Në São Luís, qyteti i njohur si Xhamajka e Brazilit, reggae është identitet lokal

Kapitali i Maranhão-s, një shtet në verilindje të Brazilit, ktheu muzikën karibiane në një lëvizje kulturore lokale me një kthesë

Fillimisht publikuar në Global Voices

Hapja e Muzeut të Reggae Maranhão, i pari i këtij lloji jashtë Xhamajkës. Fotografi: Ingrid Barros, përdorur me leje.

Ka një disa versione se si arriti fillimisht muzika reggae në São Luís, kryeqyteti i shtetit Maranhão, në rajonin verior të Brazilit. Një thotë se radio amatore kapën sinjale me vale të shkurtër nga stacionet karibiane. Një tjetër pretendon se marinaret dhe emigrantët sollën diskografitë reggae në zonën e portit të qytetit, ndërsa disa thonë se ritmi muzikor tashmë rrotullohej në dhomat e vallëzimit atje.

Si u bë bashkimi i kulturës së Xhamajkës dhe identitetit lokal të São Luís mund të jetë e vështirë për t'u përcaktuar, thonë ekspertët vendas. Megjithatë, ajo është ende e prekshme për këdo që viziton qytetin sot.

Me një popullsi të vlerësuar prej 1.03 milion, São Luís mban titullin e “Jamaika Brasiliane” dhe është konsideruar kryeqyteti kombëtar i reggë-s që nga viti 2023. Ndikimi në identitetin lokal të saj fitoi forcë në vitet 1980 dhe u rrit me kalimin e kohës, edhe mes tifozëve të klubit lokal të futbollit, Sampaio Corrêa.

Ademar Danilo, drejtori i Muzeut të Reggë-s të Maranhão dhe një gazetar, thotë se kultura e reggë-s ndikon në mënyrën e të qenit të njerëzve lokalë — si flasin (gjuhë slang), si vishen (me pranga dhe tre ngjyrat e reggë-s në veshjet e tyre), dhe si këndojnë (madje ata kanë edhe stilin e tyre të veçantë të këndimit të reggë-s, ‘‘agarradinho,’’ që mbajnë fort njëri tjetrin).

Nuk kemi gjenezën e gjësend, si erdhi, por e dimë që erdhi. Dhe nga aty, ne e përvetësojmë atë. Maranhão e përvetësoi reggë-n. Reggë, është i Jamas, sigurisht, por është edhe i Maranhão-s. Ne importuam një ritëm nga Xhamajka dhe nga aty kemi një kuptim të ri kulturor. Ne e shndërruam reggë-n në një element kulturor. Kur flas për element kulturor, ose diçka që mund të transformojë kulturën lokale.

Ne nuk kemi gjenezën se si arriti këtu, por e dimë që e bëri. Dhe nga ajo moment, ne e zotëruam atë. Populli Maranhense e zotëroi reggae për vete. Reggae është jamaikan, natyrisht, por tani është edhe Maranhense. Ne e importuam ritmin nga Xhamajka, duke i dhënë një kuptim të ri kulturor këtu. E kthyen atë në një element kulturor, që do të thotë diçka që ka fuqinë të transformojë kulturën lokale.

Shkrimtari dhe studiuesi Bruno Azevedo vëren një ndërtim mitik të kulturës reggae në São Luís.

Jo në atë që shoh, reggae arriti në mënyrë të butë dhe nëpërmjet disa rrugëve, por pyetja interesante është si reggae bëri kuptim për lojtarin lokal dhe kjo është eksploruar shumë mirë nga Carlão, Carlos Benedito Rodrigues da Silva, një antropolog që shkroi për këtë temë edhe në vitet 1990: reggae përmban disa elementë identifikues për popullsinë e zezë të varfër lokale.

Gjithashtu ekziston një seri ngjashmërish sociale midis jamaikanëve dhe maranhenses, por mendoj se është shumë e tejkaluar të mendohet se gjithçka do të transmetohet një për një përmes muzikës. Pavarësisht mendimit tim, mënyra se si maranhenses krijuan sisteme dhe pajisje sociale shumë të ngjashme me ato të jamaikanëve është mjaft mbresëlënëse.

Nga ajo që shoh, reggae hyri në mënyrë të butë dhe nëpërmjet disa rrugëve. Por pyetja interesante është si bëri kuptim për lojtarin lokal, të cilën e eksploroi mirë Carlão, Carlos Benedito Rodrigues da Silva, një antropolog që shkroi për të në vitet 1990: reggae bart disa elementë identiteti për popullsinë lokale të zezë dhe të varfër.

Po ashtu ekzistojnë shumë ngjashmëri sociale midis njerëzve jamaikanë dhe maranhenses, por mendoj se është shumë e tepruar të mendohet se gjithçka do të transmetohet një për një përmes muzikës. Pavarësisht mendimit tim, mënyra se si njerëzit në Maranhão krijuan sisteme dhe pajisje sociale shumë të ngjashme me ato të Jamaikës është mjaft mbresëlënëse.

Hapja e Muzeut Reggae Maranhão, i pari i këtij lloji jashtë Xhamajkës. Fotografi: Ingrid Barros, e përdorur me leje.

Gilberto Gil, muzikanti legjendar dhe ish-ministër i kulturës, ishte ai përgjegjës për përhapjen e muzikës reggae në Brazil. Ai madje regjistroi me The Wailers, grupin e Bob Marley, dhe këngë me një tjetër legjendë kulturore nga Xhamajka, Jimmy Cliff. Megjithatë, pavarësisht popullaritetit në mbarë vendin, është në São Luís ku ritmi i Karaibeve u bë diçka më shumë se muzike.

Muzeu, festa dhe rrugët

Në vitin 2018, Maranhão hapi dyert për muzeun e parë të Reggae në Brazil. Pas viteve të margjinalizimit dhe reprimimit nga autoritetet e rendit, vetë shteti pranoi rëndësinë e reggae për kulturën lokale dhe identitetin e saj. Ndër reliktet e historisë lokale të lëvizjes në ekspozitë është gishtërri i parë i Tribo de Jah, një grup reggae brazilian i krijuar në vitet 1980 në São Luís, dhe radiola e DJ Serralheiro, një sistem zëri i ndërtuar si një mur me altoparlantë që është një markë e festa lokale të reggae, që i përkiste Serralheiro, një nga pionierët e reggae atje.

Reggae u lidh shpejt me kulturën popullore në Maranhão që nga ditët e tij të hershme atje, shpjegon Ademar Danilo, i përzier me traditat si ‘‘Bumba Meu Boi,’’ një lloj loje interaktive në rrugë që kishte origjinën në shekullin XVIII, ‘‘Tambor de Crioula,’’ një vallëzim afro-brazilian me tambura dhe percussione, dhe capoeira, arti marcial afro-brazilian. Për një kohë, para se të kishte politika publike për financimin e këtyre manifestimeve kulturore, ishte paratë e mbledhura në festa reggae që ndihmonin në mbështetjen e tyre.

‘‘Ne importuam dhe zotëruam muzikën, ritmin e tyre dhe mbi bazën e saj, zhvilluam një kulturë të vetën,’’ thotë Danilo. ‘‘Kur muzika reggae mbërriti fillimisht këtu, nuk ishte një pushtues i huaj. Ajo erdhi më shumë ose më pak si një vëlla që lindi diku tjetër.’’

Hapja e Muzeut Reggae Maranhão, i pari i këtij lloji jashtë Xhamajkës. Foto: Ingrid Barros, e përdorur me leje.

Sot, muzika reggae që dëgjojnë njerëzit e Maranhão është kryesisht nga artistë që ishin aktivë midis viteve 1973 dhe 1981 në Xhamajkë dhe interpretuesit e tyre lokalë. Radiolat janë themeli për ngjarjet lokale të reggae dhe pjesë e betejave të DJ-ve. ‘‘Më të mëdhenjtë paredões (mure të mëdha) në Brazil i gjeni në reggae-n e Maranhão. Madje më të mëdhenjtë se ata në Parátechno-brega, thotë Danilo.

Fotografi nga Maranhão Ingrid Barros, e cila punon me tema si rezistenca dhe kujtesa, thotë për prezencën e reggae në vendlindjen e saj:

Diskot e reggae janë hapësirat ku është e mundur të shfryheni nga stresi i përditshëm, është aty ku ka bashkimin me të tjerët e ngjashëm, me shokët. Ka një ndjenjë të përkatësisë, të identifikimit. Ritmi që bëri popullor përmes figurës së një burri të zi, i cili u bë mbret i reggaes. Është një vend / moment ku mund të jesh thjesht, pa u shqetësuar shumë për të gjitha kufizimet që shoqëria i vendos trupave tanë të zinj.

Diskot e reggae këtu janë hapësira ku mund të shfryni të gjithë stresin që përjetoni në jetën tuaj të përditshme dhe të takoheni me shokët tuaj. Ka një ndjenjë të përkatësisë, të identifikimit. Ritmi që u bë popullor përmes figurës së një burri të zi, i cili u bë mbret i reggaes. Është një vend / moment ku mund të jesh thjesht, pa u shqetësuar shumë për të gjitha kufizimet që shoqëria i vendos trupave tanë të zinj.

Nën ndikimin e Bob Marley

Hapja e Muzeut Reggae Maranhão, i pari i këtij lloji jashtë Xhamajkës. Foto: Ingrid Barros, e përdorur me leje.

Një nga vendndodhjet turistike në São Luis është një qoshe e vendosur në quilombo urban më i madh në Brazil, një term që përcakton vendbanimet e brendshme të formuara nga njerëz me prejardhje afrikane, në nderim të Bob Marley. Vendndodhja është e veçantë në një documentar të vitit 2012 që udhëton në vende të lidhura me artistin nga Xhamajka, edhe pse Marley kurrë nuk vizitoi São Luís.

Vendi i tij i vetëm në Brazil ishte një udhëtim i shkurtër në vitin 1980 për një ngjarje që lançoi labelin diskografik Ariola atje. Me vendin akoma nën një diktaturë ushtarake, Marley dhe ekipi i tij u shënjuan si të dyshimtë dhe iu mohua viza pune, por iu dhanë ato për turizëm. Pa asnjë koncert të planifikuar, vizita çoi në një ndeshje historike futbolli, me Marley që përmendi Brazilin si muzikantin legjendar Chico Buarque në ekipin e tij.

Marley e donte futbollin — duke përfshirë kombëtaren kombëtare të Brazilit dhe klubin e Santos të Pelé — po aq sa e donte muzikën. Për gazetarët që prisnin për të në Rio, ai deklaroi: “Reggae ka rrënjët e njëjta, nxehtësinë e njëjtë dhe ritmin e njëjtë si samba.”

Brazil ka një ligj federal që njeh datën 11 maj, datën e vdekjes së tij, si Dita Kombëtare e Reggae, por në Maranhão, ndikimi i tij dëgjohet fuqimisht gjatë gjithë vitit. Në vitin 2024, fotografja Ingrid Barros punoi në një fushatë reklamuese për një markë këpucësh me një linjë të dedikuar për Marley. Motori ishte lidhja midis vendlindjes së tij në Xhamajka dhe São Luís, Xhamajka braziliane, përmes njerëzve të saj, ngjyrave, festave të reggae dhe, natyrisht, muzikës.

Barros thotë se ndër rëndësinë e reggae në São Luís dhe elementët e tij lokalë, Marley është ende mbreti. Duke ecur rreth zonave periferike, ajo thotë, shpesh shikon flamuj dhe murale me fytyrën e tij:

Mendoj se reggae është në jetën tonë [këtu] që nga dita kur lindim. Nuk ka si të mos kesh një kujtim ndijor për të, është prezent qoftë brenda shtëpive tona, te fqinjët tanë, ose te bar-i i lagjes rreth qoshes. Kjo qëndron si identitet. Diçka përmes së cilës e njeh veten. Si të rritur, duke punuar me fotografi dhe drejtim kreativ, kam ndërtuar një marrëdhënie me këtë bukuri, me fuqinë, me universin politik të vetvetes që është reggae.

Reggae është në jetën tonë [këtu] që nga dita kur lindëm. Nuk mund ta shmangësh një kujtim ndijor të tij, është prezent qoftë në shtëpitë tona, te fqinjët tanë, ose te bari i lagjes rreth qoshes. Kjo qëndron si identitet. Diçka përmes së cilës e njeh veten. Si të rritur, duke punuar me fotografi dhe drejtim kreativ, kam ndërtuar një marrëdhënie me bukurinë, fuqinë, universin politik të vetvetes që është reggae.

Hapja e Muzeut të Reggae Maranhão, i pari i këtij lloji jashtë Xhamajkës. Fotografi: Ingrid Barros, e përdorur me leje.