Kënaqësia dhe kërkimi i faljes: gestet njerëzore që forco...

Falasë për falje, ofrimi i kërkesave për ndjesë, tregimi i pendes janë veprime thellësisht njerëzore. Personalisht, preferoj të gaboj duke qenë tepër i sinqertë sesa të jem i shkurtër. Një “Më vjen keq” i përshtatshëm dhe i sinqertë mund të zgjidhë një keqkuptim ose të mbyllë një diskutim para se të përshkallëzohet. Në marrëdhëniet personale dhe profesionale kam parë se si një kërkesë për ndjesë e mirëformuluar ul rëndësinë e konfliktit dhe hap rrugën për pajtim.

Pendimi dhe pajtimi

Pendimi duket të jetë një konstantë në natyrën njerëzore, përveç nëse – siç sugjeron Dantja – kemi arritur tashmë në Qiell. Në Komedi të Hyjshme, Purgatori është një hapësirë ndërmjetëse ku mëkatarët që u penduan gjatë jetës shlyejnë gabimet e tyre para se të arrijnë Parajsën. Aty dënimet nuk janë përfundimtare por shlyese. Engjëlli që ruan hyrjen e bën të qartë: hyhet vetëm me çelësat e pendes dhe pajtimit.

Më kujtohet që gjatë studimeve të mia universitare në Drejtësi debatoi shumë për kuptimin e dënimeve. Një nga autorët më ndikues të atyre viteve ishte Claude Roxin, mbrojtës i teorisë së rehabilitimit: ideja se dënimi duhet të shërbejë për të riintegruar shkelësin në shoqëri.

Kjo koncept, idealiste dhe humaniste, ka frymëzuar korniza ligjore si Kushtetuta Spanjolle e 1978. Megjithatë, koha, përvoja dhe një bibliografi e gjerë kritike mbi kushtet e burgjeve kanë krijuar skepticizëm mbi aftësinë reale të sistemit për rehabilitimin e të burgosurve.

Para kësaj vizioni ekzistojnë dy teori të tjera:

El utilitarizëm, që e kupton dënimin si një mënyrë për të parandaluar: dënuar që të tjerët të mos ndjekin sjellje të paligjshme ose që i dënuari përsëritës të mos veprojë përsëri. Në versionin më ekstrem, ky qasje lejon modifikimin e sanksioneve sipas efektit social që mund të kenë. Kështu, ndëshkimi më i ashpër i një figure publike mund të shërbejë si shembull. Edhe pse efektiv, ky model mund të shkojë në kufijtë e arbitraritetit: drejtësia duhet të jetë e barabartë për të gjithë.
El retribucionizëm, që bazohet në drejtësinë konvencionale: ai që dëmton duhet të paguajë, ai që shkel duhet të pastrojë. Është logjika e “sy për sy”. Kjo vizion mund të tingëllojë e ashpër por ofron diçka që modelet e tjera nuk e garantojnë plotësisht: një bazë morale e qartë. Në një kuptim, është i vetmi që jep përgjigje pyetjes “A meriton kjo person të dënohet?”. Sepse, edhe pse rehabilitimi është dëshirueshëm, ka raste – si ai i Hannibal Lecter, për të dhënë një shembull të trilluar – në të cilat duket e pamundur.

Rehabilitimi, paralajmërimi dhe proporcioni

Kuriozisht, në Purgatorin e Dante-s gjenden elemente të të tre qasjeve. Qëllimi i përgjithshëm duket të jetë pastrimi, pra, rehabilitimi shpirtëror. Por gjithashtu ka një qëllim pedagogjik, pothuajse utilitarist, për të paralajmëruar të gjallët. Dhe nuk mungon dënimi, pasi dënimet lidhen në mënyrë simbolike me mëkatin e kryer. Të mënçurit mbajnë gurë të rëndë, xhelozët kanë sytë të lidhur. Çdo mëkati ka dënimin e vet.

Kjo ngrit një pyetje interesante: A pastrojnë çdo shpirt të gjitha mëkatet e veta apo vetëm atë më të dominueshmin? Dhe çfarë ndodh me ata që kanë kultivuar shumë vese? Përvoja tregon se njerëzit zakonisht nuk mëktojnë vetëm në një mënyrë. Logjika e Purgatorit duket ta pranojë këtë: ngjitet nga një kornizë në tjetrën, duke përballur forma të ndryshme të fajit.

Ajo që dallon Purgatorin nga Imazhi është jo mëkati por pendimi. Në Imazh janë ata që nuk pendoheshin kurrë. Por, sa prej tyre do të duronin dënimin pa u tërhequr, edhe nëse kjo do të ishte vetëm në mënyrë hipokrite? A nuk do të shfrytëzohej Imazhi për simulime hipokrite? Ky është një nga arsyet pse disa teologë dhe filozofë kanë vënë në dyshim proporcionin e dënimit të përjetshëm: përballë një jete të kufizuar, a është e drejtë një dënim i pafund?

Përtej individit, pendesa gjithashtu ka një dimension kolektiv. Në dekadat e fundit, kemi parë institucione të kërkojnë falje: nga Kisha për dënimin e Galileo-s deri te Shtetet për të kaluarën e tyre koloniale ose skllavëruese.

Por këto kërkesa për falje nuk arrijnë gjithmonë qëllimin e tyre pasi perceptohen si veprime më shumë politike sesa morale. Pendesa publike ka rregullat e saj dhe nuk gjithmonë sjell pajtim.

Falasia e biznesit

Në botën e biznesit, falja gjithashtu fillon të ketë një rol më të madh. Drejtuesit – më të ekspozuar se kurrë ndaj vëzhgimit të aksionarëve, klientëve dhe shoqërisë – po mësojnë se kërkimi i faljes nuk dobëson udhëheqjen por e forcon atë. Sidomos nëse kanë dështuar në detyrat e tyre etike ose kanë shkaktuar ndikim negativ në mjedisin e tyre. Ashtu si në marrëdhëniet personale, përulësia dhe transparenca janë çelësi.

Por më intereson mbi të gjitha pendesa individuale, sidomos në kontekste profesionale ku ritmi i shpejtë, presioni për rezultate dhe komunikimi dixhital rrisin mundësinë e keqkuptimeve. Kam parë konflikte biznesi të lindura nga një email i keqinterpretuar. Në shumë raste, më efektive është kërkesa e drejtpërdrejtë dhe e sinqertë. Kështu nuk zgjidhet vetëm problemi, por ndërtohet autoritet moral.

Sipas studimeve të kryera në SHBA, qendra më e madhe e pendesës për amerikanët është mosshfrytëzimi i mundësive arsimore. Ndiqen nga puna, marrëdhëniet sentimentale dhe familja. Vërehet siç duket se arsimi shfaqet si burimi më i madh i pendesës. Ndoshta sepse është motori i shumë vendimeve të tjera. Po ashtu sepse kërkon kohë, përpjekje dhe qëndresë, tre të mira të rralla në jetën e rritur.

Kjo sugjeron që duhet ta marrim shumë seriozisht formimin e vazhdueshëm, jo vetëm si mjet profesional, por edhe si antidot emocional. Ai që mëson përmirësohet dhe ai që përmirësohet jeton me më pak pendesa. Në këtë kuadër, është befasuese që Dante nuk i jep më shumë rëndësi arsimit në vizionin e tij të Purgatorit.

Motivet e pendimit

Në fushën profesionale, përvoja ime me drejtuesit më ka mësuar se motivet kryesore të pendimit zakonisht janë tre:

Ndryshimet e kompanisë: ndonjëherë vlerësohet shumë ndryshimi si rrugë për progres. Disa këshilltarë e promovojnë si normë: nëse nuk ka promovim brenda tre vjetësh, duhet të lëvizësh. Por qëndrimi, nëse shoqërohet me një performancë të qëndrueshme, mund të ofrojë më shumë mundësi. E njoh më shumë njerëz që pendohen që kanë lënë kompaninë e tyre sesa që kanë mbetur.
Mundësi të papërdorura në vendimmarrje për investime, produkte të reja ose iniciativa. Në këtë rast, pendimi zakonisht vjen më shumë nga mungesa sesa nga veprimi. Është një logjikë e thellë në shpirtin e sipërmarrësit: rrezikimi është më i mirë sesa të pendohesh që nuk e ke provuar.
Lidhjet me kolegët. Punësimi i keq, shkarkimi me dyshim, ndëshkimi publik ose injorimi i kërkesave të justifikuara janë vendime që lënë shenjë. Jeta profesionale nuk duhet të jetë e papërballueshme. Kur vendimet ndikojnë në të tjerët, është mirë t'i komunikoni me empati dhe respekt.

Së fundi, psikologjia njohëse tregon një model zbuluese: sa më shumë opsione, aq më shumë mundësi për pendim. Ai që nuk kishte zgjedhje nuk ndjehet fajtor. Ai që ka shumë jeton me dyshimin nëse zgjodhi më të mirën. Ky është një çmim që paguajmë për lirinë.

Një version e këtij artikulli u publikua në LinkedIn.