A mund të mendojë AI – dhe a duhet të bëjë? Çfarë do të thotë të mendosh, nga Platoni tek ChatGPT

Në kurset e mia shkrimi dhe retorika, studentët kanë shumë mendime nëse AI është inteligjent: sa mirë mund të vlerësojë, analizojë, vlerësojë dhe komunikojë informacionin.

Kur pyes nëse inteligjenca artificiale mund të “mendojë,” megjithatë, shpesh shikoj në një det të fytyrave të zbrazëta. Çfarë është “mendimi,” dhe si është ai i njëjtë ose i ndryshëm nga “inteligjenca”?

Ne mund t’i trajtojmë të dyja si më shumë ose më pak sinonime, por filozofët kanë shënuar nuanca për mijëvjeçarë. Filozofët grekë mund të mos kishin njohuri për teknologjinë e shekullit të 21-të, por idetë e tyre për intelektin dhe mendimin mund të na ndihmojnë të kuptojmë çfarë është në lojë me AI-në sot.

Vija e ndarjes

Megjithëse fjalët angleze “intellect” dhe “thinking” nuk kanë përkrahje të drejtpërdrejtë në greqishten e lashtë, shikimi i teksteve të lashta ofron krahasime të dobishme.

Në “Republika,” për shembull, Plato përdor analogjinë e një “vije të ndarë” që ndan format më të larta dhe më të ulëta të kuptimit.

Plato, i cili mësuese në shekullin e katërt para Krishtit, argumentonte se çdo person ka një aftësi intuitive për të njohur të vërtetën. Ai e quante këtë formën më të lartë të kuptimit: “noesis.” Noesis mundëson kuptimin përtej arsyes, besimit ose perceptimit sensorial. Është një formë e “njohjes” së diçkaje – por në mendimin e Platonit, është gjithashtu një pronë e shpirtit.

Më poshtë, por akoma mbi “linjën ndarëse” të tij, është “dianoia,” ose arsyeja, e cila mbështetet në argumentim. Nën vijë, format më të ulëta të kuptimit janë “pistis,” ose besimi, dhe “eikasia,” imagjinata.

Pistis është besim i ndikuar nga përvoja dhe perceptimi sensorial: input që dikush mund ta shqyrtojë kritikisht dhe të arsyetojë rreth tij. Platon e përcakton eikasinë, ndërkohë, si mendim pa bazë të rrënjosur në perceptim të gabuar.

Në hierarkinë e kapaciteteve mendore të Platonit, kuptimi direkt dhe intuitiv është në krye, dhe inputi fizik i momentit në fund. Krijimi i krye është drejt njohjes së vërtetë dhe absolute, ndërsa fundi i përshtatet përshtypjeve dhe besimeve të gabuara. Por intuita, sipas Platonit, është pjesë e shpirtit, dhe e përfaqësuar në formë njerëzore. Të perceptosh realitetin e kalon trupin – por ende ka nevojë për një.

Pra, ndërsa Platon nuk bën dallim ndërmjet “inteligjencës” dhe “mendimit,” unë do të argumentoja se dallimet e tij mund të na ndihmojnë të mendojmë për AI. Pa qenë e përfaqësuar në trup, AI mund të mos “mendojë” ose “kuptojë” siç bëjnë njerëzit. Eikasia – forma më e ulët e kuptimit, bazuar në perceptime të gabuara – mund të jetë e ngjashme me “halucinacionet” e shpeshta të AI-së, kur ajo krijon informacione që duken të besueshme por janë të pasakta në fakt.

Mendimi i përfaqësuar në trup

Aristoteli, studenti i Platonit, ndriçon më shumë mbi inteligjencën dhe mendimin.

Në “Për Shpirtin,” Aristoteli dallon “inteligjencën aktive” nga “pasive”. Inteligjenca aktive, të cilën ai e quajti “nous,” është jomateriale. Ajo krijon kuptim nga përvoja, por tejkalon perceptimin trupor. Inteligjenca pasive është trupore, duke pranuar përshtypje sensoriale pa arsyetim.

Ne mund të themi se këto procese aktive dhe pasive, së bashku, përbëjnë “të menduarit.” Sot, fjala “inteligjencë” mbajnë një cilësi logjike që llogaritjet e AI-së mund të riprodhojnë me të vërtetë. Aristoteli, megjithatë, si Platon, sugjeron se për të “menduar” kërkohet një formë e trupëzuar dhe shkon përtej arsyetimit vetëm.

Vlerat e Aristotelit mbi retorikën gjithashtu tregojnë se deliberimi dhe gjykimi kërkojnë një trup, ndjenjë dhe përvojë. Ne mund të mendojmë për retorikën si bindje, por ajo është në të vërtetë më shumë për vëzhgim: vëzhgimi dhe vlerësimi i mënyrës se si dëshmitë, emocionet dhe karakteri formësojnë mendimin dhe vendimet e njerëzve. Fakti është i rëndësishëm, por emocionet dhe njerëzit na lëvizin – dhe duket i dyshimtë nëse AI përdor retorikën në këtë mënyrë.

Së fundi, koncepti i “phronesis” i Aristotelit ndriçon më tej aftësinë e AI-së për të menduar. Në “Etika Nikomakeane,” ai e përkufizon phronesis si “mençuri praktike” ose “parim”. “Phronesis” përfshin përvojën e jetuar që përcakton jo vetëm mendimin e drejtë, por edhe mënyrën se si të aplikohen ato mendime për “qëllime të mira,” ose veprime të virtytshme. AI mund analizojë të dhëna të mëdha për të arritur në përfundimet e saj, por “phronesis” shkon përtej informacionit për të konsultuar mençurinë dhe njohuritë morale.

‘Robotët që mendojnë’?

Sot, AI merr forma të shumta fizike, nga mjetet e automjeteve pa shofer dhe robotët humanoidë deri te robotët shëndetësorë dhe dronë. Nëse inteligjenca kërkon trupëzimin, siç besuan Platoni dhe Aristoteli, mund të duket sikur AI po afrohet më shumë se kurrë mendimit njerëzor.

AI merr shumë forma, por ato nuk janë ende trupa; ato funksionojnë me kod, algoritme dhe të dhëna. Kuptimi intuitiv, emocionet, integriteti dhe mençuria praktike duket se kërkojnë një formë të trupëzuar, të shkatërrueshme që lëviz nga përvoja.

Ndoshta duhet ta pyesim vetë AI-n – kështu që e bëra. Kur e pyeta ChatGPT me pyetjen e thjeshtë, “A mund të mendosh?” ai u përgjigj: “Unë mund të përpunoj informacion, të analizoj modelet, dhe të gjeneroj përgjigje bazuar në të dhëna. Pra në disa mënyra, mund të ‘dukë’ sikur po mendoj. Por nuk është mendim si një njeri. Nuk kam ndërgjegje, emocione, qëllime, ose vetëdije. Çdo gjë që ‘bëj’ është e bazuar në modelet e mësuara nga sasi të mëdha teksti dhe një grup rregullash dhe probabilitetesh. Unë mund të ‘simuloj’ disa aspekte të mendimit, por nuk mendoj ose kuptoj vërtet në kuptimin njerëzor.”

Kjo përgjigje është në përputhje me pikëpamjet e Platonit dhe Aristotelit. Për momentin.