Gjykimi i Bahruz Samadov dhe rritja e paranojës pas luftës në Azerbajxhan

Samadov dëshironte paqe; qeveria e tij ia dha burgun

Origjinalisht publikuar në Global Voices

Imazh nga Arzu Geybullayeva, krijuar duke përdorur Canva Pro.

Më 23 qershor, Gjykata e Krimeve të Rënda të Baku-së dënoi Bahruz Samadov, një disident paqësor i cili rasti i tij tregon qëndrimin e regjimit ndaj opozitës, me 15 vjet burg. Samadov u arrestua më 21 gusht 2024. Dy ditë më vonë, i akuzuar për komplot kundër shtetit duke komunikuar me shtetas armenë në WhatsApp, ai mori një paraburgim paraprak prej katër muajsh për akuzat për tradhti. Që nga dita e arrestimit të tij, studiuesi i ri e quajti akuzën të pabazë, duke thënë se ato ishin të lidhura drejtpërdrejt me aktivizmin e tij paqësor dhe kritikat ndaj qeverisë, gjatë Luftës së Dytë të Karabakut dhe pas saj.

Në vitet e fundit, Samadov – i cili po ndiqte një diplomë doktorate në Universitetin Charles në Republikën Çeke – gjithashtu ka shkruar një seri artikuj opinionistë mbi Azerbajxhanin për media të ndryshme ndërkombëtare dhe rajonale media. Para arrestimit të tij, ai ishte qëlluar për thirrjet e tij të hapura për paqe.

Më 30 qershor, Abzas Media, një media e pavarur, investiguese, e cila gjithë ekipi i saj në Baku ishte u dënua me kohë të gjata burgimi më 20 qershor, u lirua një intervistë me Samadov. Intervistuesja, Ulviyya Ali, është ndër shumë tjetër gazetarë që janë arrestuar në Azerbajxhan, dhe janë ose duke pritur gjykim ose në paraburgim paraprak për akuzat kriminale të sajuara.

Në intervistë, e cila u zhvillua në Institutin e Trajtimit Mjekësor të Qendrës së Paraburgimit në Baku, Samadov nuk u kurseu fjalët për përvojën e tij dhe gjendjen e tij mendore pas dëgjimit të dënimit të tij, duke konfirmuar se kishte tentuar vetëvrasje. “Mendoja me vdekjen time, do të dërgoja një mesazh si fjalën e fundit për shtetin që është vendi ynë,” i tha Ali, duke shtuar se ai “kurrë nuk do ta harrojë traumën” – se si u trajtua “si një terrorist,” dhe u hesht për qëndrimin e tij “paqësor.”

Pak kohë pas arrestimit të Samadov, disa nga shokët e tij u morën në pyetje si dëshmitarë. Samad Shikhi, vetë një shkrimtar i ri, po ngjitej në një fluturim kur u afrua nga dy burra që i thanë se kishte një problem me çantën e tij të regjistruar. “E dija atë moment se çfarë po ndodhte,” i tha Shikhi Global Voices në një intervistë të fundit.

Shikhi u mor në pyetje nën presion në kushte të ashpra, por në fund u lirua. Megjithatë, iu dha një ndalim udhëtimi, dhe iu kërkua të premtonte se do të heshtte dhe nuk do të postonte asgjë në rrjetet e tij sociale. Rreth një muaj më parë, pas nëntë muajsh jetese në një gjendje të vazhdueshme ankthi për sigurinë e tij, Shikhi arriti të largohej nga Azerbaixhani. Traumat, megjithatë, është ende shumë e pranishme. “Nuk kam qenë në gjendje të shkruaj asnjë fjalë,” i tha Global Voices. “Për momentin, po përqendrohem në pushim dhe përfundimisht, do të filloj të mendoj për atë që vjen pas.”

Global Voices gjithashtu intervistoi Cavid Agha, një studiues i pavarur nga Azerbaixhani, i cili po shkonte drejt Lituanisë për të ndjekur studimet e tij kur u ndalua në aeroport si pjesë e hetimit për akuzat ndaj Samadov. “Më morën për pyetje [dhe] një nga gjërat e para që thanë ishte, ‘Je këtu sepse je kontakt i afërt me Bahruzin.’” U habita, sepse Bahruz nuk kishte as numrin tim. Por menjëherë kuptova se çfarë po ndodhte — e dija që telefoni i tij ndoshta ishte nën vëzhgim edhe para arrestimit të tij. Ata përmendën një foto të nesh që kishin gjetur në pajisjen e tij. Nuk e kisha parë, por e dija saktësisht se për cilën po flisnin — ishte bërë kur ne u rikthyen shkurtimisht,” rrëfeu Agha.

Ngjashëm me përvojën e Shikhi, Agha u mor në pyetje në ndërtesën e Hetimit të Krimeve të Rënda në Baku. Në rastin e tij, megjithatë, hetuesit e tij nuk përdorën trajtim të keq. Duke e përshkruar atë si një “lojë psikologjike e shahut,” Agha mbeti i qetë gjatë gjithë seancës 12-orëshe dhe kujton se hetuesi i tha, “Normalisht, njerëzit fillojnë të dridhen nga frika kur ulen përpara meje, por ti je shumë i qetë” – në të cilën ai u përgjigj, “Është sepse nuk kam bërë asgjë për të frikë.” Si Shikhi, Agha u vendos nën një ndalim udhëtimi, i cili më pas u hoq, duke i lejuar të largohej nga vendi, edhe pse duhej të shtynte planet e tij arsimore.

Duke reflektuar mbi kontekstin më të gjerë, Agha theksoi se periudha pas Luftës në Azerbajxhan ka çuar në një gjendje më të lartë paranoje sesa rinovim kombëtar. Pavarësisht narativave zyrtare për një krenari kombëtare të rikuperuar pas fitores së vendit, reformat e brendshme rang hallow dhe amendamentet ligjore kufizuese – si ligjet e reja për media dhe partitë politike ose shtypja e protestave të veteranëve të luftës – zbuluan lodhje të thellë shoqërore dhe iluzion të prishur me narrativën patriotike të shtetit.

Nocioni i unitetit që shumë mbështetës të luftës e parashikonin që do të ndodhte kur vendi të fitonte, nuk është kurrë plotësuar. Përkundrazi, regjimi u kthye në më shumë kontrolli dhe reprimandë. Agha bëri krahasime midis rrjedhjes pas luftës të Azerbajxhanit dhe rasteve të tjera historike ku fitorja shpesh nuk çonte në paqe, por në autoritarizëm më të madh. Shumë aktivistë blogerë të bazuar jashtë vendit, për shembull, janë targetuar me hetime penale, të cilën Agha sugjeron se dëshmon për paranojën në rritje të qeverisë ndaj zërave të opozitës në ekzil.

Më shumë se një rast i izoluar, prandaj, dënimi i 15 vjetësh i Samadovit është simbolikë e një qeverie që po rritet në kërcënim nga mendjemadhësia – e dëshmuar nga përkufizimi i gjerë i tradhtisë nga shteti, ndikimi i tij në komunikimet private, dhe gatishmëria për të vendosur ndalime të udhëtimit dhe për të hapur hetime ndërkombëtare.

Ndërsa Azerbajxhani navigon identitetin e tij pas luftës, fati i mendimtarëve të rinj si Samadov sugjeron që fitorja në fushën e betejës nuk është shndërruar në besim demokratik por, në shtypje në rritje, duke lënë studiuesit, shkrimtarët dhe kërkuesit – si në vend ashtu edhe jashtë – me ndjenjën se përpjekjet për të heshtur zërat e tyre mund të mos jenë vetëm për të dënuar individët, por për të shlyer të ardhme të ndryshme.