Labubus, Sonny Angels dhe Smiskis: A janë kutitë e lodrave të verbëta thjesht lojë fëmijësh apo diçka më shqetësuese?

Nëse keni parë video ku njerëzit hapin paketa të vogla lodrash online, ose keni vënë re adoleshentë duke u obsesuar pas figurave me ngjyra pastel në qendrat tregtare, me siguri keni hasur krenarinë globale për lodrat me kuti të verbër.

Këto koleksione të vogla — zakonisht figura të personazheve karikaturale — shiten në paketim të mbyllur që fsheh se çfarë objekti është brenda. Mund të merrni atë që dëshironi, ose mund të mos e merrni. Ky pasiguri është pjesë e emocionit.

Ndryshe nga lodrat tradicionale, këto figura shiten si koleksione. Shumë prej tyre janë pjesë e serive me temë, me disa dizajne të etiketuar si “të rralla” ose “sekrete,” duke u shfaqur në vetëm një në çdo 144 kuti. Ky ndjenjë ekskluziviteti nxit blerje të përsëritura dhe ka krijuar një treg ripërpunimi ku figurat e rralla mund të shiten për qindra dollarë.

Të njohura mes fëmijëve dhe të rriturve, lodrat me kuti të verbër janë rritur në një industri me vlerë miliarda dollarë. Një nga markat më të njohura është Pop Mart, një kompani kineze lodrash e themeluar në vitin 2010 e njohur për lodrat e saj koleksioniste të dizajnit të shitura në paketa misterioze.

Konsumatorët e Gjeneratës Z, në veçanti, kanë përqafuar lodrat me kuti të verbër si një aktivitet nostalgjik dhe si një formë e koleksionimit të ligjshëm. Rritja e video-ve të hapjes së kutive në platforma si TikTok dhe YouTube, ku krijuesit hapin dhjetëra kuti të verbër në kamerë, ka shtuar në tërheqjen e tyre.

Për shumë fansa, këto lodra ofrojnë më shumë se vetëm simpatinë: ato gjithashtu ofrojnë suspense, befasi dhe një valë dopaminë me çdo kuti të hapur. Por si u bë ky produkt niçë një obsesion global?

Nga rrugët e Tokio-s te qendrat tregtare perëndimore

Origjina e lodrave me kuti të verbër shkon pas në Lindjen e Azisë. Makineritë e shitjes së lodrave kapsulë të quajtura gashapon u krijuan në Japoni në vitet 1960. Deri në vitet 1980, ato kishin bërë pjesë të kulturës. Këto makina shpërndajnë lodra të vogla në topa plastike të opake, ku klientët kurrë nuk janë plotësisht të sigurt se cilën send do të marrin.

Në fillim të viteve 2010, kompanitë kineze si Pop Mart u përshtatën modelit gashapon për hapësirën e shitjes me pakicë. Në vend që të përdornin makineritë e shitjes, ata filluan të shisnin lodra vinili të dizajnuara nga artistë në kuti të verbër në butikë të dedikuara.

Suksesi i Pop Mart ndihmoi të transformojë kutinë e verbër në një fenomen tregtar kryesor. Personazhe si Molly, Skullpanda dhe Dimoo u bënë hit i menjëhershëm, duke kombinuar estetikën japoneze kawaii me ndjesitë e artit pop perëndimor.

Figurat e Pop Mart që nga atëherë kanë zhvilluar një ndjekje të ngjashme me një kult. Shumë konsumatorë i trajtojnë lodrat si objekte arti të përballueshme, të ekspozuara në dollape, në çanta ose të shkëmbyera online.

Sot, dyqanet me kuti të verbër janë zgjeruar globalisht nga Azia në Evropë dhe Amerikën e Veriut. Në tetor 2024, Pop Mart hapën dyqanin e tyre të parë në Mesdheun Perëndimor të Shteteve të Bashkuara, ndodhet në Rruga e Madhështore e Çikagos në The Shops at North Bridge. Dyqani ofron produkte ekskluzive dhe shfrytëzon kërkesën në rritje për koleksionet ndërmjet konsumatorëve amerikanë.

Psikologjia pas misterit

Çfarë e bën lodrën me kuti të verbër aq të vështirë për t’u rezistuar?

Suksesi i tyre bazohet në një parim psikologjik të njohur si forcimi i raportit të ndryshueshëm — modeli i të shpërblyerit që e bën makinat e fatit aq të varësisë.

Nuk e dini kurrë saktësisht kur do të merrni sendin që dëshironi, por mundësia që kuti e ardhshme mund ta përmbajë atë e mbajnë njerëzit duke u kthyer prapë. Kjo pasiguri mbajnë njerëzit të angazhuar, veçanërisht kur shpërblimi i mundshëm është paraqitur si i rrallë ose i vlefshëm.

Hulumtimet në psikologjinë e konsumatorit gjithashtu sugjerojnë që parashikimi luan një rol të madh. Studimet tregojnë se dopamina, kimikati i shpërblimit në tru, rritet jo vetëm kur marrim atë që dëshirojmë, por edhe kur presim atë. Paketi i vulosur, suspense-i i hapjes dhe shpresa për një figurë të rrallë të rrisin këtë efekt.

Për koleksionistët më të rinj, emocionet e “ndjekjes” mund të nxisin zakone të blerjes kompulsive. Ky efekt është i forcuar nga ndikimi social i shikimit të hapjes së kutive online ose shikimit të miqve që përfundojnë setet e tyre, dhe bëhet një cikël i fuqishëm.

Edhe kur blerësit nuk marrin figurën që duan, fallacia e kostos së humbur — ndjenja se ata tashmë kanë investuar shumë kohë ose para për të ikur — i mbajnë ata duke blerë më shumë.

Kostot e fshehura të kutive të verbër

Ndërsa lodrat me kuti të verbër po rriten në popullaritet, ato kanë nxitur kritika nga avokatët e konsumatorëve, psikologët dhe ambientalistët në të njëjtën kohë.

Disa shqetësohen se kutitë e verbër normalizojnë sjellje të ngjashme me lojërat e fatit, sidomos tek fëmijët. Rastësia, emocionet dhe premtimi i shpërblimeve të rralla ngjajnë shumë me mekanizmat pas kutive të plaçkës në lojërat video — një produkt tjetër që ka shkaktuar përgjigje globale mbi ekspozimin e të rinjve ndaj psikologjisë së lojërave të fatit.

Disa vende, duke përfshirë Belgjikën dhe Hollandën, kanë rregulluar kutitë e shpërblimeve sipas ligjeve të lojërave të fatit. Kutitë e verbër, edhe pse aktualisht të pa rregulluara, mund të jenë në radhë për shqyrtim të mëtejshëm.

---

Lexoni më shumë: Qeshet e verbër: si po bëjnë milionerë prodhuesit e lodrave duke bërë fëmijët të luajnë me fat

---

Ka gjithashtu shqetësime mjedisore. Shumë lodra me kuti të verbër vijnë në paketim të tepruar — mbështjellje plastike, çanta me folje, kuti kartoni — shumica e të cilave hidhen menjëherë. Vetë koleksionet shpesh janë bërë prej plastikash jo të riciklueshme, duke ngritur pyetje rreth qëndrueshmërisë në një epokë të ndërgjegjësimit në rritje të konsumatorit mbi mbeturinat.

Edhe mes të rriturve fansa, disa kritikë pyesin nëse kutitë e verbër janë projektuar më pak për të sjellë gëzim dhe më shumë për të nxitjen e konsumit të detyruar. Gëzimi i koleksionimit, ata argumentojnë, po zbehet gjithnjë e më shumë nga mekanizmat e dëshirës të inxhinieruar.

Çfarë duhet të mendojmë për rritjen e kutisë së verbër?

Lodrat me kuti të verbër nuk janë në vetvete të dëmshme, dhe për shumë, ato janë një burim argëtimi, nostalgjie dhe shprehjeje vetjake. Ato gjithashtu ofrojnë një mënyrë të aksesueshme për konsumatorët për t'u angazhuar me artin e dizajnit në një formë koleksionale, miniaturale, pasi shumë prej tyre janë krijuar nga artistë individualë.

Por lodrat me kuti të verbër gjithashtu ngritin pyetje më të thella rreth mënyrës sesi marketingu modern shfrytëzon nxitësit psikologjikë të lidhur me lojërat e fatit, sidomos kur bëhet fjalë për fëmijët.

Ndërsa këto lodra vazhdojnë të fitojnë terren në Perëndim, vlen të bëhen pyetje më kritike, si: a po blihemi me mister apo po shiten obsesion dhe detyrim?

Trendi i kutisë së verbër pasqyron ndryshime më të gjera në mënyrën se si tregtohen produktet, si perceptohet vlera dhe si formësohet sjellja e konsumatorit në një ekonomi dixhitale, të drejtuar nga vëmendja. Kuptimi i forcave që janë në lojë mund të jetë hapi i parë drejt një koleksionimi më të informuar — dhe ndoshta më të kujdesshëm.