Kur fatkeqësitë mbeten jashtë vëmendjes publike, të mbije...

Në Kerrville, Texas, Leighton Sterling shikon ujërat e rrëmbyeshme të përmbytjes përgjatë lumit Guadalupe më 4 korrik 2025. Eric Vryn via Getty Images News

Humbjet e dëmshme nga përmbytja historike në Texas Hill Country më 4 korrik 2025, janë ende duke u përqendruar në një pamje të errët, me 121 viktima të konfirmuara dhe më shumë se 100 ende të zhdukur deri më 10 korrik.

Ndërsa përgjigjet e emergjencës përqendrohen në pastrimin e mbeturinave dhe kërkimin për viktima, një katastrofë më pak e dukshme dhe më e ngadaltë po zhvillohet: nevoja për mbështetje të vazhdueshme mendore gjatë gjithë kohës pas largimit të titujve kryesorë.

Kjo fazë nuk është më pak kritike sesa rikthimi i energjisë ose rindërtimi i urave. Katastrofat destabilizojnë mirëqenien emocionale, lënë në gjendje ankthi, rimëkëmbje të zgjatur dhe pasoja afatgjata në pasojë shumë kohë pas përfundimit të ngjarjes.

Pa mbështetje të vazhdueshme emocionale, njerëzit dhe komunitetet përballen me rreziqe të rritura të traumës së zgjatur dhe të një rimëkëmbje të bllokuar.

Si një edukatore dhe praktikante e përqendruar te çështjet e paaftësisë dhe rehabilitimit, unë eksploroj ndërveprimin e rimëkëmbjes nga katastrofat dhe ndikimin e fatkeqësive në shëndetin mendor. Të dy hulumtimet e mia dhe ato të të tjerëve theksojnë rëndësinë jetike të sistemeve mbështetëse që jo vetëm ndihmojnë njerëzit të përballojnë pasojat e menjëhershme të një fatkeqësie, por gjithashtu lehtësojnë shërimin afatgjatë gjatë muajve dhe viteve që pasojnë – veçanërisht për popullatat e cenueshme si fëmijët, të moshuarit dhe njerëzit me paaftësi.

Trazimi emocional i fatkeqësive

Fatkeqësitë natyrore ndërpresin rutinat, zhvendosin familjet dhe sfidojnë ndjenjën e kontrollit dhe sigurisë së njerëzve. Në pasojat e menjëhershme, mbijetuesit shpesh përjetojnë tronditje, dhimbje, ankth dhe shqetësime të gjumit. Shpesh këto simptoma mund të evoluojnë në stres kronik, depresion, çrregullim post-traumatike të stresit ose një kombinim të këtyre kushteve.

Një studim i vitit 2022 zbuloi se texanasit që përjetuan dy ose më shumë fatkeqësi brenda një periudhe pesëvjeçare kishin shëndet mendor dukshëm më të dobët, siç reflektohet nga pikët më të ulëta në vlerësimet psikologjike të standardizuara, të cilat theksojnë barrën e përmbledhur fatkeqësitë e përsëritura mund të kenë mbi mirëqenien mendor.

Pas uraganit Katrina që shkatërroi Nju Orleansin në vitin 2005, pothuajse një e treta e mbijetuarve vazhduan të përjetojnë shëndet mendor të dobët vite më vonë.

Dhe raportet pas uraganit Maria në Puerto Rico në vitin 2017 zbuluan rritje të normave të ankthit, depresionit dhe mendimeve vetëvrasëse, veçanërisht në zonat ku shërbimet qëndruan të papërballueshme për periudha të gjata kohore.

Ka mënyra të veprueshme për të bërë ndryshim në procesin e rimëkëmbjes.

Sistemet e rimëkëmbjes të ngarkuara

Disaster reagimi në mënyrë të kuptueshme fokusohet në nevojat e menjëhershme si operacionet e shpëtimit, duke ofruar banesat pas katastrofës dhe riparimin e infrastrukturës së dëmtuar. Përveç kësaj, mbështetjet afatshkurtra për shëndetin mendor si klinikat mobile shëndetësore shpesh ofrohen në pasditen e menjëhershme pas një katastrofe.

Megjithatë, edhe pse shërbimet emergjente janë vendosur shpejt pas një katastrofe, mbështetja afatgjatë për shëndetin mendor shpesh vonohet ose është në mungesë të burimeve, duke lënë shumë njerëz pa kujdes të vazhdueshëm gjatë periudhës së rimëkëmbjes, sidomos në komunitete të largëta ose rurale, duke ekspozuar boshllëqe të thella strukturore në mënyrën se si janë dizajnuar sistemet e rimëkëmbjes.

Një vit pas shkatërrimit nga uragani Harvey në pjesë të Teksasit në vitin 2017, më shumë se 90% e banorëve të bregdetit të Gjirit raportuan stres të vazhdueshëm të lidhur me pasiguri në strehim, vështirësi financiare ose zhvendosje. Megjithatë, më pak se 10% e njerëzve thanë se ata ose dikush në familjen e tyre kishin përdorur shërbimet e shëndetit mendor pas katastrofës.

Hurrikani Helene në vitin 2024 gjithashtu testoi rezistencën e rrjeteve të shëndetit mendor rural në perëndim të Karolinës së Veriut. Stuhia dëmtoi rrugët dhe urat, shkollat dhe madje klinikat lokale.

Kjo nxitoi një organizatë lajmesh, North Carolina Health News, të paralajmëronte për rritjen e “traumës, stresit dhe izolimit” mes banorëve ndërsa ofruesit përpiqeshin të ofrojnë këshillim falas pavarësisht barrierave ligjore që rrjedhin nga kërkesat për licencë për të ofruar këshillim jashtë kufijve shtetërorë. Zyrtarët shëndetësorë shtetëror aktivizuan qendrat e krizës komunitare dhe linjat e ndihmës, ndërsa ekipet mobile të shëndetit mendor u dërguan nga Tennessee për të ndihmojnë ata të prekur nga katastrofa. Megjithatë, përfaqësuesit shtetërorë theksuan se pa investime afatgjata, këto mbështetje kritike rrezikojnë të jenë përgjigje një herë.

Këto ngjarje shërbejnë si një kujtesë e fuqishme se ndërsa rrugët dhe ndërtesat shpesh mund të rikuperohen shpejt, rimëkëmbja emocionale është një proces më i ngadaltë, më i ndërlikuar. Rindërtimi i vërtetë kërkon trajtimin e shëndetit mendor me të njëjtën urgjencë si infrastrukturën fizike. Kjo kërkon investime në sisteme të forta rimëkëmbjeje të shëndetit mendor, mbështetje për klinikat lokale, mbajtjen e rrjeteve të ofruesve dhe integrimin e kujdesit emocional në planet e rimëkëmbjes që në fillim.

Surrounded by community members and volunteers, an emotionally distraught woman speaks to the governor of Texas. — Në Hunt, Texas, Guvernatori Greg Abbott flet me anëtarët e komunitetit dhe vullnetarët gjatë një konference për shtyp më 8 korrik 2025. Brandon Bell përmes Getty Images News

Gjetja e mbështetjes për shëndetin mendor pas një katastrofe

Mësimet e nxjerra nga katastrofat e mëparshme dhe një bollëk hulumtimesh tregojnë se si mbështetjet e qëndrueshme për shëndetin mendor mund të ndihmojnë njerëzit të shërohen dhe të ndërtojnë rezistencë.

Këto gjashtë mësime janë veçanërisht të dobishme për gjetjen e mbështetjes së nevojshme për shëndetin mendor pas një katastrofe:

Nëse ndiheni të mbingarkuar pas një katastrofe, nuk jeni vetëm, dhe ndihma është e disponueshme. Mbështetje falas dhe konfidenciale ofrohet përmes burimeve si Disaster Distress Helpline (1-800-985-5990 ose shkruani TalkWithUs në 66746), e cila ju lidh me këshilltarë të trajnuar 24/7.
Shumë komunitete ofrojnë linja lokale emergjence për shëndetin mendor ose qendra të hyrjes së shpejtë që mbeten të hapura shumë pas kalimit të katastrofës. Kontrolloni faqen e internetit të departamentit të shëndetësisë së qarkut ose shtetit tuaj për listime të përditësuara dhe informacione.
Edhe nëse zyret fizike janë të mbyllura, shumë klinika tani ofrojnë këshillim virtual ose mund t'ju lidhin me terapistë dhe rinovime të barnave në distancë. Nëse keni parë dikë më parë, pyesni nëse ata janë akoma të disponueshëm përmes telefonit ose video.
Pas katastrofave të mëdha, shtetet shpesh dërgojnë klinika të shëndetit mobil që përfshijnë shërbime shëndetësore mendore në strehimore, kishë ose shkolla. Këto shërbime të përkohshme janë falas dhe të hapura për publikun.
Nëse dikush që kujdeseni për të po përballet me vështirësi, ndihmoni ata të lidhen me burimet në komunitet. Ndani numrat e linjës së ndihmës, ofroni të ndihmoni për të bërë një takim ose thjesht u tregoni se është në rregull të kërkojnë mbështetje. Shumë njerëz nuk e kuptojnë se ndihma është e disponueshme, ose mendojnë se është vetëm për probleme më “serioze”. Nuk është kështu.
Mbështetja për shëndetin mendor nuk vjen gjithmonë menjëherë. Ndiqni lajmet lokale, përditësimet shkollore ose njoftimet e departamentit të shëndetësisë për shërbime të reja që mund të bëhen të disponueshme në javët ose muajt pas një katastrofe.

Katastrofat nuk dëmtojnë vetëm ndërtesat; ato ndërpresin jetët në mënyra të qëndrueshme.

Ndërsa rimëkëmbja emocionale kërkon kohë, mbështetja është e disponueshme. Të qenit i informuar dhe ndarja e burimeve me të tjerët mund të ndihmojë që rruga drejt rimëkëmbjes të mos udhëtohet vetëm.