Gjenocidi është një krim kryesisht politik: pse është i rëndësishëm për Gazan

„Kur një i urtë tregon hënën, i marrë shikon gishtin”.

Ky proverbi, i atribuar Konfucit, tregon tendencën njerëzore për t’u përqendruar te mesazhi, te dërguesi ose te koncepti në vend të realitetit që ai pasqyron, veçanërisht kur ky realitet mund të jetë i pakëndshëm ose shqetësues. Sot, kjo nocion është shumë i rëndësishëm për masakrën dhe urinë që po ndodhin në Gaza.

Shumë akademikë, avokatë, gazetarë dhe zyrtarë e kanë cilësuar veprimet e Qeverisë së Izraelit në Palestinë si gjenocid, krime lufte ose krime kundër njerëzimit. Qeveria e Izraelit dhe aleatët e saj kundërshtojnë këto akuza, por shpesh e bëjnë duke u bazuar në antisemitizëm ose në motive të fshehta, në vend të së vërtetës objektive mbi faktet vetë. Në të njëjtën kohë, shumë aktivistë përdorin këto koncepte pa kuptuar plotësisht pasojat e tyre teorike.

Gjenocidi është i ndryshëm nga krimet e tjera. Nuk është një fjalë që duhet përdorur lehtë, asnjë mënyrë për të përshkruar një vepër penale të përhapur në shkallë më të madhe. Gjenocidi kërkon një bazë politike dhe ideologjike që të mundësojë justifikimin, si në nivel institucional ashtu edhe kolektiv, të shfarosjes së një populli dhe kulturës së tij, dhe e paraqet atë si një masë legjitime ose madje të dëshirueshme.

Prandaj, për të menduar në terma të gjenocidit, duhet të shikojmë përtej individit dhe të analizojmë episodet e dhunës masive si ngjarje politike, historike dhe antropologjike.

Konsiderata e gjenocidit

Edhe pse gjenocidet kanë ndodhur gjatë gjithë historisë së njerëzimit, termi vetë është një neologjizëm i krijuar nga avokati polak Raphael Lemkin në fillim të dekadës së 1940-ës. Ai e bëri këtë duke rindërtuar disa ngjarje historike që kishin shkaktuar shkatërrimin e kulturave.

Duke u bazuar në punën e antropologut polak Bronisław Malinowski, ai gjeti shembuj të tillë shkatërrimi në zgjerimin kolonial evropian në mbarë botën dhe në veprime si vrasja masive e armenëve në Anadoll gjatë Luftës së Parë Botërore. Pas vlerësimit të këtyre ngjarjeve, ai arriti në përfundimin se nuk ekzistonin instrumente juridike ose politike efektive për të mbrojtur grupet kulturore nga një kërcënim i menjëhershëm i shkatërrimit. Kjo e shtyu atë të luftonte për njohjen ndërkombëtare të një kornize mbrojtëse të tillë.

Lexoni më shumë: Çfarë është një gjenocid?

Vetë Lemkin përjetoi mungesën e garancive kur u detyrua të largohej nga ndjekja naziste, duke lënë pas shumë anëtarë të familjes së tij që do të vriteshin për identitetin e tyre hebre gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ndërsa ishte në mërgim në Shtetet e Bashkuara pas përfundimit të luftës, ai arriti të bindë Organizatën e Kombeve të Bashkuara (OKB) të miratonte konceptin e tij të ri.

Në Rezolutën 96 të Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara, datë 11 dhjetor 1946, qartë shihet ndikimi i Lemkin dhe prania e elementeve historike dhe antropologjike në përkufizimin e gjenocidit. Rezoluta, e titulluar “Krimi i gjenocidit”, thotë sa vijon:

Gjenocidi është mohimi i të drejtës për ekzistencën e grupeve njerëzore të plota, ashtu si vrasja është mohimi i të drejtës për jetën e qenieve njerëzore individuale; ky mohim i të drejtës për ekzistencë trondit ndërgjegjen e njerëzimit, shkakton humbje të mëdha për njerëzimin në formë të kontributeve kulturore dhe të tjera të përfaqësuara nga këto grupe njerëzore, dhe është kundër ligjit moral dhe frymës dhe qëllimeve të Kombeve të Bashkuara. Shumë raste të krimeve të tilla të gjenocidit kanë ndodhur kur grupe racore, fetare, politike dhe të tjera janë shkatërruar, plotësisht ose pjesërisht.

Krimi kolektiv, viktima kolektive

Prej asaj kohe, filluan përpjekjet për ta përshtatur konceptin në korniza juridike dhe politike. Por gjenocidi nuk është një normë juridike ose politike e qartë e përcaktuar. Bëhet më shumë për një mënyrë të kuptuarit të një lloji të veçantë të procesit të dhunshëm, dhe debatet mbi mënyrën e përcaktimit të tij vazhdojnë edhe sot.

Mendimtarë të ndikueshëm si Philippe Sands – veçanërisht vepra e tij vepra kryesore e vitit 2016 Rruga Lindore-Jugore– kanë forcuar besimin e zakonshëm në superioritetin juridik të konceptit të krimeve kundër njerëzimit. Kjo është kryesisht për shkak se Sands ndjek argumentin e Hersch Lauterpacht, i cili thekson parësinë e individit. Megjithatë, gjenocidi është një krim thelbësisht kolektiv, si në atë që i përket autorëve ashtu edhe viktimave të tij.

Sipas disa interpretimeve të argumentit të Sands, individi ka prioritet sepse përshtatet në nocionet dhe strukturat tona të vendosura të drejtësisë penale, të cilat janë ndërtuar për të identifikuar dhe gjykuar autorët individualë të krimeve të veçanta. Por, kur bëhet fjalë për gjenocidin, zbatimi i këtij kuadri gjithmonë ka pasur më pak të bëjë me rigorozitetin juridik dhe më shumë me dobësinë politike. Në pak fjalë, është më e lehtë të gjykosh një grup të vogël udhëheqësish sesa një qeveri ose një ushtri të tërë.

Por edhe ky model i individualizuar mbetet i shkurtër. Pavarësisht nga shumë thirrje për të njohur veprimet e Qeverisë izraelite si genocid, përfshirë ato nga grupet e të drejtave të njeriut me bazë në Izrael, në muajt e fundit vendet si Hungaria dhe Shtetet e Bashkuara kanë bërë shfaqje të urdhërave të arrestit të Gjykatës Penale Ndërkombëtare kundër funksionarëve izraelitë. Aleatët e Izraelit në Shtetet e Bashkuara, Mbretërinë e Bashkuar dhe Bashkimin Evropian gjithashtu janë të refuzuar të ndërmarrin masa politike përmes sanksioneve dhe vazhdojnë të furnizojnë armë Izraelit.

Kjo tregon se genocidi është një krim kryesisht politik. Nuk mund të ketë ndjekje penale sipas së drejtës ndërkombëtare pa zbatim politik, qoftë në formë të presionit diplomatik ose të veprimeve ushtarake më direkte kundër agresorit.

Lexoni më shumë: Duke parë Srebrenicën për të kuptuar Gazin: si provohet qëllimi për të shkatërruar një grup?

Gjenocidi në Palestinë

Kur flasim për gjenocid, duhet të jemi specifikë. Çështja kryesore nuk është të përcaktohet nëse janë plotësuar kushtet për të gjykuar autorët konkretë të veprimeve të dhunës si gjenocid, por të kuptohet logjika që qëndron pas këtyre praktikave. Një dënim për gjenocid ose krime kundër njerëzimit nuk shpëton jetë, por vetë fakti që konsiderohet se po kryhet ose është kryer një gjenocid ka implikime të thella politike.

Megjithatë, ajo që po përjetojmë në Gaze tregon fuqinë e këtij koncepti, jo dobësinë e tij. Si akademikë, debatojmë nëse lloji i dhunës masive të përdorur nga Izraeli përbën gjenocid, por po ashtu edhe opinioni publik i zemëruar që proteston në rrugë në mbarë botën. E njëjta gjë ndodh edhe me Qeverinë izraelite dhe mbështetësit e saj: ata nuk mund të shmangin të mendojnë për gjenocidin, edhe nëse vetëm për ta mohuar atë.

Definimi i dhunës së Izraelit në Palestinë si gjenocid nuk do të ndalojë masakrat, por asnjë klasifikim tjetër ligjor nuk do ta bënte këtë. Pranimi i një interpretimi të tillë shërben vetëm për të shmangur vëmendjen nga ai që është, në fund të fundit, përgjegjës: politika.

Pavarësisht dyshimeve ose kufizimeve, të mendosh dhe të flasësh për gjenocidin vazhdon të jetë një mjet i fuqishëm për të mbajtur shikimin të përqendruar në hënë dhe jo në gishtin që tregon atë.