Ndërtoje territorin në Bourgogne: mes vreshtave të shënuara nga UNESCO dhe zoneve të autogestuara

Në Bourgogne, dy modele ruajtjeje kundërshtohen: ai, institucional dhe i shënjuar me etiketë UNESCO të « Klimave të vreshtarisë », dhe ai, disident dhe i vetëmenaxhuar, i Lagjes së lirë të Lentillères. Kjo afërsi hapësinore sjell në pah dy mënyra kontrastuese për të bërë territor dhe për të banuar mjedisin.

Para dhjetë vjetësh, më 4 korrik 2015, « Klimat e vreshtarisë së Bourgogne » janë regjistruar në listën e trashëgimisë botërore të UNESCO-s. Këto parcela vreshtash, të përcaktuara dhe të hierarkizuara, njihen si një « peizazh kulturor shembullor », rezultat i një pune të gjatë të mobilizimit të aktorëve institucionalë, shkencorë dhe ekonomikë.

Qëllimi ishte të ndërtohej një rrëfim legjitim rreth një trashëgimi vreshtare, e vlerësuar për lidhjen e saj me tokën dhe hierarkinë e cru, dhe të forcohej imazhi i shkëlqimit dhe ndikimi ndërkombëtar i Bourgogne. Përkundrazi, në Dijon, Lagja e lirë e Lentillères përfaqëson një ruajtje jo e shënuar me etiketë, e bazuar në përdorime, në rezistencë dhe në eksperimentimin social.

Këto dy forma të ruajtjes përfaqësojnë vizione të kundërta të territorit: njërra shënjon kujtesën në logjikën e vlerësimit ekonomik dhe të shkëlqimit territorial, tjetra në praktika militante kundër një projekti urban. Kjo kundërshti vepron si një shfaqës i zbulesës – dhe ndonjëherë si një levë, e tensioneve ekologjike, shoqërore dhe politike që kalojnë mënyrat tona të bërit të territorit.

Për lexim edhe: Dilema e madhe e zhvillimit të ekoturizmit në Bourgogne

Një rrëfim trashëgimie që vlerëson stabilitetin

Shënimi në UNESCO bazohet në një narrativë historike të kujdesshme, të ndërtuar me rigorozitet në formë, por të orientuar në zgjedhjet e saj. Dosja e aplikimit për « Climats të vreshtarisë së Bourgogne » paraqet historinë lokale si një marrëdhënie e vazhdueshme, harmonike midis njeriut dhe tokës, që nga monakët cistercianë të Mesjetës deri te shtëpitë e mëdha të tregtisë së verës të shekullit të XIX. Ky rrëfim trashëgimie vlerëson stabilitetin, transmetimin dhe shkëlqimin, duke fshirë ndërprerjet historike ose çështjet e pushtetit që kanë shënjuar krijimin e këtij peizazhi të verës.

Dosja e aplikimit përpiqet të zbusë konfliktet shoqërore të lidhura me tokën dhe minimizon ndikimin ekologjik të vërtetë, si përdorimi kontrovers i produkteve fitosanitare ose gjurmën e karbonit të lidhur me globalizimin. Ai mbetet kryesisht i heshtur për punëtorët bujqësorë, punëtorët sezonalë, të cilët megjithatë kanë formësuar territorin çdo ditë. Ky rrëfim, që Roland Barthes do ta cilësonte si « mit bashkëkohor », transformon fakte historike të ndërlikuara dhe të përfshira në një narrativë të qëndrueshme, të dukshme, që kryesisht shmang raportet e pushtetit ose ndërprerjet shoqërore.

Regjistrimi në listën e trashëgimisë botërore nuk kufizohet vetëm në transmetimin kulturor: ajo merr pjesë aktivisht në planifikimin e territorit, duke strukturuar kujtimin dhe harresën si levë politike dhe ekonomike. Peizazhet, arkitektura, dijet bëhen asete të vlerësuara në « një ekonomi e pasurimit ». Sipas kësaj logjike, trashëgimia skicëson identitetet territoriale dhe (ri)përcakton një raport me mjedisin.

Kjo njohje pozicionon territorin dhe rendin e tij shoqëror në skenën kombëtare dhe ndërkombëtare, duke i dhënë një vlerë simbolike të fuqishme, në një histori të perceptuar si autentike. Kjo forcon atraktivitetin e vendit midis Beaune dhe Dijon, duke kombinuar legjitimitetin kulturor dhe interesin ekonomik, veçanërisht në sektorët e turizmit, bujqësisë dhe promovimit territorial. Dokumenti i aplikimit gjithashtu saktëson që një nga objektivat është « të mbajë dhe të zhvillojë aktivitetin turistik në baza cilësore », duke tërhequr një turizëm kulturor me fuqinë e lartë të blerjes, sidomos ndërkombëtar.

Një fushë bujqësore e braktisur ku eksperimentohet një mënyrë tjetër e « krijimit të territorit »

Në kundërshtim me dispozitat institucionale të trashëgimisë, Lagja e lirë e Lentillères tregon një mënyrë tjetër të « krijimit të territorit ».

Kjo fushë bujqësore prej 9 hektarësh, e vendosur në jug të Dijon, është e okupuar nga një kolektiv i ndryshëm i banorëve, aktivistëve ekologjistë, artistëve dhe kopshtarëve, të angazhuar që nga viti 2010 në mbrojtjen e tokave të kultivuara dhe në eksperimentimin e mënyrave të jetesës autonome, në rezistencë ndaj një projekti të zhvillimit urban. Aty kultivohen perime, por edhe forma të tjera të jetesës alternative: kantinë kolektive, furrë bukë artizanale, ndërtim vetjak, treg me çmime të lirë.

Nuk është një trashëgimi e njohur zyrtarisht, por një kornizë jete e strukturuar nga përdorimet, nga kujdesi i përditshëm dhe nga investimi kolektiv. Qeverisja është horizontale, e organizuar rreth kuvendeve. Tokën e konsideron si një të përbashkët, domethënë një hapësirë e përbashkët, e pa pronësuar individualisht, dhe e mirëmbajtur nga përdoruesit e saj.

Ky model hyn në kundërshtim të drejtpërdrejtë me logjikën e zhvillimit urban të mbështetur nga metropoli, e cila parashikon krijimin e një ekokishë në këtë vend. Ky konflikt kristalizon dy vizione të qëndrueshmërisë: njëra e teknicizuar në njërën anë, e tjetra e militante në anën tjetër.

Kjo përvojë, edhe pse inovative, bazohet në një imagjinatë politike të fortë dhe në një ekuilibër të brishtë. Edhe në një lëvizje disidente, divergjencat e brendshme dalin në pah përballë vendimeve për të ardhmen e vendit ose kërcënimeve për dëbim. Banorët e Quartier libre des Lentillères nuk kanë asnjë titull pronësie, instalimet e tyre mbeten të pasigurta dhe përpjekjet për rregullim, shpesh të perceptuara negativisht nga kolektivi, ngjallin frikën e humbjes së autonomisë, të tregtimit ose normalizimit të vendit.

Tensionet midis tregtimit dhe disidencës ?

Tensione midis të dy përvojave nuk përbën vetëm kundërshtimin midis të paligjshmes dhe të ligjshmes, por edhe dy epistemologji të vlerës: vlera e shkëmbimit (produkt, rente, etiketë) kundrejt vlerës së përdorimit (banim, kultivim, ndarje). Njëra universalizon dhe monumentalizon, tjetra kontekstualizon dhe së vetë-instituon.

Me « Climats », vlerësohet e kaluara, tradita, por më pak flitet për rritjen e tokës bujqësore, e cila nuk lejon gjithmonë përdorime alternative. Projektet kulturore dhe trashëgimore, shpesh të frymëzuara nga qëllime të mira, kontribuojnë në këtë distancë nga format e jetesës që ikin nga korniza.

Siç kujton historiani amerikan David Lowenthal, çdo trashëgimi është seleksionim i së kaluarës dhe kështu harresë e historive të tjera. Duke vlerësuar një trashëgimi konsensuale, kjo seleksionim shpesh lë në hije format më konfliktuale.

Le Quartier libre des Lentillères gjithashtu sjell në pyetje një çështje të ndezur: a mund të bëjmë trashëgimi ndryshe, pa përjashtuar rrëfimet disidente? A mund të integrojmë luftën si një formë legjitime e ndërtimit të territorit?

Pas këtij kundërshtimi luhet e ardhmja e mjediseve tona të jetesës: a duhet të jetë trashëgimia një burim për ekonominë e pasurimit, ose një levë për drejtësinë hapësinore dhe eksperimentimin shoqëror? Në vend që të vendoset, është për të hapur një debat: jo mes të mirës dhe të keqes, por mes mënyrave të ndryshme për të ndërtuar të përbashkëtin. Mes njohjes dhe përdorimit, mes mbrojtjes dhe shpikjes, formohet një fushë tensioni mes tregtimit dhe disidencës.

Në një botë ku burimet po mbarojnë, vendet si Lentillères kujtojnë se kujtimi është gjithashtu një luftë: për të banuar ndryshe, për të bërë kujtim ndryshe. Trashëgimia, nëse dëshiron të jetë e gjallë, nuk mund të injorojë këto konflikte. Duhet t'i ekspozojë, t'i mirëpresë dhe, ndonjëherë, t'i transformojë.