Pse besimet, qofësore apo fetare, sjellin mirëqenie?

Të kesh bindje të thella – qofshin ato besime fetare, shpirtërore, filozofike ose ekzistenciale – është një përvojë universale dhe thellësisht njerëzore. Këto forma të interpretimit të botës mund të shërbejnë si strehë, si kornizë për t’i dhënë kuptim jetës ose si mbështetje përballë dhimbjes.

Megjithëse disa nga këto siguri zakonisht mbeten jashtë fushës shkencore, ne mund të studiojmë ndikimin subjektiv dhe emocional që, nga pikëpamja neurobiologjike, shkaktojnë praktikat kontemplative të lidhura me to.

Duhet të thuhet se ndërsa ka praktika, si lutja ose meditimi, që kanë një qëllim shpirtëror dhe përfshijnë aderimin ndaj besimeve (qoftë në të shenjtën, në vlera të thella ose në vetveten), të tjera, si meditimi laik ose i vëmendjes së plotë (mindfulness), nuk bazohen në besime fetare.

Dhe përtej kontekstit të tyre kulturor ose simbolik, këto aktivitete janë thellësisht të rrënjosura në neurobiologjinë tonë, pasi aktivizojnë rrjeta tru-në që promovojnë mirëqenien emocionale dhe fizike, ashtu siç dëshmojnë studime të ndryshme shkencore të kohëve të fundit.

Megjithatë, të njëjtët mekanizma truri që forcojnë besimet e dobishme mund të ushqejnë, në disa raste, fanatizmin dhe të bllokojnë hapjen ndaj dialogut. Në këtë kuadër, ka studime që tregojnë se besimet radikale lidhen me dështime metakogjitive, pra, me një aftësi më të ulët për të sfiduar idetë e veta.

Truri shpërblen besimin

Në një artikull të botuar në The Conversation, José R. Alonso, profesor i Biologjisë Celulare dhe Neurobiolog, shkruante: “Shumica e neuroshkencëtarëve dhe psikologëve që kanë punuar në këtë temë bien dakord: besimet në të pamundurën janë të rrënjosura në proceset normale njohëse”.

Alonso cito një punë në të cilën u zbuluar se gjatë lutjes ndodhte një rritje e konsiderueshme e aktivizimit të bërthamës caudate, një zonë e trurit që lidhet me sistemin e shpërblimit. Kjo mbështet hipotezën se lutja stimulojnë sistemin dopaminergjik dhe rrjetin e shpërblimit në tru.

Dëshmi të reja e mbështesin atë. Në një studim të rishikimit të fundit tregohet se përjetimet fetare ose shpirtërore të fuqishme varen nga ndërveprimi midis bërthamës së akumbensit, një strukture të trurit me një rol thelbësor në sistemet e shpërblimit, motivimit dhe kënaqësisë, dhe dy rrjeteve cerebrale që formojnë një model të trurit të ngjashëm me atë që shihet në momentet e kënaqësisë estetike, lidhjes ndërpersonale ose motivimit të thellë.

E para prej tyre është rrjeti i parazgjedhur, të cilit i takon funksioni thelbësor për jetën mendore të brendshme, ndërtimin e ndjenjës së vetes dhe përgatitjen e trurit për t’u përgjigjur në mënyrë të përshtatshme ndaj kërkesave të mjedisit.

Dhe tjetra është rrjeti i rëndësisë. I domosdoshëm për përshtatjen ndaj mjedisit, lejon që truri të përqendrohet në atë që është vërtetësisht i rëndësishëm, duke rregulluar ndryshimin ndërmjet mënyrave të ndryshme të mendimit dhe duke lidhur emocionet, trupin dhe njohjen për një përgjigje të përshtatshme dhe efektive.

Efekte të ngjashme me dashurinë, seksin ose muzikën

Në të njëjtën linjë, kërkues nga Universiteti i Utah-it demonstruan se përjetimet fetare dhe shpirtërore ndezin bërthamën e akumbensit në mënyrë të ngjashme me stimuj të tillë si dashuria, seksi ose muzika. Për më tepër, ata vunë re aktivizim në korteksin prefrontal medial, i përfshirë në vlerësimin dhe marrjen e vendimeve morale.

Lexoni më shumë: 'Decidido', nga Robert Sapolsky: iluzioni i lirisë së zgjedhjes

Në një analizë tjetër të imazheve të rezonancës funksionale të trurit u zbulua se kur njerëzit devotshëm ndjejnë atë që e quajnë “shpirtin”, duke u lutur ose duke lexuar tekste të shenjta, aktivizohen gjithashtu korteksi orbitofrontal medial dhe korteksi cingulatus i përparmë, zona kyçe në vlerësimin emocional dhe kontrollin e vëmendjes. Duhet të theksohet se korteksi cingulatus i përparmë zgjidh konfliktin emocional duke shtypur aktivitetin e amigdales, struktura kyçe në emocionet.

Më e mahnitshme është që ky aktivitet i trurit duket se paraprin subjektivisht momentin kur njeriu njeh lidhjen e tij shpirtërore. Kjo sugjeron që truri nuk vetëm që shoqëron këto përvoja, por mund t’i parashikojë ato, duke u aktivizuar edhe para se të jemi të vetëdijshëm për to.

Besimet që japin kuptim, lidhje… dhe shëndet

Një nga funksionet më të fuqishme të besimeve të thella është që ato japin kuptim jetës sonë, edhe në momentet më të vështira. Kjo funksion nuk është thjesht narrativë, por ka efekte të vërteta biologjike.

Për shembull, në një meta-analizë me më shumë se 136 000 pjesëmarrës u tregua se njerëzit me qëllim më të madh në jetë (i cili mund të lindë nga një bindje fetare, filozofike, shpirtërore ose ekzistenciale) kishin një rrezik 17 % më të ulët të vdekshmërisë për çdo shkak dhe gjithashtu një incidencë më të ulët të ngjarjeve kardiovaskulare, edhe pas rregullimit për moshë, gjini dhe shëndet fizik.

Gjithashtu, një studim i botuar në vitin 2025 me më shumë se 85 000 të rritur tregoi se një qëllim i lartë lidhet me vlera më të mira të funksionit pulmonar dhe me një rrezik 9 % më të ulët të dëmtimit respirator me kalimin e kohës.

Nga ana tjetër, studime të fundit tregojnë se diversiteti i burimeve të kuptimit (familja, puna, shpirtërorizmi, komuniteti) lidhet me reziliencë më të madhe, kënaqësi jetësore dhe rrezik më të ulët të depresionit. Njerëzit me burime të shumta kuptimi përballen më mirë me stresin dhe ndryshimet e jetës.

Këto rezultate sugjerojnë se perceptimi që jeta jonë ka drejtim dhe qëllim kontribuon jo vetëm në mirëqenien psikologjike, por edhe në shëndetin më të mirë fizik dhe gjatësi më të madhe jetëgjatësie.

Një interpretim i rëndësishëm nga kultura tjetër është koncepti japonez i ikigai, që mund ta përkthenim si ajo që i jep kuptim ekzistencës; pra, ajo që na motivon të ngrihemi çdo mëngjes. Një rishikim i 86 punimeve shkencore konkludoi se ikigai lidhet me një ulje të simptomave depresive, më shumë kënaqësi me jetën, më pak rrezik për vdekje dhe më pak paaftësi funksionale, përveç përmirësimeve në lidhjen shoqërore dhe pjesëmarrjen në aktivitete.

Po nëse nuk jam besimtar?

Ajo që është interesante është se këto efekte nuk janë ekskluzive për ata që kanë besim fetar. Siç kemi theksuar, shumë persona që nuk janë besimtarë përjetojnë mirëqenie përmes formave të spiritualitetit laik si meditimi, kontemplimi i natyrës, praktika e mirënjohjes ose angazhimi etik me një kauzë.

Kështu, është dëshmuar se besimet fetare si dhe ato jo-fetare aktivizojnë korteksin prefrontal ventromedial, të lidhur me shpërblimin, vetë-reprezentimin dhe motivimin. Besimet fetare, në veçanti, tregojnë aktivizim më të madh në rajone të lidhura me menaxhimin emocional dhe vetë-përceptimin.

Ajo që është e rëndësishme nuk është aq përmbajtja e besimit sa funksioni i tij psikologjik dhe biologjik, pasi ofron strukturë dhe mundësinë për t’u lidhur me diçka që i jep kuptim përvojës jetësore. Besimi është një fenomen me rrënjë të thella në tru, në emocionet dhe në nevojën tonë për kuptim.

Në fund të fundit, ekzistojnë prova shkencore që konfirmojnë se përvojat fetare dhe shpirtërore aktivizojnë në mënyrë të qëndrueshme rrjetet e shpërblimit, rëndësisë dhe vëmendjes në tru, duke forcuar idenë se mirëqenia e buruar nga besimet ka një bazë të fortë neurobiologjike.

Të kuptuarit e këtyre proceseve mund të ndihmojë në zhvillimin e terapisë (meditimi, mindfulness) që të lejojë përmirësimin e përvojave të mirëqenies dhe të zvogëlojë depresionin ose ankthin.