A duhet vërtet të lexoni për të mësuar? Çfarë thotë neuroshkenca për leximin kundrejt dëgjimit

Curious Kids është një seri për fëmijë të të gjitha moshave. Nëse keni një pyetje që dëshironi që një ekspert ta përgjigjet, dërgojeni në CuriousKidsUS@theconversation.com.

“A kemi nevojë të lexojmë, apo mund të marrim gjithçka përmes audios, si podkastet dhe librat audio?” – Sebastian L., 15, Skanderborg, Danimarkë

Le të fillojmë me një eksperiment mendimi: Mbyllni sytë dhe imagjinoni si mund të duket e ardhmja pas disa qindra vjetësh.

A janë njerëzit udhëtarë ndërgalaktikë që fluturojnë mes galaktikave? Ndoshta jetojmë në anije kozmike, botë nënujore ose planete me qiell rozë.

Tani, imagjinoni dhomën tuaj si një adoleshent i së ardhmes. Ndoshta ka një ekran që shkëlqen në mur. Dhe kur shikoni jashtë dritares, ndoshta shihni unazat e Saturnit, shkëlqimin blu të Neptunit ose mrekullitë e thellësisë së oqeanit.

Tani, pyesni veten: A ka një libër në dhomë?

Hapni sytë. Mund të jetë shumë e mundshme që ka një libër afër. Ndoshta është në tavolinën tuaj të natës ose të shtypur poshtë shtratit tuaj. Disa njerëz kanë vetëm një; të tjerë shumë.

Ju do të gjeni libra edhe sot, edhe në një botë të mbushur me podkaste. Pse është kjo? Nëse mund të dëgjojmë pothuajse gjithçka, pse leximi ende ka rëndësi?

Si një shkencëtar i gjuhës, unë studioj se si faktorët biologjikë dhe përvojat shoqërore formojnë gjuhën. Punimi im eksploron se si truri përpunon gjuhën e folur dhe të shkruar, duke përdorur mjete si MRI dhe EEG.

Qoftë duke lexuar një libër ose duke dëgjuar një regjistrim, qëllimi është i njëjtë: kuptimi. Por këto aktivitete nuk janë plotësisht të njëjta. Çdo një mbështet kuptimin në mënyra të ndryshme. Dëgjimi nuk ofron të gjitha përfitimet e leximit, dhe leximi nuk ofron gjithçka që ofron dëgjimi. Të dy janë të rëndësishëm, por nuk janë të shkëmbyeshëm.

Proceset e ndryshme të trurit

Truri juaj përdor disa nga të njëjtat gjuhë dhe sistemet njohëse për të dyja leximin dhe dëgjimin, por gjithashtu bën funksione të ndryshme në varësi të mënyrës se si po merrni informacionin.

Kur lexoni, truri juaj po punon shumë prapa skenave. Ai njoh format e shkronjave, i përputh ato me tingujt e foljes, lidh ato tinguj me kuptim, pastaj lidh ato kuptime nëpër fjalë, fjali dhe madje libra të plotë. Teksti përdor strukturë vizuale si shenjat e pikësimit, ndarjet e paragrafëve ose fjalët e theksuara për të udhëhequr kuptimin. Ju mund të shkoni në shpejtësinë tuaj.

Dëgjimi, nga ana tjetër, kërkon që truri juaj të punojë në ritmin e folësit. Sepse gjuha e folur është e shkurtër, ndërgjegjësitë duhet të mbështeten në procese kognitive, duke përfshirë kujtesën për të mbajtur atë që sapo dëgjuan.

Fjala është gjithashtu një rrjedhë e vazhdueshme, jo fjalë të ndara në mënyrë të rregullt. Kur dikush flet, tingujt bashkohen së bashku në një proces të quajtur koartikulim. Kjo kërkon që truri i dëgjuesit të identifikojë shpejt kufijtë e fjalëve dhe të lidhi tingujt me kuptime. Përtej identifikimit të fjalëve vetë, truri i dëgjuesit duhet gjithashtu të kushtojë vëmendje tonit, identitetit të folësit dhe kontekstit për të kuptuar kuptimin e folësit.

‘Më e lehtë’ është relative – dhe kontekstuale

Shumë njerëz mendojnë se dëgjimi është më i lehtë se leximi, por kjo nuk është zakonisht rasti. Kërkimet tregojnë se dëgjimi mund të jetë më i vështirë se leximi, veçanërisht kur materiali është i ndërlikuar ose i panjohur.

Kuptimi i dëgjimit dhe leximit janë më të ngjashëm për narrativat e thjeshta, si tregimet fiktionale, sesa për librat ose ese që shpjegojnë fakte, ide ose mënyrën se si funksionojnë gjërat. Hulumtimi im tregon se gjinia ndikon në mënyrën se si lexoni. Në fakt, llojet e ndryshme të teksteve mbështeten në rrjete të specializuara të trurit. Tregimet fiktionale angazhojnë rajone të trurit të përfshira në kuptimin shoqëror dhe tregimin e historive. Tekstet jo-fiktionale, nga ana tjetër, mbështeten në një rrjet të trurit që ndihmon në mendimin strategjik dhe vëmendjen e drejtuar nga qëllimi.

Leximi i materialit të vështirë ka tendencë të jetë më i lehtë sesa dëgjimi nga një këndvështrim praktik, gjithashtu. Leximi ju lejon të lëvizni lehtësisht brenda tekstit, të rishikoni seksione të veçanta nëse po hasni vështirësi për të kuptuar, ose të nënvizoni pikat e rëndësishme për t’i rikujtuar më vonë. Një dëgjues që po has vështirësi të ndjekë një pikë të veçantë duhet të ndalojë dhe të rikthejë, gjë që është më pak e saktë sesa të skanoni një faqe dhe mund të ndërpresë rrjedhën e dëgjimit, duke penguar kuptimin.

Madje, për disa njerëz, si ata me disleksi zhvillimore, dëgjimi mund të jetë më i lehtë. Individualët me disleksi zhvillimore shpesh hasin vështirësi të aplikojnë njohuritë e tyre mbi gjuhën e shkruar për të thënë fjalët e shkruara në mënyrë të saktë, një proces i njohur si dekodimi. Dëgjimi lejon trurin të nxjerrë kuptimin pa procesin e vështirë të dekodimit.

Angazhimi me materialin

Një gjë tjetër për t’u konsideruar është angazhimi. Në këtë kontekst, angazhimi i referohet të qenit më të pranishëm mendërisht, duke u përqendruar aktivisht, duke përpunuar informacionin dhe duke lidhur idetë me atë që tashmë e dini.

Njerëzit shpesh dëgjojnë ndërsa bëjnë gjëra të tjera, si ushtrime fizike, gatim ose shfletim në internet – aktivitete që do të ishin të vështira për t’u bërë gjatë leximit. Kur kërkuesit pyetën studentët e kolegjit nëse do të lexonin ose dëgjonin një podcast në kohën e tyre të lirë, studentët që lexuan materialin performuan shumë më mirë në një test se ata që dëgjuan. Shumë nga studentët që dëgjuan raportuan multitasking, si klikimi rreth në kompjuterët e tyre ndërsa podcast-i luante. Kjo është veçanërisht e rëndësishme, pasi vëmendja duket se është më e rëndësishme për kuptimin e dëgjimit sesa të lexuarit.

Pra, po, leximi ende ka rëndësi, edhe kur dëgjimi është një opsion. Çdo aktivitet ofron diçka të ndryshme, dhe ato nuk janë të shkëmbyeshme.

Mënyra më e mirë për të mësuar nuk është duke i trajtuar librat dhe regjistrimet audio si të njëjtat, por duke ditur se si funksionojnë secili dhe duke përdorur të dyja për të kuptuar më mirë botën.

Përshëndetje, fëmijë kuriozë! A keni një pyetje që dëshironi që një ekspert të përgjigjet? Kërkoni një të rritur që t’ju dërgojë pyetjen tuaj në CuriousKidsUS@theconversation.com. Ju lutemi na tregoni emrin tuaj, moshën dhe qytetin ku jetoni.

Dhe pasi kurioziteti nuk ka kufij moshor – të rritur, na tregoni edhe ju çfarë po mendoni. Nuk do të jemi në gjendje të përgjigjemi për çdo pyetje, por do të bëjmë më të mirën tonë.