NATO ka ndarje të thella – por pse Spanja është anëtari më kritik hapur?

Shumë vëzhgues, duke përfshirë faqen zyrtare të komunikimeve të NATO-s, e cilësuan samitin e muajit të kaluar si “historik”, kryesisht për shkak të një premtimi të rëndësishëm nga shtetet anëtare kryesore për rritjen e shpenzimeve të mbrojtjes deri në 5% të PBB-së deri në vitin 2035 – një ndryshim i rëndësishëm nga objektivi aktual prej 2%.

Presidenti Trump luajti një rol kyç në shtyrjen për këtë rritje dhe e konsideroi samitin si një fitore të madhe në politikën e jashtme. “Është një fitore e madhe për të gjithë, mendoj, dhe do të jemi të barabartë,” tha Trump për premtimin e ri të shpenzimeve.

Megjithatë, vetëm disa ditë më parë, refuzimi kategorik i Spanjës për të përmbushur objektivin prej 5% kishte kërcënuar të prishte renditjen e Samitit. Edhe pse Spanja përfundimisht nënshkroi komunikatën përfundimtare, ajo siguroi një koncesion të veçantë nga Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s Mark Rutte që i lejon qeverisë spanjolle të rrisë shpenzimet ushtarake deri në vetëm 2.1% të PBB-së për momentin.

Spanja do të ketë fleksibilitet për të vlerësuar nëse mund të përmbushë objektivin prej 5%, dhe kjo do të rishikohet në vitin 2029 (kur Trump nuk do të jetë më në detyrë). Kryeministri spanjoll Pedro Sánchez deklaroi se marrëveshja lejon Spanjën të përmbushë detyrimet e saj ndaj NATO-s pa pasur nevojë të rrisë investimet.

Rezistenca e Sánchez-it irritoi shumë Trump-in, i cili nuk hezitoi të kërkojë publikisht Spanjën: “Ata duan një pakicë të lirë … por unë nuk do ta lejoj atë të ndodhë.”

Refuzimi i Spanjës vjen në një kontekst të tensioneve në rritje midis BE-së dhe SHBA-së, me Trump që përdor kërcënime tarifash për të detyruar anëtarët e NATO-s të ndjekin rregullat. Pas samitit të NATO-s të qershorit, ai tha “Jemi duke negociuar me Spanjën për një marrëveshje tregtare. Do t’i bëjmë ata të paguajnë dy herë më shumë”.

Rezistenca ndaj objektivit 5%

Për dekada, referenca e shpenzimeve të mbrojtjes së NATO-s ishte 2% e PBB-së, një qëllim që shumë anëtarë hasën vështirësi për ta përmbushur. Objektivi i ri prej 5%, i prezantuar nga Administrata e SHBA-së në një kontekst të kërcënimeve gjeopolitike të rritura, u miratua nga shtetet kryesore evropiane, të cilat e shohin atë si të nevojshëm për të kundërshtuar agresionin rus dhe për të modernizuar forcat aleate.

Por për Spanjën, e cila aktualisht shpenzon pak më shumë se 1.3% të PBB-së për mbrojtje (më e ulëta në aleancën e NATO-s), kalimi në 5% është jo vetëm financiarisht i papërballueshëm, por edhe politikisht toksik. Arsyeja kryesore për kundërshtimin e Spanjës është brenda vendit. Koalicioni i qendrës së majtë të Sánchez përfshin partinë e majtë Podemos, si dhe disa parti rajonale pro-pavarësisë që janë kundër militarizimit.

Për më tepër, rritja e shpenzimeve të mbrojtjes nuk është popullore mes popullatës së përgjithshme. Spanjollët do të preferonin që qeveria të përqendrohej në çështjet e sigurisë në flakën jugore, me prioritet kryesor si migracioni dhe paqëndrueshmëria në Sahel. Korniza 5%, siç është paraqitur, pasqyron një perceptim kërcënimi të fokusuar në Rusinë që nuk është i përbashkët nga shumica e spanjollëve. Për ta, lufta në Ukrainë është shumë e largët.

Spanja nuk e konsideron sfidën të jetë për të shpenzuar më shumë, por për të shpenzuar më mençur dhe më inovativ. Si raportoi InfoDefensa, zyrtarët spanjollë përdorën samitin e NATO-s për të theksuar se nuk mund të trajtohen të gjitha kërcënimet vetëm me “frigata dhe armë”. Ironia është padyshim e dukshme për qeverinë spanjolle që SHBA kërkon 5% nga aleatët e NATO-s, por vetëm shpenzoi 3.4% të PBB-së së saj në vitin 2024.

Lexo më shumë: Si tregon samiti i NATO-s që Evropa dhe SHBA nuk kanë më një armik të përbashkët

Spanja nuk është i vetmi skeptic ndër radhët e NATO-s. Sllovakia, edhe pse më pak i zëshëm, gjithashtu ka shprehur dyshime ndaj pragut prej 5%. Presidenti Peter Pellegrini mbështeti zyrtarisht objektivin në Hagë, megjithatë vetëm disa ditë para samitit të NATO-s, Kryeministri Robert Fico deklaroi se “neutrallitet do t’i përshtatej Sllovakisë”.

Belgjika gjithashtu ka shprehur shqetësime në lidhje me realizueshmërinë e objektivit prej 5%. Kryeministri Bart de Wever deklaroi se 3.5% brenda 10 vjetësh ishte një qëllim më realist.

Ndërndarjet e brendshme të NATO-s

Këto rezervime pasqyrojnë ndarjet më të gjera midis anëtarëve të NATO-s që janë si gjeografikisht ashtu edhe ekonomikisht.

Shtetet lindore të NATO-s si Polonia dhe Balltiku, të nxitura nga perceptimet e rrezikut të ashpër nga Rusia, shohin shpenzime më të larta ushtarake si ekzistenciale. Shtetet jugore dhe perëndimore, duke përfshirë Spanjën, Italinë dhe Belgjikën, janë më të fokusuar në autonominë strategjike, kërcënimet hibride dhe nevojën për një qëndrim mbrojtës shumëpolor. Sllovakia, edhe pse është lindore dhe ndan një kufi me Ukrainën, duket më afër në mendësi me Spanjën sesa me Poloninë.

Në frontin ekonomik, disa ekonomi të BE-së kanë borxhe në rritje që variojnë nga 105% e PBB-së për Belgjikën, 113% për Francën deri në 135% për Italinë. Në këtë kontekst, shpenzimi i 5% të PBB-së për mbrojtje duket si një qëndrim politik i pamundur, pasi do të detyroheshin të reduktonin shpenzimet për shërbimet sociale si kujdesi shëndetësor dhe arsimi. Edhe pse nënshkruan premtimin për 5%, shumë aleatë të NATO-s privahtisht pranojnë se ata kurrë nuk do ta arrijnë atë.

Lexoni më shumë: Udhëheqësit e NATO premtojnë rritje të shpenzimeve të mbrojtjes – a është kjo me të vërtetë çmimi për paqe dhe begati?

Qendra për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare e përshkroi angazhimin si “shumë simbolik,” duke argumentuar se ai përfaqëson pak më shumë se “Evropa duke u ulur gjunjëzuar” para Uashingtonit, në vend të një rregullimi strategjik të mirëpërcaktuar.

Aleatët e NATO-së duhet të shfaqnin një front të unifikuar në Samitin, gjë që do të thoshte se anëtarët nuk kritikuan hapur pozicionin e Sánchez. Përjashtimi i vetëm ishte Polonia, e cila, Ministrja e Mbrojtjes, Wladyslaw Kosiniak-Kamysz, i tha Financial Times se “bërja e përjashtimeve është e dëmshme për unitetin e Aleancës.”

Çfarë vjen më pas

Rezistenca e Spanjës mund të dëshmojë të jetë një tregues. Ndërsa asnjë vend tjetër nuk ka shkuar aq larg sa Madrid në refuzimin publik të objektivit prej 5%, skepticizmi mbizotëron pas dyerve të mbyllura. Italia dhe Belgjika mbeten shumë nën kufijtë aktualë të shpenzimeve të NATO-së, dhe edhe Gjermania, pavarësisht rritjeve të fundit, ka shprehur rezerva për rritjen e buxhetit të saj të mbrojtjes pa fund. Discrepancat në përmbushjen e objektivit me siguri do të përkeqësojnë tensionet brenda aleancës dhe me SHBA-në.

Nëse nuk tjetër, qëndrimi i Spanjës ka detyruar aleancën të pranojë një realitet të thjeshtë: uniteti, nën presion, është më i komplikuar se kurrë.