‘Dumping’ fiskal për autonomitë: A luajnë të gjitha komunitetet me të njëjtat rregulla?

Në Spanjë, modeli autonomik i jep komuniteteve një aftësi të konsiderueshme për të hartuar politikën e tyre fiskale. Kjo decentralizim ka rifilluar në vitet e fundit debatin: A jemi përballë një konkurrencë të shëndetshme midis administratave apo përballë praktikash që gjenerojnë pabarazi dhe tensione në modelin e financimit autonomik?

Çfarë është ‘dumping’ fiskal?

Në kuptim të përgjithshëm, dumping fiskal përbëhet nga praktika e uljes së taksave në një territor me qëllim të tërheqjes së kontribuesve, investimeve ose kompanive nga rajone të tjera. Në kontekstin spanjoll, ky fenomen shihet kryesisht në zbatimin e taksave si ajo e pasurisë, e trashëgimisë dhe dhurimeve ose disa pjesë të IRPF, të cilat janë dhënë plotësisht ose pjesërisht nga Shteti tek komunitetet autonome.

Kur një komunitet vendos të bonifikojë këto detyrime mund të krijojë një konkurrencë në ulje me komunitetet e tjera që nuk kanë të njëjtën aftësi të grumbullimit të të ardhurave. Rezultati mund të jetë një garë fiskale e gjatë që do të sheshojë të ardhurat publike dhe do të vërë në dyshim drejtësinë e sistemit.

Rasti i Madridit: avantazh konkurrues apo privilegj strukturor?

Komuniteti i Madridit është një nga shembujt më të përmendur kur flitet për dumping fiskal në Spanjë. Që prej më shumë se një dekade, qeveritë e ndryshme të Madridit kanë zgjedhur zbatimin e uljeve të konsiderueshme në disa taksa:

• Taksa mbi pasurinë: e bonifikuar me 100 % që nga viti 2008, gjë që në praktikë do të thotë “shkëputjen” e saj.

• Taksa e trashëgimisë dhe dhurimeve: me bonuse deri në 99 % kur ndodh midis familjarëve të drejtpërdrejtë.

• Pjesët autonome të IRPF: me shifra tatimore më të ulëta se në komunitete të tjera.

Këto vendime fiskale e kanë kthyer Madridin në njërën nga rajonet me presionin më të ulët fiskal në vend. Një nga arsyet kundër politikës së saj tatimore është se ajo shfrytëzon në mënyrë të favorshme statusin e saj si kryeqytet i Shtetit dhe qendër ekonomike e Spanjës.

Përqendrimi i selive kryesore të kompanive të mëdha, nivelet e larta të të ardhurave mesatare dhe tërheqja që ajo ushtron mbi profesionistët e kualifikuar i kanë lejuar Madridit të mbajë të ardhurat e saj pavarësisht nga shkurtime të taksave.

Kjo kombinim faktorësh krijon një cikël të mirë që është i vështirë për t'u riprodhuar në komunitete të tjera, duke shkaktuar një padrejtësi krahasuese.

Ligji Mbappé: a është një faktor i ri i trazirës?

Gjatë verës së vitit 2024, Komuniteti i Madridit miratoi një ndryshim fiskal i cili shpejt u quajt nga mediat si ligji Mbappé në referencë të transferimit të fundit të futbollistit francez Kylian Mbappé në Real Madrid.

Ky masë ofron një zbritje prej 20 % në IRPF për banorët e rinj fiskalë në Madrid (jo banorë në pesë vitet e mëparshme) që investojnë në obligacione, bono, letra të Thesarit, aksione të shoqatave të listuara dhe të pa-listuara ose kontribute në shoqata (përjashtohen investimet në pasuri të paluajtshme). Pra, a e favorizon kjo ligj atë që i dha emrin jozyrtarisht? Po, nëse futbollisti vendos të investojë pjesë të fitimeve të tij në Komunitetin e Madridit, po.

Megjithëse rregulli është konfiguruar si një nxitje për investimet e huaja, dhe në afat të gjatë mund të sjellë një mbledhje më të madhe –sa më shumë banorë me fuqinë e lartë blerëse, aq më shumë të ardhura–, nuk mund të ketë vetëm një trajtim të favorshëm për pasuri të mëdha, por gjithashtu do të kishte efekte mbi konkurrencën fiskale midis komuniteteve.

Kështu, forcohet perceptimi se, falë modelit të saj tatimor, disa territore mund të konsolidohen si refugje fiskale për qytetarët kombëtarë me pasuri të larta dhe për elitën globale në kërkim të regjimeve tatimore më të favorshme.

Debati fiskal

Ligji Mbappé ringjall debatin mbi atë nëse korniza aktuale fiskale favorizon disa territore në dëm të të tjerëve.

Për disa komunitete, kjo rregull është një ekuilibër i shtuar në konkurrencën fiskale: përfitimet që do të tërhiqnin kontribues të nivelit të lartë janë të përqendruara në Madrid, por kostot e tyre (në formë të një mbledhjeje më të ulët të përgjithshme në afat të shkurtër) ndahet mes të gjitha komuniteteve, duke rrezikuar përgjegjshmërinë fiskale të autonomive dhe financimin e shërbimeve publike thelbësore.

Tërheqja e investimeve të huaja do të prodhonte një rritje të të ardhurave në territor për shkak të nivelit më të lartë të fuqisë blerëse të kontribuesve. Tani, është e sigurt që kjo investim do të kishte një barrë më të madhe tatimore në çdo territor tjetër të Shtetit spanjoll, gjë që përbën një konkurrencë të padrejtë ndaj territoreve të tjera që nuk kanë tërheqjen dhe qendrueshmërinë ekonomike, shoqërore dhe biznesore që mund të ketë kryeqyteti i Spanjës.

A është ligjore?, dhe a është e drejtë?

Nga pikëpamja ligjore, bëhet fjalë për një veprim që bie brenda kompetencave autonome. Sistemi i financimit aktual jep hapësirë për të ndryshuar taksat e dhëna. Megjithatë, çështja kryesore nuk është aq ligjshmëria sa drejtësia.

Dumping fiskal në nivel autonom mund të shkelë parimin kushtetues të solidaritetit ndërmjet territoreve dhe, madje, të parimit të përgjithshmërisë dhe barazisë. Kompetenca fiskale e pakontrolluar dëmton rajonet me më pak kapacitete ekonomike dhe më pak hapësirë për manovër fiskale. Për më tepër, vazhdon pabarazia ndërmjet qytetarëve që, pavarësisht se jetojnë nën të njëjtin shtet, paguajnë më shumë ose më pak në varësi të vendbanimit të tyre.

Mbështetësit e autonomisë fiskale mund të argumentojnë se konkurrenca lejon komunitetet të inovojnë, të tërheqin investime dhe të përmirësojnë efikasitetin e shpenzimeve publike. Në këtë linjë, ata theksojnë se, falë dinamikës së tyre ekonomike, rajone si Madrid kanë arritur të mbajnë shërbimet e tyre publike pa pasur nevojë të rrisin taksat. Tani, duhet të mendohet gjithashtu nëse kjo ka sjellë nevojën për komunitete të tjera për të rritur taksat e tyre për shkak të mungesës së tërheqjes ekonomike, administrative dhe fiskale në krahasim me Madridin.

Ekuilibri fiskal, drejtësia territoriale

Dumping fiskal ndërmjet komuniteteve autonome është një fenomen i vërtetë, edhe pse i vështirë për t’u matur. Rasti i Madridit ilustron se si një komunitet mund të përdorë autonominë e tij fiskale për të tërhequr pasuri, por edhe si kjo mund të shkaktojë tensione me pjesën tjetër të Shtetit dhe dështime në përgjegjshmërinë shoqërore ndërmjet komuniteteve autonome.

Sfida është të gjesh një ekuilibër midis autonomisë fiskale dhe drejtësisë ndërterritoriale. Për këtë, është e nevojshme të rifiksohet sistemi i financimit, të harmonizohen disa taksa kyçe dhe, mbi të gjitha, të adresohen pabarazitë strukturore ndërmjet territoreve.

Taksat nuk duhet të kuptohen vetëm si një mjet për mbledhjen e të ardhurave, por edhe si një pasqyrë e modelit të vendit që duam të ndërtojmë dhe e garancive që duhet të ofrojë për të gjithë qytetarët, pavarësisht vendndodhjes së tyre.