kaluar, Kreu i stafit të ushtrisë së Pakistanit, Feldmarshali Asim Munir, bëri një udhëtim të shpejtë në Shtetet e Bashkuara. Ai shmangu paradën e 250-vjetorit të Ushtrisë së SHBA-së dhe u takua direkt me Donald Trump në një takim të cilin media lokale e përshkroi si një mbështetje për Trump për çmimin Çmimin Nobel për Paqe. Munir, një lider ushtarak i përvojë që luajti një rol kyç në raketat dhe operacionet ajrore kundër Indisë në maj 2025, kishte më parë takuar me kreun e stafit të Iranit, Gjeneral Mohammad Bagheri, i cili ishte planifikuar të vdiste në një sulm ajror izraelit në Teheran më 13 qershor. Dy javë më vonë, më 3 korrik, komandanti i forcës ajrore të Pakistanit, Gjenerali Zaheer Ahmad Babar, gjithashtu ka udhëtuar në SHBA

Në Pakistan, një shprehje e zakonshme përcakton trekëndëshin e fuqisë së kombit: “Allahu, Ushtria, Amerika.” Njerëzit e shohin këto tri forca si themelet e shtetit, me ushtrinë që drejton rrugën. Ndërsa ushtria pakistaneze mbajt lidhje të thella me Uashingtonin, Kina ka dalë si një aktor gjithnjë e më influent. Aleanca Sino-Pakistaneze rrjedh kryesisht nga rivaliteti i përbashkët me Indi. Më 4 korrik, Nënkomandanti i Ushtrisë Indiane Gjenerali Rahul Singh akuzoi se Kina kishte ndihmuar Pakistanin gjatë tensioneve të fundit. Ai gjithashtu akuzoi Turqinë për ofrimin e mbështetjes ushtarake, duke e paraqitur Indinë si nën rrethim nga tre fronte. Kështu, treja shpirtërore e Pakistanit u shndërrua në një treanësh gjeopolitik: religjioni përmes Turqisë, ushtria përmes Kinës, dhe SHBA-ja ende qëndron e qëndrueshme. Megjithatë, ky balancim po ndryshon, i nxitur nga rivalitetet rajonale dhe riorganizimet globale të fuqisë. Ndoshta nuk është më shumë për Pakistanin ose Iranin, por për Kinën — dhe roli i Pakistanit brenda kësaj ekuacioni më të gjerë.

Irani dhe Pakistani ndajnë një kufi prej 909 kilometrash (565 milje), por një gardh kufitar i propozuar për të frenuar kontrabandën dhe lëvizjet insurgente ka vetëm mbuloi 90 kilometra (56 milje). Pakistani tregojnë pak urgjencë për ta përfunduar atë. Një e treta e dizelit të Pakistanit është kontrabandë nga Irani, me madje karburant për aviacion të trafikuar ilegalisht, të lehtësuar nga rojet kufitare dhe trafikantët në të dyja anët. Popullata baluche jeton përgjatë të dyja anëve të kufirit, ku grupet militante si Ushtria e Lirimit Baluch dhe Jaish al-Adl operojnë. Sulmi i fundit me raketa i Iranit në territorin Pakistani u synua pozicione të lidhura me këto grupe. Militantët baluche mbeten një pikë kryesore e mosmarrëveshjes midis Teheranit dhe Islamabadhit. Kohët e fundit, Pakistan raportohet se ka lejuar elementët e ISIS-Khorasan për të vepruar në rajon për të përmbajtur militantët baluche, duke rezultuar në sulme të rregullta ndaj objektivave ushtarake iraniane.

Baluchistan mbetet një nga provincat më të pazhvilluara dhe margjinalizuar në mënyrë etnike, fetare dhe ekonomike. Është një situatë delikate. Irani dhe Pakistani, pavarësisht qetësisë diplomatike, nuk kanë qenë kurrë vërtet aleatë. Gjatë Operacionit Cyclone të drejtuar nga CIA dhe MI6 (1979–1989), mujahidët afganë u armatosën përmes Pakistanit për të luftuar Kabulin e mbështetur nga Sovjeti. Pas Revolucionit Iranian, prioritetet e SHBA-së u ndryshuan, dhe Uashingtoni pranoi heshtas programin bërthamor të Pakistanit. Këshilltari i Sigurisë Kombëtare i SHBA-së Zbigniew Brzezinski ndihmoi në zbutjen e marrëdhënieve midis Presidentit amerikan Jimmy Carter dhe Benazir Bhutto të Pakistanit. Shkencëtari bërthamor i Pakistanit A.Q. Khan më vonë pranoi ndihmën në ambiciet bërthamore të Iranit.

Megjithëse Pakistani u bashkua me Irakun gjatë Luftës Iran-Irak, ai gjithashtu shiti raketa Iran Silkworm dhe Stinger, edhe gjatë stacionimit të 40,000 ushtarësh në Arabinë Saudite. Pas rrëzimit të Shahut, vlera strategjike e Pakistani për SHBA-në u rrit në qiell. Pas -11/9, Pakistani iu bashkua koalicionit të udhëhequr nga SHBA dhe lehtësuan hyrjen e NATO-s në Afganistan. Gjatë mandatit të parë të Trump, ndihma e SHBA-së për Pakistani u reduktua—fillimisht në janar 2018 me pezullimin e pothuajse 2 miliardë dollarë ndihmë sigurie dhe më vonë në shtator 2018 me anulimin zyrtar të 300 milionë dollarë ndihmë ushtarake—vetëm për t’u rikthyer pas bisedimeve të paqes në Doha 2020.

Pakistani është shtëpia e një popullsie të vlerësuar prej 20 deri në 25 milionë myslimanësh Shiia— rreth 10 deri në 15 përqind e popullsisë totale — një komunitet që shpesh rrit tensionet fetare-politike. Prania e tyre ndikon në mënyrë të konsiderueshme në marrëdhëniet Iran–Pakistan sepse një pjesë e madhe e popullsisë iraniane, rreth 90 përqind, është gjithashtu Shiia. Një tub i gjatë i diskutuar për paqe midis dy vendeve mbetet i pa ndërtuar. Në vend të kësaj, konkurrenca e tyre ka kaluar kufirin, më së shumti në Kaukaz, ku Pakistani është aleatuar me Azerbajxhanin dhe Irani me Indinë.

Afganistani mbetet thellësia strategjike e Pakistanit. Rruga Durand, kufiri zyrtar midis dy vendeve, është gjatë kohës kontestuar. Shërbimet e inteligjencës së Pakistanit luajtën një rol vendimtar në mbështetjen e Talibanit, si para ashtu edhe pas vitit 2001. Pashtunët shtrihen në të dy anët e kufirit, dhe Islamabad shpesh ka përpjekur të shfrytëzojë këtë lidhje etnike, megjithëse thirrjet për një rajon pashtun ndërkufitar kanë shkaktuar shqetësim. Si India u zgjerua në ndikimin e saj në Afganistan, Pakistan kërkoi mbështetje nga Kina për të forcuar pozicionin e saj. Transferimi i projektit të portit Chabahar të Iranit për në Indi më tej shtyu Islamabadin drejt zgjerimit të koridorit Gwadar në Azinë Qendrore, me mbështetjen e Pekinit. Lidhjet e thelluara të Teheranit me Nju Delhi, duke përfshirë një pakt sigurie të nënshkruar gjatë tensioneve Indo-Pakistaneze, irrituan Pakistanin. Aliananca e Indisë me Izraelin vetëm e komplikoji situatën. Strategjia e Iranit për të balancuar Lindjen dhe Perëndimin nuk u prit mirë në Islamabad. Ndërsa Pakistan mori anën e Kinës në Kaukaz, Irani u drejtua më shumë drejt Perëndimit dhe Armenisë.

Në këtë rrjet të aleancave në ndryshim, Pakistani mbetet një lojtar kyç— dhe një potencial “dytë Iran.” Është vetëm një vend mysliman me armë bërthamore dhe mban një qëndrim të fortë anti-Israel. Ai përballet me kryengritje të brendshme, grupe radikale islamike, dhe trazira etnike. Duke kufizuar me Iranin e paqëndrueshëm dhe Afganistanin e pasigurt, Pakistani është një pikë strategjike e nxehtë. Që nga lufta e viteve 1960 me Indinë, lidhjet e saj me Kinën janë thelluar. Pekini ka qenë qendror në zhvillimin ushtarak të Pakistanit, dhe Korridori Ekonomik Kinë-Pakistan (CPEC) shërben si një lidhje thelbësore për zgjerimin perëndimor të Kinës. Pavarësisht se pjesë e Kashmirit është nën kontrollin e Kinës, Islamabad nuk e ka përdorur kurrë atë si një pikë mosmarrëveshjeje.

Sot, Uashingtoni e sheh Pakistanin shumë si në vitin 2001— një aktor i brishtë por i domosdoshëm. Ashtu si Pakistanit dikur i ofronte një portë hyrjeje në Afganistan, tani ai ka një pozicion të përcaktuar si aleat i Kinës, partner i pa dëshiruar i SHBA-së, kritik i Izraelit, rival i Iranit, dhe mik i Arabisë Saudite. Në një luftë rajonale të mundshme që përfshin Iranin, Pakistan mund të luajë një rol të hollë, duke qëndruar i heshtur ose duke shmangur mbështetjen, pavarësisht kundërshtimeve të brendshme ndaj Izraelit. Por Amerika ka qëllime më të gjera: kundër Kinës. Instabiliteti i brendshëm i Pakistanit, afërsia me Afganistanin radikal dhe tensionet me Iranin mund ta shtyjnë atë drejt një riorganizimi strategjik. Të tilla ndryshime mund të zvogëlojnë ndikimin e Kinës, siç është sugjeruar tashmë nga distancimi i Pakistanit nga Turqia në Kaukaz. Në rast të një lufte të plotë ose bisedimeve paqeje me Perëndimin, Islamabad e di se radha e tij do të vijë. Kërcënimet e fundit izraelite tregojnë këtë drejtim.

Pra, pyetja mbetet: A do të ngjitet Pakistan në trinitetin e vjetër të “Allahu, Ushtria, Amerika”? Apo po drejtohet drejt një triade të re dhe të paqëndrueshme: “Kina, Konflikti, Kaosi”? A po përballemi vërtet me pesimizmin e intelektit dhe pesimizmin e vullnetit? A mund një rajon i mbushur me këta pesimistë të na japë ndonjë formë optimizmi? Apo është fati ynë në Lindjen e Mesme gjithmonë i lidhur me gjakderdhjen dhe zhvendosjen?