Një Evropë me më pak dhe më pak dëborë

Në një kohë, fushat e Evropës Qendrore-Lindore dhe malet e kontinentit përdornin të evokonin dimra të gjatë dhe të dëborës. Imazhi po zhduket gradualisht: mbulesa e borës po bëhet gjithnjë e më e rrallë dhe më pak e qëndrueshme, me përjashtime të rralla. Ky fenomen ka pasoja në turizëm, bujqësi dhe disponueshmëri uji, por është e vështirë të matet për shkak të mungesës së të dhënave dhe variabilitetit lokal. Një analizë brenda EDJNet duke përdorur të dhëna satelitore MODIS, të konfirmuara nga një hetim në arkivat meteorologjike të rrjetit ECAD (European Climate Assets Datasets), ka dhënë një pamje të uljes së ashpër të mbulesës së borës.

Rënia në Evropën Qendrore-Lindore

NDSI (Normalized Difference Snow Index) lejon të dallojë territoret të mbuluara me borë të fotografuara nga satelitët nga ato me pak ose pa borë, bazuar në aftësinë e madhe të borës për të reflektuar dritën e dukshme. Sa më afër vlera 100, aq më shumë gjasa që pjesa e territorit ishte e pasur me borë, dhe anasjelltas.

Fotot nga dimri i vitit 2024-2025 tregojnë se, përtej zonave jo malore të Evropës Jugperëndimore (të cilat zakonisht janë pa borë), vende si Hungaria, Serbia, Moldova, Kroacia, Polonia dhe Ukraina Perëndimore kanë pasur shumë pak borë.

Duke zgjeruar analizën për dyzet vitet e fundit, bëhet e qartë se rënia është shumë larg episodike, veçanërisht ndër Gjermaninë, Austrinë, Sllovakinë, Poloninë, Republikën Çeke, Rumaninë, Bullgarinë dhe Ukrainën. Analiza, megjithatë, tregon një tendencë ciklike: pas disa dimrave me pak borë, ndjekin ato më të dëborës. Dimri më i fundit shumë i dëborës në këtë rajon daton në vitet 2020-2021, ndërsa për të gjetur një vit me reshje shumë të bollshme dhe të përhapura, duhet të kthehemi tek viti 2016-2017. Numri i viteve me borë të bollshme është, megjithatë, duke u ulur, dhe cikli duket se po ndërpritet më shpesh.

Rënia e reshjeve të borës është një nga fenomenet më qartë të lidhura me krizën klimatike, dhe në të njëjtën kohë, një nga ato më të vështira për t’u përshkruar. “Mbulesa e borës ndryshon jashtëzakonisht shumë në shkallë lokale”, shpjegon Gerard van der Schrier, drejtuesi i arkivit ECAD, i cili – i koordinuar nga Instituti Mbretëror i Meteorologjisë së Holandës – ka ndërlidhur të dhëna nga mijëra stacione meteorologjike evropiane për 25 vjet. “Në shumë raste, raportohen vetëm rekordet e temperaturës dhe reshjeve ndërsa lartësia e borës është një tregues shumë i ndjeshëm për ndryshimet klimatike. Këto të dhëna tregojnë se fushat janë pikërisht zonat ku bora zhduket më shpejt se në vendet me lartësi të madhe.”

Megjithatë, trendet janë të dukshme. Sipas studimit të vitit 2023, në Hemisferën Veriore, qëndrueshmëria e borës po zvogëlohet me 0.44 ditë në vit. Në disa zona të Evropës Qendrore-Lindore, si bregdetet jugore të Detit Baltik dhe veçanërisht baseni i lumit Danub, tërheqja arrin 0.95 ditë në vit. Kjo – shpjegon van der Schrier – varet nga lartësia mesatare e ulët dhe rritja e temperaturës, e cila zvogëlon përqindjen e reshjeve të borës në favor të shiut. Të dhënat e rrjetit ECAD tregojnë se trashësia mesatare e borës është ulur me 12.2% për dekadë, me një shpejtim të fundit. “Megjithatë, theksohet se trashësia maksimale, pra ajo e reshjeve ekstreme të borës që shkaktojnë rreziqe dhe shqetësime, bie shumë më ngadalë”.

Evropa po ngrohet më shpejt se mesatarja globale, dhe ngrohja është më e dukshme në dimër dhe në malet. Sipas observatorit Evropian Copernicus, janari i vitit 2025 ishte më i ngrohti që është regjistruar ndonjëherë, me +1.75°C krahasuar me periudhën para-industriale. Rritja e temperaturës ndikon si në përqindjen e reshjeve që bien si borë, ashtu edhe në qëndrueshmërinë e saj në tokë.

Një pamje e fragmentuar

Reduktimi i borës, megjithatë, është shumë larg homogenitetit. Në gjerësitë më të larta, veçanërisht në gadishullin skandinav, mbulesa e borës duket e qëndrueshme ose madje duke u rritur. Në pjesën tjetër të Evropës, trendi varet kryesisht nga lartësia: nëse në lartësi të ulëta edhe një ndryshim i lehtë i temperaturës mund ta kthejë borën në shi në zona të mëdha, e njëjta gjë nuk ndodh në malësi, ku reshjet janë gjithashtu më të shumta. Në Alpe dhe Karpat, reduktimi i borës zvogëlohet mbi 2000 metra lartësi.

Disa zona malore të Ballkanit, midis Maqedonisë së Veriut dhe Bosnjës dhe Hercegovinës, madje shohin një rritje të fuqishme të reshjeve ekstreme të borës. Këto të dhëna, shpjegon Davide Faranda, drejtor kërkimor në CNRS dhe koordinator i Climameter (një rrjet i zhvilluar nga Instituti i Paris Laplace që merret me lidhjen e ngjarjeve ekstreme dhe ndryshimeve klimatike), nuk janë në kundërshtim me trendin global: “Lagështia atmosferike rritet me 7% për çdo gradë të tepërt të ngrohjes, gjë që mund të nënkuptojë rritje të reshjeve dhe në disa situata më shumë reshje të dendura të borës. Në Ballkan, për më tepër – shton – ndryshimet në qarkullimin atmosferik shpesh shtyjnë shqetësimet në atë zonë”. Megjithatë, ai përfundon, “me vazhdimin e ngrohjes, edhe këto ngjarje ekstreme do të ulen, duke u përqendruar gjithnjë e më shumë në malet më të larta”.

Turizmi dimëror në rrezik

Ulja e borës ka ndikime të rëndësishme në mjedis, burimet ujore dhe ekonominë. Ndikimi më i drejtpërdrejtë është në industrinë e skive, e cila në Evropë përfaqëson gjysmën e zonave globale të skive, me mbi 200 milionë leje skijimi të shitura dhe një volum biznesi prej 30 miliardë euro. Edhe pse ato përbëjnë një përqindje të vogël të këtij biznesi të përqendruar kryesisht në Alpe, stacionet e skive në Evropën Qendrore-Lindore dhe Jugore janë thelbësore për shumë ekonomi lokale. Një studim në Nature Climate Change vlerëson se me një ngrohje prej +2°C, 53% e 2,234 stacioneve të skive evropiane do të jenë në rrezik pa borë artificiale, e cila në radhë të parë varet nga temperatura dhe disponueshmëria e ujit. Me një rritje prej +4°C, rreziku rritet në 98%. Tashmë sot, vetëm 22% e shpatet në Ballkan dhe 17% në Karpatë dhe Apennine kanë mjaftueshëm borë në vitet me borë të dobët. Problemi është tashmë i pranishëm: në Itali, sipas raportit të organizatës mjedisore Legambiente, raporti “Nevediversa”, në vitin 2025 janë braktisur 265 stacione skish, më shumë se dy herë më shumë se në vitin 2000.

Në ndikimet në burimet ujore dhe bujqësi

Ndikimet më pak të dukshme, por po aq serioze janë efektet në disponueshmërinë e ujit, me pasoja për bujqësinë dhe përdorimin e brendshëm. Borë vepron si një rezervuar natyror, duke liruar ujë në pranverë kur vegjetacioni ka më shumë nevojë për të. Një studim i vitit 2015 thekson se 2 miliardë njerëz varen nga basenet ujore të lidhura me borën, dhe Evropa nuk është përjashtim. Zonat më të prekura janë në Mesdhe dhe rajonet jugore, si Spanja (sidomos Katalonia dhe baseni i Duero-s), Apenninet e Jugut, dhe gjithashtu Krimea. Në veri të Italisë, thatësira që e vendosi sektorin bujqësor në krizë në vitin 2022 u përkeqësua ndjeshëm nga mungesa e borës në Alpe. Këtë vit në Evropën Qendrore, sipas qendrës kërkimore të Bashkimit Evropian JRC, ulja e borës shkaktoi një deficit ujor nga Baltiku deri në Bullgari, me pasoja negative për kulturat bujqësore. Për më tepër, mungesa e borës ekspozon bimët ndaj ngricës, duke komprometuar rendimentin bujqësor.

Rreziku i reshjeve ekstreme mbetet

Paradoxalisht, ndërsa bora bëhet më e rrallë, reshjet ekstreme të borës mbeten një rrezik. Ngjarjet e fundit, si vala e ftohtë e vitit 2017 (më shumë se 60 viktima në Evropën Qendrore-Lindore) dhe avalancha e hotelit Rigopiano (29 viktima) në Abruzzo, Itali, në të njëjtin vit, e dëshmojnë këtë. Faranda shpjegon se efektet e disa stuhive, si “Ciro” në vitin 2023, të cilat shkaktuan ndërprerje të transportit në shumë vende evropiane, janë të lidhura ngushtë me krizën klimatike. “Reshjet e borës në temperatura më të larta, shpesh të përziera me shi ose akull, janë shpesh më problematike për transportin”.

Burimi origjinal: https://www.balcanicaucaso.org/eng/Areas/Europe/A-Europe-with-less-and-less-snow-237098