Aristoteli do të qeshte me sugjerimin e Mark Zuckerberg për zgjidhjen e epidemisë së vetmisë me AI

Mark Zuckerberg ka sugjeruar kohët e fundit se chatboti me inteligjencë artificiale mund të luftojë izolimin social duke shërbyer si “miq” për njerëzit që përjetojnë vetmi.

Ai citoi statistika që amerikanët mesatarisht kanë më pak se tre miq, por dëshirojnë deri në 15. Ai ishte afër: Sipas një raporti të vitit 2021 nga Qendra e Anketave mbi Jeten Amerikane, rreth gjysma e amerikanëve kanë më pak se katër miq të ngushtë.

Zuckerberg më pas sugjeroi se inteligjenca artificiale mund të ndihmojë për të mbushur këtë boshllëk duke ofruar ndërveprime të vazhdueshme, të personalizuara.

“Do të dyshoja se me kalimin e kohës do të gjejmë fjalorin si shoqëri për të qenë në gjendje të shpjegojmë pse kjo është e vlefshme,” shtoi ai.

Vetmia dhe shkëputja shoqërore janë probleme serioze. Por a mund të jetë inteligjenca artificiale vërtet një zgjidhje? A mund të krijojë besim të rremë lidhjeje dhe të përkeqësojë ndjenjat e vetmisë duke u mbështetur te AI? Dhe ndërsa AI mund të simulojë disa aspekte të shoqërimit, a nuk mungon thellësia, empatia dhe kuptimi i përbashkët që është pjesë e miqësisë njerëzore?

Kërkuesit kanë filluar të eksplorojnë këto pyetje. Por si një filozof moral, unë mendoj se vlen të drejtohem te një burim tjetër: filozofi i lashtë grek Aristoteli.

Megjithatë, edhe pse mund të duket e çuditshme të konsultohesh me dikë që jetoi mbi 2,000 vjet më parë për pyetje të teknologjisë moderne, Aristoteli ofron njohuri të qëndrueshme rreth miqësive – dhe cilat janë veçanërisht të vlefshme.

Më e rëndësishme se bashkëshortët, fëmijët ose paratë

Në tekstin e tij filozofik Etyka Nikomakheane, Aristoteli pretendonte se miqësia e vërtetë është thelbësore për “eudaimonia,” një fjalë greke që zakonisht përkthehet si “ lulëzim” ose “mirëqenie.”

Për Aristotelin, miqtë nuk janë thjesht të këndshëm për t’i pasur – ata janë një komponent qendror i jetës etike dhe të domosdoshëm për lumturinë dhe plotësimin njerëzor.

“Pa miq, askush nuk do të zgjidhte të jetonte,” shkruan ai, “edhe pse kishte të gjitha të mirat e tjera.”

Një ekzistencë e vetmuar, edhe ajo e reflektimit dhe arritjes intelektuale, është më pak e plotë se një jetë me miq. Miqësia kontribuon në lumturi duke ofruar mbështetje emocionale dhe solidaritet. Përmes miqësisë, individët mund të kultivojnë virtytet e tyre, të ndjejnë një ndjenjë sigurie dhe të ndajnë arritjet e tyre.

Dëshmitë empirike duket se mbështesin lidhjen midis miqësisë dhe eudaimonisë. Një raport kërkimor i Pew Center-it të vitit 2023 gjen se 61% e të rriturve në SHBA thonë se të kesh miq të ngushtë është thelbësor për të jetuar një jetë të plotë – një përqindje më e lartë se ata që përmendën martesën, fëmijët ose paratë. Një studim britanik me 6,500 të rritur gjeti se ata që kishin ndërveprime të rregullta me një rreth të gjerë miqsh ishin më të prirur të kishin shëndet mendor më të mirë dhe të ishin më të lumtur.

Dhe një meta-analizë e gati 150 studimeve gjeti se mungesa e miqve të ngushtë mund të rrisë rrezikun e vdekjes sa pirja e duhanit, pirja e alkoolit ose obeziteti.

Miq të ndryshëm për nevoja të ndryshme

Por përfitimi i miqësisë që Aristoteli fokusohet më shumë është roli që ajo luan në zhvillimin e virtytit.

Në Ethika Nikomakhe, Aristoteli identifikon tre nivele të miqësisë.

Niveli i parë është ai që ai e quan “miqësi të dobisë,” ose një miqësi që bazohet në përfitim të ndërsjellë. Çdo palë është kryesisht e shqetësuar për atë që mund të fitojë nga tjetri. Këto mund të jenë kolegë në punë ose fqinjë që kujdesen për kafshët e njëri-tjetrit kur njëri prej tyre është në pushim. Problemi me këto miqësi është se ato shpesh janë të përkohshme dhe zhduken sapo një person ndalon të përfitojë nga marrëdhënia.

E dyta është “miqësi e kënaqësisë,” të cilat janë miqësi të bazuara në interesat e përbashkëta. Këto miqësi gjithashtu mund të jenë të përkohshme, në varësi të kohëzgjatjes së interesave të përbashkëta. Dashuri pasionante, njerëz që i përkasin të njëjtës klub libri dhe shokë peshkimi të gjitha bien në këtë kategori. Ky lloj miqësie është i rëndësishëm, pasi zakonisht shijoni më shumë pasionet tuaja kur mund t’i ndani me një tjetër. Por kjo nuk është ende forma më e lartë e miqësisë.

Sipas Aristotelit, forma e tretë dhe më e fortë e miqësisë është një “miqësi virtytshme.” Kjo bazohet në respekt të ndërsjellë për virtytet dhe karakterin e njëri-tjetrit.

Dy njerëz me këtë formë miqësie vlerësojnë njëri-tjetrin për atë që janë në të vërtetë dhe ndajnë një angazhim të thellë për mirëqenien dhe zhvillimin moral të njëri-tjetrit. Këto miqësi janë të qëndrueshme dhe afatgjata. Në një miqësi virtytshme, secili ndihmon tjetrin të bëhet version më i mirë i vetes së tij përmes inkurajimit, udhëzimit moral dhe mbështetjes.

Si shkruan Aristoteli: “Miqësia e përsosur është miqësia e njerëzve të mirë dhe të ngjashëm në virtyt. … Tani, ata që dëshirojnë mirë për shokët e tyre për shkak të tyre janë miqtë më të vërtetë; sepse e bëjnë këtë për shkak të natyrës së tyre dhe jo rastësisht; prandaj, miqësia e tyre zgjat sa ata janë të mirë – dhe mirësia është diçka e qëndrueshme.”

Me fjalë të tjera, miqësitë e rrënjosura në virtyt jo vetëm që sjellin lumturi dhe përmbushje, por gjithashtu lehtësojnë rritjen personale dhe zhvillimin moral. Dhe kjo ndodh natyrshëm brenda kontekstit të marrëdhënies.

Sipas Aristotelit, një mik virtytshëm ofron një pasqyrë në të cilën mund të reflektojnë mbi veprimet, mendimet dhe vendimet e tyre. Kur një mik tregon ndershmëri, gjeni dhe mëshirë, tjetri mund të mësojë nga këto veprime dhe të frymëzohet për të kultivuar këto virtyte në vetvete.

Asnjë ushqim për shpirtin

Pra, çfarë do të thotë kjo për miqtë e AI?

Sipas standardeve të Aristotelit, chatbotët e AI – sa i përket sofistikimit – nuk mund të jenë miq të vërtetë.

Ata mund të jenë në gjendje të ofrojnë informacione që ju ndihmojnë në punë, ose të angazhohen në biseda të lehta rreth interesave tuaj të ndryshme. Por ata në thelb mungojnë cilësitë që përcaktojnë një miqësi virtytshme.

AI-ja është e paaftë për shqetësim të ndërsjellë ose për reciprocitet të vërtetë. Ndërsa mund të programohet për simulimin e empatisë ose inkurajimit, ajo nuk kujdeset vërtet për individin – as nuk kërkon asgjë nga përdoruesit e saj njerëzorë.

Për më tepër, AI nuk mund të angazhohet në ndjekjen e përbashkët të jetës së mirë. Nocioni i shokërisë së Aristotelit përfshin një udhëtim të përbashkët në rrugën drejt eudaimonisë, gjatë së cilës çdo person ndihmon tjetrin të jetojë me mençuri dhe mirësi. Kjo kërkon llojin e zhvillimit moral që vetëm qeniet njerëzore, të cilat përballen me sfida të vërteta etike dhe marrin vendime reale, mund të përjetojnë.

Mendoj se është më mirë ta konsiderojmë AI si një mjet. Ashtu siç mund të përmirësojë cilësinë e jetës suaj një lopatë ose një sharrë e mirë, përdorimi i sharrës dhe lopatës nuk do të thotë që nuk keni më nevojë për miq – as nuk i zëvendësojnë miqtë për të cilët keni përdorur lopatën dhe sharrën për të huazuar.

Ndërsa AI mund të ofrojë shoqëri në një kuptim të kufizuar dhe funksional, ajo nuk mund të plotësojë kriteret aristoteliane për miqësi virtytshme. Ajo mund të mbushë një boshllëk social të përkohshëm, por nuk mund të ushqejë shpirtin.

Nëse diçka, rritja e shokëve të AI duhet të shërbejë si një kujtesë për nevojën urgjente për të ndërtuar miqësi të vërteta në një botë gjithnjë e më e shkëputur.