Nga Baku në Belém: presidenca braziliane e BRICS dhe rrugët për financimin e drejtësisë klimatike

Mes në mesin e gjashtë prioritetet e përcaktuara nga Brazili për presidencën e tij të BRICS në vitin 2025, ndryshimi i klimës zë vendin kryesor — me vëmendje të veçantë ndaj financimit të klimës. Tema gjithashtu fiton forcë përballë një tjetër momenti të rëndësishëm në kalendarin ndërkombëtar: organizimin e Konferencës së 30-të të Palëve të Konventës së Klimës së OKB-së (COP 30), e cila do të mbahet në Belém (PA).

Një nga sfidat kryesore të konferencës do të jetë pikërisht mobilizimi i burimeve në shkallën e nevojshme që vendet në zhvillim të përballojnë krizën klimatike: vlerësohet se kjo shumë duhet të arrijë në 1,3 trilionë dollarë amerikanë në vit deri në vitin 2035.

Me këtë ambicie, Brazili hodhi në qarkullim iniciativën “Rruga nga Baku në Belém: drejt 1,3 trilionëve”. Propozimi vjen si përgjigje direkte ndaj vendimit të COP29, i zhvilluar në Baku (Azerbajxhan), i cili vendosi një qëllim të ri kolektiv dhe të matshëm për financimin klimatike (quajtur NCQG), në vlerë prej 300 miliardë dollarësh amerikanë në vit deri në 2035. Kjo shifër, megjithatë, ishte shumë më e ulët se vlerësimet e Grupit të Pavarur të Ekspertëve të Nivelit të Lartë për Financimin Klimatik (IHLEG), të cilët tregojnë se vendet në zhvillim — përveç Kinës — do të kenë nevojë për të paktën 2,7 trilionë dollarë në vit deri në 2030 për të përmbushur detyrimet e tyre klimatike dhe mjedisore. Nga kjo shumë, 1,3 trilionë dollarë duhet të vijnë nga burime të jashtme.

Kështu, 1,3 trilionë dollarë shndërrohen në një referencë më të realizueshme të nevojave për financim ndërkombëtar deri në vitin 2035. Nuk është befasi, pra, që qëllimi i njoftuar në Baku është pritur me zhgënjim nga vendet e Botës së Jugut. Përveçse është i pamjaftueshëm në volum, ai gjithashtu zvogëlon përgjegjësitë: në vend që të kufizohet vetëm tek vendet e zhvilluara — që historikisht janë përgjegjëse më shumë për krizën klimatike —, vendimi përfshin një “varietet të gjerë burimesh” (publike, private, bilaterale dhe multilaterale) dhe inkurajon vendet në zhvillim të kontribuojnë vullnetarisht. Kjo kërkesë, e artikuluar kryesisht nga vendet e pasura, synon veçanërisht Kinën, e cila klasifikohet si vend në zhvillim, por me peshë të madhe industriale dhe emetime të larta.

Kjo qasje, megjithatë, bie në kundërshtim me parimin e “përgjegjësive të përbashkëta, por të ndryshme” të vendosur në Konventën e Kornizës së OKB-së për Ndryshimin e Klimës (UNFCCC). Sipas këtij parimi, vendet duhet të veprojnë sipas aftësive dhe përgjegjësive të tyre historike, duke njohur se Veriu Global — me borxhin e tij ekologjik dhe klimatike — duhet të udhëheqë përballjen me krizën, duke prioritarizuar mbështetjen për vendet më të prekura.

Një “Rota nga Baku në Belém” synon të nxisë një rritje të konsiderueshme të financimit klimatike, gjithashtu nga burime të ndryshme: bilaterale (midis vendeve), multilaterale (si bankat e zhvillimit dhe fondet klimatike), kapital privat mobilizuar nga burime publike, dhe gjithashtu “burime alternative”, si taksat ndërkombëtare.

Në këtë kontekst, përballë ngadalësisë së financimit tradicional, edhe vendet e Jugut Global — duke përfshirë Brazilin — kanë propozuar mekanizma alternative të financimit klimatike, si forcimi i bankave të zhvillimit multilaterale, si Banca e Zhvillimit të Re (NDB); lufta kundër evazionit dhe shmangies fiskale; dhe taksimi i korporatave ndërkombëtare dhe pasurive të mëdha.

Ideja është që presidencat e COP 29 dhe COP 30 të veprojnë në mënyrë të koordinuar për të identifikuar rrugë të mundshme për të rritur financimin klimatike nga miliarda në triliona. Por kjo do të kërkojë më shumë se premtime: COP 30 do të ketë sfidën të transformojë këtë rrugë në një axhendë konkrete, në gjendje të gjenerojë burime në kohë të duhur dhe në mënyrë të drejtë. Brazili mund të përfitojë nga veprimtaria e tij e fundit në G20, ku ka vendosur në diskutim tema si taksimi i super të pasurve dhe transporti detar ndërkombëtar.

Në këtë përpjekje, presidenca braziliane e BRICS ka një rol strategjik. Më 28 maj, nënministra të vendeve të grupit propozuan një Deklaratë-Kornizë mbi Financimin Klimatik, e cila do t’i paraqitet kryetarëve të shteteve. Ky është dokumenti i parë i përbashkët i BRICS që fokusohet ekskluzivisht në këtë axhendë. Propozimi mbështet veprime të koordinuara për të zgjeruar aksesin në financimin klimatike në Jugun Global, duke përfshirë reforma në bankat multilaterale, zgjerimin e kreditit koncesionar (me interes të ulët dhe afate të gjata), mobilizimin e kapitalit privat dhe masa rregullatore që lehtësojnë rrjedhën e burimeve.

Një tjetër pikë e rëndësishme është propozimi brazilian për Fondin e Pyjeve Tropikale Përgjithmonë (TFFF), i prezantuar nga Brazili në COP 28, në Dubai, në Emiratet e Bashkuara Arabe, në 2023. Nisma synon të mobilizojë investime private për të shpërblyer vendet tropikale që mbajnë pyjet e tyre të paprekura — duke inkurajuar konservimin dhe luftën kundër shpyllëzimit. Presupozohet se do të krijojë një mekanizëm inovativ të financimit klimatike bazuar në vlerësimin e pyllit të gjallë.

Për ne, nga Platforma Socioambientale, megjithatë, debati mbi financimin e klimës duhet të shkojë përtej numrave. Nuk mjafton të diskutohet sa dhe nga ku do të vijnë burimet: është e nevojshme të pyesësh si, për çfarë dhe për kë do të destinohen ato. Drejtësia klimatike duhet të udhëheqë këto vendime. Në fund të fundit, edhe pse kriza klimatike është globale, ndikimet e saj janë të pabarabarta — dhe bien më shumë mbi ata që më pak kontribuuan për shkaktimin e saj. Shpesh, të njëjtat popullsi gjithashtu mbeten jashtë zgjidhjeve, të cilat nuk marrin parasysh realitetet e tyre.

Arritja e drejtësisë klimatike kërkon të përballet me pabarazitë strukturore dhe të krijojë mekanizma për riparim, redistribuim dhe qasje në financim për drejtësinë klimatike. Kjo kalon përmes politikave që sigurojnë transferimin e teknologjive socio-ambiente të përshtatshme, fondeve komunitare dhe taksimit ndërkombëtar të drejtë.

Lexoni më shumë: Drejtësia klimatike: si të zvogëlohet ndikimi mbi ata që vuajnë nga ndryshimet mjedisore dhe të përgjigjet ata që kontribuojnë për shkaktimin e tyre

Transicioni energjetik, financimi i klimës dhe drejtësia klimatike duhet të ecin së bashku — çka kërkon debate të kualifikuara jo vetëm mbi burimet e fondeve dhe instrumentet e përdorura, por edhe mbi destinacionet e tyre dhe ata që i administrojnë. Në fund të fundit, ekziston rreziku që këto burime të drejtohen, për shembull, tek bujqësia për prodhimin e biokombështjeve ose tek projektet e energjisë “të pastër” të destinuara për eksport, pa përfituar drejtpërdrejt komunitetet dhe territoret më të cenueshme.

Kjo nuk është drejtësi klimatike. Drejtësia klimatike përfshin jo vetëm sigurimin që investimet të arrijnë tek ata që më shumë kanë nevojë dhe kanë mbrojtur historikisht ekosistemet, por edhe sigurimin që këto komunitete të kenë pushtet për të vendosur, zbatuar dhe menaxhuar këto burime në përputhje me prioritetet dhe njohuritë e tyre.