Asnjë vajzë nuk është e sigurt: Dhimbja e Sana Yousaf dhe kostoja e dukshmërisë

‘Për shumë prej nesh, në Lahore, Londër, ose Nju Jork, këto vrasje nuk janë më tronditëse. Janë shkatërruese. Por nuk janë të reja’

Origjinalisht publikuar në Global Voices

Screenshot from video ‘Sana Yousaf, TikTok Star, Dead at 17‘ on YouTube nga Entertainment Tonight. Fair use.

Vrasja e krijueses dixhitale 17-vjeçare Sana Yousaf në Islamabad më 2 qershor më ka lënë të trishtuar. Si shumë gra pakistaneze në mbarë botën, kam pasur vështirësi të marr frymë nën peshën e kësaj humbjeje. Sepse kjo nuk është vetëm për Sana. Kjo është për çdo vajzë që i është thënë ndonjëherë se jeta e saj ka më pak rëndësi, zëri i saj është shumë i zhurmshëm, liria e saj është shumë e rrezikshme.

Sana Yousaf, një grua e re e gjallë nga Chitral, provinca Khyber Pakhtunkhwa e Pakistanit, fitoi 800,000 ndjekës në TikTok dhe afër 500,000 në Instagram duke ndarë kulturën, vetëbesimin dhe gëzimin. Ajo frymëzoi vajza që dukej si ajo. Ajo festoi trashëgiminë e saj, foli për arsimin, dhe thjesht ekzistonte në një hapësirë digjitale që shpesh është armiqësore ndaj grave. Vetëm ajo veprim, të jesh i dukshëm, ishte i mjaftueshëm për një burrë që të besonte se kishte të drejtë ta mbyllte jetën e saj.

Ajo u vra në shtëpinë e saj, në mënyrë të dyshuar nga një burrë i cili e kishte ndjekur dhe ngacmuar për muaj të tërë. Ai nuk mund të pranonte refuzimin e saj. Pra, si shumë të tjerë para tij, ai e heshti atë.

Ajo që ndoshta është edhe më e ftohtë se vetë vrasja është ajo që ndodhi pas: postimet, videot, komentet. Pra shumë duke sugjeruar se ajo e kishte sjellë vetë atë. Se dukshmëria e saj, shprehja e vetvetes, “kundërshtimi” i saj justifikuan vdekjen e saj. Kjo nuk është mendim ekstremist. Është mendim kryesor, i përhapur në grupe WhatsApp, i përsëritur nga influencuesit, i mbuluar me gjuhë morale dhe fetare. Ai tregon se sa thellë është e pranishme patriarkia në shoqërinë tonë, ku burrat mësohen se kanë të drejtë të heshtin, të trupin dhe të bindjen e një gruaje — dhe ku një vajzë që guxon të marrë hapësirë bëhet kërcënim.

Derisa të përballemi me këtë mendësi, në shtëpitë tona, në shkollat tona, në rrjetet tona sociale, drejtësia gjithmonë do të vijë shumë vonë, nëse vjen fare.

Sepse kjo nuk është diçka e re. Dhe nuk është e rrallë.

Në vitin 2016, Qandeel Baloch, një yll i mediave sociale nga Pakistani i njohur për sfidimin e normave patriarkale, u mbyt nga vëllai i saj për të njëjtën arsye: dukshmëria, guximi, kundërshtimi. Sipas Komisionit të të Drejtave të Njeriut të Pakistanit, më shumë se 470 raste vrasjesh për nder u raportuan në vitin 2021. Por mbrojtësit e të drejtave të njeriut vlerësojnë se numri i vërtetë është më afër 1,000 çdo vit. Në këto vrasje, viktima shihet si ajo që ka sjellë turp në familje, dhe vdekja e saj shihet si një mënyrë për të rivendosur atë që quhet nderi i saj.

Në atë vit, vajza 18-vjeçare Saman Abbas, një vajzë italiano-pakistaneze, u vra nga familja e saj në Itali pasi refuzoi një martesë të parapërgatitur. Trupi i saj u gjet më shumë se një vit më vonë, i varrosur në një varr të shkurtër pranë një shtëpie të braktisur bujqësore. Në vitin 2024, prindërit e saj u dënuan me burgim të përjetshëm. Rasti i saj u bë një nga shembujt më të shquar të Italisë për mënyrën se si kontrolli mbi trupat dhe të ardhmen e grave kalon kufijtë.

Dhe kjo frikë prek të gjitha klasat dhe privilegjet.

Në korrik të vitit 2021, Noor Mukadam, një grua 27-vjeçare nga një familje diplomatike në Islamabad, u torturua dhe u vra brutalisht nga Zahir Jaffer, djali i njërit prej familjeve më të fuqishme të Pakistanit. Pavarësisht pozitës sociale të Noor dhe dëshmive të shumta, gjykimi zgjati muaj të tërë nën vëzhgje të rreptë publike. U desh presion i madh publik për të siguruar një dënim. Shumë ende frikësojnë se mund të anulohet në apel, ashtu si vrasësi i Qandeel Baloch përfundimisht u lirua pa gjykim.

Këto janë vetëm rastet që dëgjojmë. Shumica kurrë nuk kalojnë përtej një dosje policie, nëse janë regjistruar fare.

Por kjo nuk është vetëm për vrasje. Është për mbytjen e përditshme të qenit një grua në Pakistan. Pse jemi kaq të mungueshme nga parqet, trotuaret, stallat e çajit? Jo sepse nuk i përkasim atyre, por sepse na bëjnë të ndihemi se nuk jemi.

Në prill të vitit 2025, një incident viral në Lahore e bëri këtë të qartë dhimbshëm. Një grua që praktikonte yoga në një park publik u raportua se iu kërkua të largohej dhe të tregonte ID-në e saj, pasi një burrë ankohej se lëvizjet e saj ishin “të papërshtatshme.” Rojeja u bashkua me burrin. Ai moment, një grua që shtriheshin nën diellin e mëngjesit, u trajtua si një kërcënim. Historia shkaktoi një debat të shkurtër, por për shumë prej nesh, mesazhi ishte i vjetër dhe i lodhshëm: edhe qetësia mund të jetë shumë nëse je një grua në Pakistan.

U rrita aty. E di çfarë do të thotë të kalosh një rrugë me zemrën që rrah. Të jesh dhjetë vjeç dhe të mësohesh si të zvogëlohesh. Të thuhet që trupi yt, rrobat e tua, të qeshurat, emri yt në një derë mund të sjellë turp. E mbaj atë frikë në kocka, edhe tani, dekada më vonë.

Në vitin 2025, sulmet me acid vazhdojnë, më shumë se 200 në vit, kryesisht kundër grave. Thuaj jo një propozimi, kërko divorcin, jep dyshime për “shpërdorimin” e familjes tënde, dhe rrezikon të mbetesh me shenja përgjithmonë. Mesazhi është i qartë dhe i fuqishëm: jeta e një gruaje është e vlefshme vetëm nëse është e padukshme, e bindur dhe e heshtur.

Për shumë prej nesh, në Lahore, Londër, ose Nju Jork, këto vrasje nuk janë më tronditëse. Janë shkatërruese. Por nuk janë të reja. Kjo është tmerri.

Nuk mund ta normalizojmë këtë. Nuk mund të ndezim qirinj dhe të vazhdojmë përpara.

Vdekja e Sanës nxit protestat dhe hashtag-et (#JusticeForSanaYousaf dhe #StopHonourKillings), por drejtësia duhet të shkojë më thellë se kaq. Kërkesa e babait të saj për drejtësi nga autoritetet nuk duhet kurrë të ishte e nevojshme. Ashpërsia e vdekjes së saj, heshtja nga ata në pushtet, dhe fakti që shumë e panë që po vjen dhe nuk vepruan e bëjnë të pamundur të vazhdosh përpara.

Unë shkruaj këtë jo vetëm si një avokate e lirisë së shtypit ose një gazetarese. Unë shkruaj këtë si një grua pakistaneze. Si dikush që ende zgjohet disa netë në djersë, duke kujtuar si ndjehej të shkoje në shtëpi me frikë. Unë shkruaj këtë si dikush që beson se vajzat si Sana e meritojnë botën, jo një varr.

Le të kujtohet Sana Yousaf jo vetëm për mënyrën se si vdiq, por për mënyrën se si jetoi. Për atë që guxoi të bënte: të merrte hapësirë. Të fliste të vërtetën e saj. Të vallëzonte. Të ishte.

Le të jetë kjo revolucioni ynë.