Financimi i ripërarmimit: si Europa fillon të organizohet

Pasi dekadave të shkurtimeve të vazhdueshme të arsyetuara nga iluzioni i një paqeje universale të qëndrueshme, Evropa po fillon një kthesë strategjike të rëndësishme. Në sy të shumicës së qeverive në pushtet – dhe edhe pse opinionet publike nuk janë gjithmonë në të njëjtën gjuhë – lufta në Ukrainë, rritja e kërcënimeve hibride dhe largimi i Uashingtonit nuk u lënë vendeve evropiane tjetër zgjedhje veçse të angazhohen vendosmërisht në një përpjekje të ripërgatitjes ushtarake nëse duan të ndikojnë në çështjet e botës. Për ta arritur këtë, vendet anëtare të Bashkimit Evropian duhet të mund të financojnë këto shpenzime të reja ushtarake pa rrezikuar stabilitetin makroekonomik, ndërsa kompanitë e sektorit të mbrojtjes duhet të kenë qasje në financim jo diskriminues për të mbështetur zhvillimin e tyre.

---

Rënia e perandorisë sovjetike në vitet 1990, e kombinuar me pamjen e re të një Kine komuniste e mbështjellë në veshje pacifiste, ka ushqyer diskursin e dividendeve të paqes, i cili ka pasur një rezonancë të fuqishme në Evropë dhe në vende të tjera demokratike.

Në fakt, gjatë tridhjetë viteve të fundit, udhëheqësit e vendeve anëtare të Bashkimit Evropian (BE) kanë vënë dorën në fondet e liruar nga ulja e shpenzimeve ushtarake për të financuar shpenzime sociale të çdo lloji. Për më tepër, një interpretim dogmatik i kriterëve të investimit ESG ka vendosur bazën industriale të mbrojtjes në të njëjtin nivel me prodhuesit e energjisë fosile, duke kontribuar kështu në shuarjen e saj. Rregullorja Sustainable Finance Disclosure Regulation (SFDR), përmes nenit 9 që përcakton objektivat e investimeve të qëndrueshme (2021) dhe taksonomisë së gjelbër (2020) që përcakton aktivitetet në përputhje me objektivat mjedisore të BE-së, ka përcaktuar në mënyrë mjaft të kufizuar fushën e përjashtimit të investimeve (armët e ndaluara nga konventat ndërkombëtare). Pak nga pak, bankat dhe fondet e investimeve kanë përjashtuar gjithnjë e më shumë kompani të sektorit të mbrojtjes për të shmangur çdo kritikë pasueshme.

Si invazioni në Krime në vitin 2014 nuk ishte e mjaftueshme, sulmi masiv kundër Ukrainës të shkaktuar në shkurt 2022 dhe qëndrimi hapur armiqësor i Rusisë ndaj vendeve të Evropës – cyberataqet, dezinformimi, spiunazhi industrial, korrupsioni… – kanë pasur efektin e një goditjeje elektrike. Dhe dëshira për të larguar angazhimin në çështjet evropiane e shpallur nga Donald Trump gjatë mandatit të tij të parë, dhe e konfirmuar së fundmi, e bëri kërcënimin rus edhe më shqetësues.

Që nga viti 2022, qëndrimet, diagnozat dhe faktet konfirmojnë një ndërgjegjësim të caktuar të evropianëve për gjendjen e tyre të dobët ushtarake dhe urgjencën e një rikuperimi. Në këtë fushë, politika luan padyshim një rol themelor, por ajo vepron në ajër pa një bazë ekonomike të besueshme.

Shpenzimet ushtarake evropiane në rritje të ndjeshme

Riorganizimi i planifikuar është jashtëzakonisht i shtrenjtë. Ndërmjet vitit 2021 dhe 2024, shpenzimet totale të vendeve anëtare të BE-së për mbrojtjen janë rritur me më shumë se 30 %. Në vitin 2024, ato arritën një shumë të vlerësuar në 326 miliardë euro, ose rreth 1,9 % e PBB-së së BE-së (shifrat e Komisionit Evropian). Në vitin 2024, 17 vende të BE-së si dhe Mbretëria e Bashkuar kishin arritur nivelin e 2 % të shpenzimeve ushtarake, Polonia duke kaluar të gjitha me 4,1 % (të dhënat e NATO-s).

---

Lexo gjithashtu : Rivendosja masive e Polonisë: shkaqet, pasojat dhe kontestet

---

Rrëshqitja strategjike e Gjermanisë shkon në drejtim të kësaj evolucioni evropian. Filluar nga Olaf Scholz, është forcuar nga kancelari i ri Friedrich Merz, i cili ka mbajtur në qeveri ish-ministër të mbrojtjes, Boris Pistorius, me qëllimin e qartë për ta bërë Gjermaninë fuqinë kryesore ushtarake konvencionale evropiane. Qeveria gjermane planifikon të rritë shpejt shpenzimet ushtarake në 3,5 % të PBB-së, për gjithsej rreth 600 miliardë euro në dhjetë vjet, dhe të rrisë numrin e ushtarëve nga 181,000 në 231,000 në vitin 2031. Në Francë, Emmanuel Macron propozon të rritë gradualisht shpenzimet ushtarake në 3 % të PBB-së deri në vitin 2030, për të arritur 100 miliardë euro në vit.

Në Samitin e ardhshëm të NATO-s më 25 dhe 26 qershor (Haga, Holanda), disa vende të BE-së po përgatiten të angazhohen në një shpenzim ushtarak prej 3,5 % të PBB-së të plotësuar nga 1,5 % investim në infrastrukturë. Në këtë kontekst dinamik, lind pyetja për financimin e kësaj ambicie të re.

KOMISIONI EVROPIAN NË MBËSHTETJE

Lufta në Ukrainë ka pasur si efekt uljen e dallimeve midis qeverive të vendeve të BE-së të obsesionuara pas interesave të tyre kombëtarë dhe një Komisioni Evropian indiferent ndaj tyre.

Në mars 2024, la Strategjia për industrinë evropiane të mbrojtjes përcakton me saktësi sfidat me të cilat përballen vendet e BE-së dhe propozon një kornizë të modernizuar për të mbështetur bazën industriale të mbrojtjes, për të forcuar bashkëpunimin dhe për të krijuar mundësi të reja financimi.

Një vit më vonë, Komisioni publikon Libri i bardhë i mbrojtjes evropiane, një program i gjerë veprimi që synon të përshpejtojë përgatitjen për luftë të forcave të armatosura dhe sektorit industrial të mbrojtjes të vendeve të Bashkimit. së bashku me këtë dokument programatik, iniciativa ReArm Europe (mars 2025) ka krijuar kushtet për mobilizimin e 800 miliardë eurove shtesë publike për sektorin e mbrojtjes.

---

Lexoni gjithashtu: Libri i bardhë për mbrojtjen evropiane: Shtetet përballë përgjegjësive të tyre

---

Në mënyrë konkrete, Komisioni Evropian ka lejuar shtetet anëtare të kalojnë deri në 1,5 pikë përqindje mbi kufirin e 3 % të deficitit (krahasuar me PBB-në), nëse rritja shpjegohet nga shpenzimet e mbrojtjes, ose një fond maksimal prej 650 miliardë eurosh. Nëse kjo masë është e dobishme për vendet me borxh të ulët dhe financat publike që janë më ose më pak të ekuilibruara, ajo do të jetë pak e zbatuar në ato – si Franca ose Italia – që kanë vështirësi të ulin deficitin publik dhe shqetësojnë investitorët.

Një lehtësi e re huazimi – Security for action for Europe (SAFE) – është krijuar në të njëjtën kohë, me një fond prej 150 miliardë eurosh, për të ngritur fonde në tregje dhe për t’i investuar ato në formë huash të përkrahura për sektorin e mbrojtjes. Pjesa kryesore e fondeve do të shkojë në blerje të përbashkëta (të kryera nga të paktën dy vende), si blerja e vaksinave gjatë periudhës së Covid-it. Burimi i armëve do të jetë një kufizim i rëndësishëm pasi ato duhet të prodhohen kryesisht në Evropë.

Gjithashtu, Komisioni ka vërejtur se një pjesë e madhe (50 %) e fondeve evropiane të destinuara për luftën kundër krizës së Covid përmes iniciativës NextGenerationEU nuk është përdorur dhe se numri i projekteve të paraqitura për financim po zvogëlohet. Fondet ende të disponueshme për rreth tetëmbëdhjetë muaj përbëjnë 154 miliardë euro grante dhe 180 miliardë euro kredi të përkrahura. Impulsi i fundit: më 4 qershor, Komisioni Evropian ka propozuar të lejojë përdorimin e këtyre fondeve si plotësim i investimeve kombëtare në projekte mbrojtjeje dhe zhvillimi të rrjetit satelitor.

Një aktor i rëndësishëm i financimit publik-privat në Evropë, Banka Evropiane e Investimeve ka lënë mënjanë, në mars 2024, rregullat e saj të çuditshme që e ndalonin të investonte në sektorin e mbrojtjes. Që nga fillimi i vitit, ajo angazhohet fuqishëm në këtë lloj projektesh, me disa miliarda euro kredi.

Së fundi, Banka Qendrore Evropiane (BQE) dallon nga bankat qendrore të tjera për një angazhim të fuqishëm në favor të financimit të gjelbër. Deri më tani, BQE nuk duket se dëshiron të japë një impuls të krahasueshëm për financimin e sektorit të mbrojtjes. Kohët e fundit; ajo ka ofruar një mbështetje të kufizuar për bashkëfinancimin e shpenzimeve përmes iniciativave evropiane, me anë të zëvendës-presidentit të saj Luis de Guindos.

Duke parë njoftimet dhe qëndrimet, autoritetet publike duket se kanë marrë në fund masën e shpenzimeve që duhen angazhuar.

Investitorë privatë më pak të rezistueshëm?

Çfarë ndodh me kompanitë evropiane të mbrojtjes, të cilat supozohet se duhet të përgjigjen nevojave të reja të ushtrive për pajisje dhe municione? A kanë ata në të vërtetë qasje në financim të tregut që është i lehtë dhe jo diskriminues?

Në një botë ku premtimet politike mbahen, buxhetet e alokuara për pajisjet e mbrojtjes shprehen në porosi të qëndrueshme. Pasi të jenë plotësuar librat e porosive dhe të nënshkruara kontratat afatgjata, kompanitë në teori nuk duhet të hasin vështirësi për të financuar veten në tregje. Ato duhet në fakt të grumbullojnë kapital për të rritur kapacitetin e prodhimit, zhvilluar teknologji të avancuara dhe të investojnë në kërkim dhe zhvillim. Në Francë, nevoja për fonde shtesë të kapitalit vlerësohet në 5 miliardë euro.

Ka ende shumë për të bërë që kursimet evropiane të lejojnë kompanitë e mbrojtjes të zhvillohen. Në fakt, disa pengesa duhet të hiqen. Pothuajse tre vjet luftë në kufijtë e Europës ishin të nevojshme që perceptimi « i papajtueshëm me kritere mjedisore, sociale dhe të qeverisjes (ESG) » të hiqej gradualisht në lidhje me sektorin.

Gjatë kohës që janë të rezervuara për të investuar në sektorin e mbrojtjes për shkak të rrezikut për imazhin, pasigurive rregullatore dhe rreziqeve të tjera të fshehura, bankat evropiane fillojnë të interesohen për të. Deutsche Bank ka krijuar një ekip të dedikuar për sektorin evropian të armëve. Commerzbank dhe banka italiane UniCredit kanë rritur pjesëmarrjen e tyre në sektorin e mbrojtjes dhe angazhohen në emitimin e borxhit të kompanive të mbrojtjes. Sipas Federatës bankare franceze, në mes të vitit 2025, gjashtë bankat më të mëdha franceze mbështesin kompanitë e mbrojtjes me 37 miliardë euro, një rritje e konsiderueshme që nga viti 2021. Kjo do të thotë se, krahasuar me homologët e tyre amerikanë, bankat e mëdha evropiane vuajnë nga një deficit i kompetencave në vlerësimin e dosjeve të lidhura me industrinë e mbrojtjes.

Shumë kompani evropiane të armëve janë të listuara në bursë. Dinamika e kapitalizimit të tyre tregtar dëshmon për ndryshimin e epokës. Në pesë vjet, indeksi Stoxx – Europe Total Market Aerospace & Defense ka parë vlerën e tij të shumëfishohet me 4 (në 13 qershor 2025). Rritja më e shquar është ajo e gjigantit të industrisë gjermane Rheinmetall, të cilit kapitalizimi i tij është shumëfishuar me 20 që nga fillimi i luftës në Ukrainë. Safran, Leonardo, Thales dhe kompani të tjera të listuara gjithashtu kanë përjetuar një rritje të fuqishme, edhe pse më pak të shquar.

Shenjë e funksionimit të mirë të tregut të aksioneve, disa fonde indeksash, Fondet e Tregtisë të Ndryshme (ETF) Defense Europe, kanë filluar të shfaqen (në WidsomTree, VanEck dhe Amundi). WidsomTree ka gjeneruar rreth lançimit një mbledhje prej një miliardi eurosh.

Nëse grupet e mëdha duket se po përfitojnë mirë, ndërsa SME-të dhe TPE-të hasin më shumë vështirësi. Libri i bardhë i mbrojtjes evropiane (mars 2025) thekson se qasja në financim mbetet një shqetësim kryesor për 44% të SME-ve të sektorit, një nivel shumë më i lartë se për SME-të civile. Politikat publike që synojnë të mbështesin këtë segment duhet të forcojnë tërheqjen e sektorit për financimet private, të cilat janë ende shumë të kufizuara.

Një iniciativë interesante, në Francë, Banka publike e investimeve (Bpifrance) planifikon të krijojë një fond investimi në kompani jo të listuara të mbrojtjes, duke përfshirë TPE-të, të hapur për individët, për një fond prej 450 milionë eurosh. Kjo veprimtari, relativisht e moderuar, plotëson një gamë të gjerë investimesh mbrojtjeje të vendosur nga kjo organizatë.

Rikthimi i mbrojtjes si prioritet strategjik për Evropën imponon një përgjigje financiare në përputhje me rindërtimin e bazës së saj industriale. Nuk është më vetëm për të shpenzuar por për të orientuar kursimet, për të përshtatur rregullat buxhetore dhe për të ndërtuar instrumente të përbashkëta efektive. Pa një financim të strukturuar, të parashikueshëm dhe konkurrues, rritja ushtarake evropiane do të mbetet një dëshirë e pamerituar. Qëllimi është i qartë: të transformojë fuqinë ekonomike dhe financiare të kontinentit në një fuqi mbrojtëse të besueshme, e aftë për të kërcënuar agresorët potencialë.