Lufta e amendamenteve, shenjë e një konflikti politik në rritje

Konfliktualiteti në rritje i debateve politike shprehet kryesisht në beteja amendamentesh në Kuvendin Kombëtar. Në seancë publike, mesatarisht 4.000 amendamenteve vjetore ishin depozituar midis viteve 2002 dhe 2007, 10.000 në vit midis 2007 dhe 2012, 20.000 në vit midis 2012-2017 dhe më shumë se 38.000 në vit midis 2017 dhe 2022. Një evoluim që kërcënon funksionimin e institucioneve tona.

Të hënën më 27 maj në Kuvendin Kombëtar, miratimi i mocionit të refuzimit kundër propozimit të ligjit të senatorit Duplomb « që synon të heqë kufizimet në ushtrimin e profesionit të bujkës » shkaktoi një kontest parlamentar të rëndësishëm. Në fakt, « baza e përbashkët » (MoDem, Rilindja dhe LR) dhe RN miratuan këtë mocion jo për të refuzuar përfundimisht tekstin, por për të penguar shqyrtimin e tij dhe për të shpejtuar procedurën parlamentare, duke lejuar mbajtjen e një komisioni të përbashkët të përzier me Senatin, pa diskutuar amendamentet e depozituara nga e majta. Një përdorim mjaft i pazakontë i mocionit të refuzimit, shumë larg qëllimit të tij, të cilin e justifikon blokada qeveritare duke fajësuar grupet e majta për bllokadë.

Kjo kontest është episodi më i fundit që ilustron konfliktualitetin në rritje të debateve në Kuvendin Kombëtar dhe veçanërisht të betejave të amendamenteve. Në një institucion ku shumë gjëra varen nga zakonet, precedentët dhe shkëmbimet e mirëkuptimit, polarizimi dhe ashpërsimi i ndarjeve e bëjnë të vështirë ndërtimin e kompromiseve ndërpartiake që do të ishin të nevojshme pa mungesën e shumicës. Amendamentet kanë tendencë të shërbejnë më shumë për luftën politike sesa për hartimin e ligjit.

Mjete për diskutim dhe shkrim të ligjit

Gjuha e zakonshme parlamentare dallon lloje të ndryshme amendamentesh: « të redaktimit », « të mbrojtjes », « të thirrjes »… Këto emërtime tregojnë përdorimet e shumta të këtij instrumenti. Përdorime që mbulojnë ndërveprimin e brendshëm të institucionit parlamentar midis « Kuvendit të Punës » dhe « Kuvendit të Bisedës ». Nga njëra anë, funksioni legjislativ i Kuvendit përgjegjës për hartimin, shqyrtimin dhe miratimin e ligjit. Nga ana tjetër, funksioni i tij tribunial dhe përfaqësues, vend i debateve dhe shprehjes së ndarjeve politike dhe shoqërore.

Amendamenti është një e drejtë thelbësore e deputetit, e garantuar nga neni 44 i Kushtetutës. Në një regjim ku ligji shpesh vjen nga projektligjet e depozituara nga qeveria, amendamenti është mjeti kryesor që disponojnë zgjedhësit për të marrë pjesë aktivisht në shkrimin e ligjit që ata votojnë. E drejta e amendamentit është kështu një e drejtë individuale e pashkëputshme e çdo deputeti (dhe senatorit), edhe pse shpesh ushtrohet kolektivisht dhe është e kufizuar nga grupet politike.

Amendamenti është pra së pari mjeti për të ndryshuar një ligj të shqyrtuar nga Kuvendi – ideali parlamentar është që diskutimi të lejojë përmirësimin e teksteve. Ndryshimet e propozuara mund të jenë më ose më pak të rëndësishme. Ndonjëherë, ato mjaftojnë vetëm të ndryshojnë një zgjedhje të fjalorit ose formulimit, të sqarojnë një koncept ose të bëjnë ligjin të korespondojë me dispozita të tjera legjislative. Këtu hyn në lojë dallimi midis « amendamenteve » « redaktues », « teknike », « për saktësim » ose « për koordinim ». Sepse djalli fshehet në detaje, këto mund të kenë pasoja më të rëndësishme se sa duken.

Ligjvënësit që synojnë të përmirësojnë ligjin në atë drejtim që kërkojnë duhet ndonjëherë të presin që pritshmëritë e tyre të ulen, të kërkojnë kompromis me qeverinë dhe kolegët e tyre, për të miratuar amendamentet e tyre. Kjo është arsyeja pse ekzistojnë amendamente të quajtura « për të shmangur »: në rast se një dispozitë e propozuar refuzohet, autori i saj mund të kthehet te një version më modest që mund të gjejë më shumë konsensus.

Armë të debatit dhe të luftës politike

Por amendamentet e paraqitura nga përfaqësuesit e Kuvendit nuk janë gjithmonë me shpresë, edhe të vogël, për t’u miratuar. Arsyeja e tyre është, ndonjëherë, t’u japin autorëve të tyre mundësinë të shprehen në debate, të tërheqin vëmendjen mbi një problem.

Kjo përdorim i amendamentit nuk është monopoli i opozitës: deputetët e grupeve që mbështesin qeverinë praktikojnë gjithashtu « amendamente të thirrjes », që u lejojnë të shprehen, ndonjëherë të nisin diskutimin me ministër për atë që i shqetëson. Rregulli i kulturës është që një deputet i blokut qeverisës, pasi të dëgjohet, pranon të tërheqë amendamentin e tij në kërkesë të ministër, shpesh në këmbim të premtimit për të trajtuar problemin e ngritur.

Për opozitën, amendamentet pa shpresë për t’u miratuar zakonisht kanë më pak funksion për të tërhequr vëmendjen e qeverisë mbi një temë sesa për të shprehur mosmarrëveshjen e tyre, për të mbrojtur pozicionet e tyre alternative dhe për të treguar luftën e tyre. Qëllimi është të përfaqësojnë votuesit e tyre dhe t’u drejtohen atyre.

Madje edhe më shumë: amendamente të paraqitura në numër të madh mund të synojnë të ngadalësojnë debatet për të thirrur opinionin, të japin kohë për lëvizjen shoqërore ose, në disa raste, të rrezikojnë miratimin e tekstit nëse kufizimet e rendit të ditës pengojnë shqyrtimin e plotë të tij. Kjo është parimi i bllokimit parlamentar, i përdorur jo vetëm nga opozita kundër projekteve qeveritare, por edhe tani nga shumica relative kundër propozimeve të ligjeve të kundërshtarëve të saj.

Kufijtë midis këtyre kategorive të amendamenteve janë sigurisht të hapura dhe të lëvizshme. Por ato megjithatë pasqyrojnë dualitetin e funksionit parlamentar, midis bashkëpunimit për të shkruar ligjin dhe përplasjes për të shprehur ndarjet politike. Shkëputja e « faktit shumicë » dhe fragmentimi i sistemit partizan do të kërkonin diskutime më konstruktive dhe, më shpesh, ndërpartiake. Por tendenca kryesore prej dy dekadash është inflacioni eksponencial i amendamenteve dhe konfliktualizimi i debateve.

Eksplozioni i numrit të amendamenteve, simptomë e konfliktualizimit

Gazetarë dhe analistë kanë përmendur konfliktualizimin në rritje të Asamblesë Kombëtare, veçanërisht që nga viti 2017. Fenomeni i atribuohet kryesisht qëndrimeve luftuese të zgjedhurve, nga njëra anë, të La France Insoumise (LFI) dhe, nga ana tjetër, të Rassemblement National (RN) – edhe pse « strategjia e respektabilitetit » e këtij të fundit e largon atë që prej vitit 2022.

Nëse është e vërtetë që polarizimi parlamentar është përkeqësuar me ardhjen në Asamble të një të majtë të re radikale dhe forcimin e së djathtës ekstreme, tendenca është më e vjetër.

Që nga mesi i viteve 2000, çdo legjislaturë e re duket më konfliktuale se e mëparshmja. Që në vitin 2007, presidenca e Nicolas Sarkozy shënohet nga një ashpërsim i vërtetë i ndarjeve. Pas vitit 2012, opozita konservatore ndaj François Hollande tregon luftë dhe « revanshiste », siç dëshmohet veçanërisht pengimi i konsiderueshëm kundër projektligjit për martesën për të gjithë. Dhe që prej vitit 2017, në fakt, situata politike tripolare e përshkallëzuar nga rritja e Macronizmit, LFI dhe RN e rrit edhe më shumë këtë fenomen. Eksplozioni i numrit të amendamenteve të depozituara dëshmon për këtë.

Numrat janë bindës. Nëse merren vetëm amendamentet e depozituara në seancë publike (dhe jo në komisionet parlamentare): ato ishin pak më shumë se 4,000 në mesatarje në vit midis 2002 dhe 2007, pastaj pothuajse 10,000 në vit nga 2007 deri në 2012, më shumë se 20,000 në vit gjatë legjislaturës XIV^e (2012-2017) dhe më shumë se 38,000 në vit nga 2017 deri në 2022! Gjatë legjislaturës së shkurtër të vitit 2022 deri në 2024, rreth 48,000 amendamente në vit në mesatarje janë depozituar.

Megjithatë, duhet vënë në dukje se, që nga shpërbërja e vitit 2024, amendamentet kanë qenë vetëm pak më pak se 30,000. Një numër që duhet vënë në lidhje megjithatë me ngadalësimin e fortë të aktivitetit parlamentar në një Asamble Kombëtare tashmë larg çdo shumice të qartë.

Mungesa e shumicës absolute dhe disiplinuar në qeveri, e cila mund të bëhet rregulli më shumë se përjashtimi për shkak të fragmentimit të sistemit partizan, do të ishte e mundur që t'i jepte më shumë rëndësi diskutimeve parlamentare, për të kërkuar marrëveshje të afta të prodhojnë ligje të mbështetura në shumicë ideash. Por nëse tendenca për të favorizuar betejat e amendamenteve duhet të vazhdojë ose të rritet, bllokimi i institucioneve do të vazhdonte të mbetej.