Idi Amin u prezantua si 'Liruesi' i një shumice të shtypur – një mashtrim demagogjik që vazhdon edhe sot

Gjashtëdhjetë vjet më parë, Presidenti i Ugandës Idi Amin i shkroi qeverive të Kombeve të Bashkuara të Mbretnisë së Bashkuar me një sugjerim të guximshëm: Lejoni që ai të marrë drejtimin e organizatës, duke zëvendësuar Mbretëreshën Elizabeth II.

Pas të gjitha, arsyetoi Amin, një ekonomi në kolaps kishte bërë që Britania e Madhe të mos ishte në gjendje të mbante udhëheqjen e saj. Për më tepër, “Perandoria britanike tani nuk ekziston pas dekolonizimit të plotë të territorit të saj jashtë vendit.”

Nuk ishte përpjekja e vetme e Amin për të rivendosur rendin ndërkombëtar. Rreth të njëjtës kohë, ai u bëri thirrje selisë së Kombeve të Bashkuara që të zhvendosej në kryeqytetin e Ugandës, Kampala, duke e përshkruar vendndodhjen e saj si “zemra e botës midis kontinenteve të Amerikës, Azisë, Australisë dhe Poleve Veriore dhe Jugore.”

Diplomacia e Aminit kishte për qëllim të vendoste Kampalën në qendër të një bote postkoloniale. Në librin tim të ri, “Një histori popullore e Ugandës së Idi Amin,” tregoj se qeveria e Aminit bëri që Uganda – një vend i largët, i mbyllur me tokë – të dukej si një shtet në vijën e parë në luftën globale kundër racizmit, apartheidit dhe imperializmit.

Të bëje këtë ishte, për regjimin e Aminit, një mënyrë për të pretenduar një rol moralisht thelbësor: lirues i popullit të shtypur deri atëherë në Afrikë. Kjo ndihmoi të frymëzohej imazhi i tij si në vend ashtu edhe jashtë, duke i lejuar atij të mbante pushtetin për tetë vjet katastrofike, nga viti 1971 deri në 1979.

Liruesi i rremë?

Amin ishte krijuesi i një miti që ishte të dyja i papërmbajtshëm dhe jashtëzakonisht tërheqës: se regjimi i tij i dhunshëm, i disfunksionuar, ishte në të vërtetë duke luftuar për të liruar njerëzit nga shtypësit e huaj.

Pyetja e pavarësisë së Skocisë ishte një nga shqetësimet e tij të përhershme. “Populli i Skocisë është lodhur nga shfrytëzimi nga anglezët,” shkroi Amin në një telegraph në vitin 1974 Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara Kurt Waldheim. “Skocia dikur ishte një vend i pavarur, i lumtur, i mirëqeverisur dhe i administruar me paqe dhe prosperitet,” por nën qeverinë britanike, “Anglia ka lulëzuar me energjitë dhe mendjet e popullit skocez.”

Madje edhe politikat më të egra të tij u shprehën sikur të ishin të lirëzuara. Në gusht të vitit 1972, Amin njoftoi përmbledhjen e dëbimit të komunitetit aziatik të Ugandës. Rreth 50,000 njerëz, shumë prej të cilëve kishin jetuar në Ugandë për breza, iu dhanë vetëm tre muaj për të përfunduar punët e tyre dhe për të lënë vendin. Amin e quajti këtë “Lufta Ekonomike.”

Në fjalimin që njoftoi dëbimet, Amin argumentoi se “afrikano-ugandezët janë skllevëruar ekonomikisht që nga koha e kolonizatorëve.” Lufta Ekonomike kishte për qëllim të “lirisë afrikano-ugandezët e kësaj republike.”

“Ky është dita e shpëtimit për afrikano-ugandezët,” tha ai. Deri në fund të vitit 1972, rreth 5,655 fermë, ranch dhe prona ishin boshatisur nga komuniteti aziatik i larguar, dhe pronarët afrikanë të zi po prisnin radhë për të marrë përsipër bizneset e drejtuara nga aziatikët.

Një vit më vonë, kur Amin mori pjesë në Organizimin e samitit të Bashkimit Afrikan në Addis Ababa, Etiopi, “arritjet” e tij u raportuan në një libër të botuar nga qeveria e Ugandës. Gjatë fjalimit të tij, Amin u “ndërpre nga duartrokitje të fuqishme të lavdërimeve dhe brohoritjeve, pothuajse fjalë për fjalë, nga Kryetarët e Shteteve dhe Qeverive dhe nga të gjithë ata që kishin mundësi ta dëgjonin,” sipas raportit.

Ishte, shkroi propagandisti qeveritar, “shumë e qartë që Uganda kishte dalë në krye të një Shteti të Vërtetë Afrikan. Ishte e qartë që nacionalizmi afrikan kishte lindur përsëri. Ishte e qartë që fjalimi kishte sjellë jetë të re në luftën për liri në Afrikë.”

Jeta në front

Politikat e Aminit ishin katastrofike për të gjithë ugandianët, afrikano-amerikanë dhe aziatikë të njëjtë. Megjithatë, lufta e tij për çlirimin ekonomik ishte, për një kohë, burim frymëzimi për aktivistë në mbarë botën. Midis shumë njerëzve të mbërthyer nga entuziazmi për regjimin e Aminit ishte Roy Innis, udhëheqësi i Afrikës së Zezë të organizatës për të drejtat civile Kongresi i Barazisë Racial.

Në mars të vitit 1973, Innis vizitoi Ugandën me ftesë të Aminit. Innis dhe kolegët e tij kishin shtyrë qeveritë afrikane të jepnin nënshtetësi të dyfishtë për amerikanët e Zezë, ashtu siç mund të fitonin nënshtetësi edhe hebrenjtë amerikanë nga shteti i Izraelit.

Gjatë 18 ditëve të tyre në Ugandë, amerikanët vizitorë u transportuan rreth vendit në helikopterin e Aminit. Kudo, Innis fliste me entuziazëm për arritjet e Aminit. Në një poem të botuar në Voice of Uganda, gazetë pro-qeveritare rreth kohës së vizitës së tij, Innis shkroi:

_Para, jeta e popullit tuaj ishte plotësisht e mërzitshme,

Dhe ata ishin të varfër, të shtypur, të shfrytëzuar dhe të mërzitur ekonomikisht.

Dhe ju atëherë erdhët dhe hapët faqe të reja, dinamike ekonomike.

Dhe ju mbuloni përparim popullit tuaj në faza të realizueshme.

Në veprime të tilla ekspertësh që i bën edhe mësuesit më të mëdhenj të habiten,

personality juaj elektrike shpalli fatkeqësinë e imperialistëve.

Pragmatizmi juaj i dha Ugandës bum ekonomik._

Në maj të vitit 1973, Innis ishte kthyer në Ugandë, duke premtuar të rekrutojë një kontingjent prej 500 profesorësh dhe teknikësh afrikano-amerikanë për të shërbyer në Ugandë. Amin u ofroi atyre kalim falas në Ugandë, strehim falas dhe kujdes spitalor falas për veten dhe familjet e tyre. Revista javore amerikane Jet parashikoi se së shpejti Uganda do të bëhej një “Izrael Afrikan”, një vend model i mbështetur nga energjitë dhe njohuritë e amerikanëve të Zezë.

Si disa kanë vërejtur, Innis me siguri ishte naiv. Por entuziazmi i tij u ndante nga shumë njerëz, jo më pak nga shumë ugandezë. I frymëzuar nga premtimet e Aminit, energjia dhe përkushtimi i tyre mbajtën institucionet funksionale në një kohë të trazuar. Ata ndërtuan rrugë dhe stadiume, ngritën monumente kombëtare dhe mbuluan shpenzimet e qeverisë së ministrive.

Patriotizmi dhe demagogjia

Ambiciet e tyre u mbyllën shpejt nga një valë në rritje e disfunksionit politik. Regjimi i Aminit përfundoi në fund të dhunshëm në vitin 1979, kur ai u rrëzua nga ushtria invaduese e Tanzanisë dhe iku nga Uganda.

Por ai lloji i tij i demagogjisë vazhdon të jetojë. Sot një gjeneratë e re e demagogëve pretendojnë se po luftojnë për të çliruar shumicën e dëmtuar nga kontrolli i jashtëm.

Në vitet 1970, Amin rekrutoqi ugandianë të Zezë për të luftuar kundër minoriteteve racore që thuhej se dominonin ekonominë dhe jetën publike. Sot, një e djathtë në rritje inkurajon amerikanët e bardhë të dëmtuar të shikojnë veten si shumicë të zhdukur nga trashëgimia e tyre nga emigrantët e zëmëruar.

Amin inkurajoi ugandianët të shihnin veten si ushtarë në front, të përfshirë në një luftë globale me pasoja të mëdha kundër të huajve. Në Amerikën e sotme, disa njerëz ndjejnë në mënyrë të ngjashme se janë të autorizuar të marrin çështjet shtetërore në duart e tyre. Në janar 2021, për shembull, një grup i djathtë i quajtur “Stop the Steal” organizoi një tubim në Uashington. Duke premtuar “të rikthejnë vendin tonë”, ata sulmuan ndërtesën e Kapitolit.

Demagogjia e rregjur racore që promovoi Idi Amin frymëzoi imagjinatën e shumë njerëzve. Ajo gjithashtu ushqeu fushata të dhunshme për të rimarrë trashëgiminë e vjedhur, për të rikuperuar pronat që, në mendimin e shumicës së dëmtuar, duhet të përkisnin bijve dhe bijave të vendit. Regjimi i tij është për ne sot një paralajmërim për fuqinë tërheqëse të demagogjisë për të formësuar ndjenjën e qëllimit të njerëzve.