Pekini në Mesdhe: Mes Heshtjes Strategjike dhe Ambicieve Globale

« Tungjatjeta… Kina? » Pyetja duket se ka fluturuar në ambasada gjatë luftës midis Izraelit dhe Iranit. Nëse linjat janë ndezur në Uashington, Pariz ose Moskë, ajo e Pekinit ka mbetur në mënyrë të dëshpëruar « jashtë rrjetit ». Dhe heshtja e saj, që dikur shihej si një formë e mençurisë, fillon të interpretohet si një ikje. Në një botë ku pritet që fuqitë të marrin pozicion, a do të mundë Kina të luajë kartën e maturisë pa u futur në margjinë?

Ndërsa Lindja e Mesme po transformohet nën ndikimin e rivendosjeve globale, Pekini përpiqet të konsolidojë praninë e tij në rajon përmes marrëdhënieve të avancuara ekonomike dhe mbrojtjes së rrugëve të tij tregtare, duke zbatuar politikën e tij të mosndërhyrjes. Për momentin, Kina po ecën me hapa të kujdesshëm. Ajo refuzon të zgjedhë midis blloqeve rivale, duke preferuar të nënshkruajë kontrata të gjithanshme dhe të shumfishojë investimet – një mënyrë për të mbajtur marrëdhënie të mira si me Arabinë Saudite ashtu edhe me Iranin, me Izraelin ashtu edhe me Palestinën, me Egjiptin ashtu edhe me Katarin, pa shkaktuar ndërprerje të mëdha diplomatike.

Kjo qasje është sot veçanërisht e provuar: lufta në Gaza, rrëzimi i regjimit sirian, përleshjet midis Izraelit dhe Hamasit, Hezbollahut, Huthit, lufta midis Izraelit dhe Iranit, tensionet rreth ngushticës së Oqezit, pa harruar kthesën e fuqishme të Shteteve të Bashkuara.

Paradox of silent balance: Pekini përballë dilemës Iran–Izrael

Përballë konfliktit midis Iranit dhe Izraelit, diplomacia e Kinës lëkundet midis retorikës së neutralitetit dhe pragmatizmit të përshtatur me interesat e saj strukturore. Nëse ajo mbetet besnike ndaj doktrinë së saj themelore të mosndërhyrjes, respektit të sovranitetit dhe zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve, kjo qasje pasqyrohet në praktikë nga një strategji shmangieje.

Pekini shmang të marrë pozicion. Përballë dhunës ndaj civilëve, Republika Popullore e Kinës (RPC) nuk tregon një agresor. Ajo thërret për « dialog », por pa ndërmarrë iniciativa konkrete, dhe pa propozuar një mekanizëm të institucionalizuar. Ajo vuan për tensionet, por pa shprehur një pozicion të qartë mbi thelbin. Kjo kujdes i zgjedhur përshkruan konturat e një diplomacie « të ndriçuar-errët », një neutralitet performativ, që pretendon balancimin duke ruajtur preferenca të fshehta. Edhe pse efektive në afat të shkurtër për të ruajtur marrëdhëniet me aktorë me interesa kontradiktore, kjo strategji shkakton një mungesë të qartësisë strategjike.

Në fakt, ajo shpërfaq perceptimet mbi vullnetin real të Kinës për të vepruar si një fuqi stabilizuese dhe forcon idenë e një aktoreje që është e ngurrues të marrë përgjegjësi sistemike.

Megjithatë, konflikti iran-izrael nuk përbën aspak një krizë periferike për interesat kineze. Ai prek tri axiset kryesore të strategjisë së përgjithshme të Pekinit:

• Siguria energjetike: Kina, i pari importues global i naftës bruto që nga viti 2017, nuk arriti të zvogëlojë varësinë e saj nga importet nga Lindja e Mesme. Zona i siguron afërsisht gjysmën e 11 milionë fuçive nafte në ditë që ajo importon sot. Kështu, një përkeqësim i konfliktit ose zgjerimi i tij në Gjirin e Omanit ose në zonat e transitit të Gjirit do të kërcënonte vazhdimësinë e furnizimeve të saj, me pasojë ekonomike të menjëhershme, ndërsa situata e saj e brendshme në këtë fushë është tashmë problematike.

• Stabiliteti i korridoreve të BRI-së: linjat kryesore të Rrugës së Mëndafshit të reja (Iniciativa e Rrugës dhe Mëndafshit, BRI), tokësore (nga Irani, Pakistan, Azia Qendrore) ose detare (përmes Detit të Kuq dhe Kanalit të Suezit), kalojnë nëpër zona potencialisht të prekura nga konflikti. Zgjerimi i luftës do të prekë jo vetëm sigurimin e këtyre rrugëve, por edhe rentabilitetin e investimeve dhe besueshmërinë e angazhimeve të ndërmarra me partnerët rajonalë.

• Reputacioni ndërkombëtar i Kinës si fuqie e përgjegjshme: në përpjekjen për të përfaqësuar një alternativë ndaj unilaterizmit të Shteteve të Bashkuara, qeveria kineze është natyrshëm nën vëzhgim për kapacitetin e saj për të kufizuar, mbajtur nën kontroll ose zgjidhur konfliktet. Inaktiviteti dhe heshtja e saj e gjatë përballë krizave të mëdha mund të njollosin imazhin që ajo synon të projektojë: atë të një aktori global konstruktiv, promovues i multilateralizmit dhe dialogut, dhe kështu të cenojë besueshmërinë e saj.

Kujdesi i Kinës mund të shpjegohet nga kompleksiteti i marrëdhënieve të saj me të dy protagonistët e konfliktit. Nga njëra anë, RPÇ-ja ka një partneritet strategjik të thellë me Iranin, kryesisht në fushat energjetike, të sigurisë dhe diplomatike. Nga ana tjetër, ajo përfiton nga një bashkëpunim teknologjik i nivelit të lartë me Izraelin, i cili është thelbësor për strategjinë e saj të autonomisë industriale dhe konkurrencën me Shtetet e Bashkuara.

Në këtë kontekst, do të ishte e rrezikshme për Kinën të preferonte njërin në krah të tjetrit. Kjo pozicionim i ndërmjetëm e shtyn atë të adoptojë një diplomaci të balancuar, të shënuar nga mungesa e ndërmjetësisë direkte ose e iniciativës publike, për shkak të frikës nga dëmtimi i interesave të saj nga të dyja palët.

Prandaj, Pekini vepron me shumë kujdes, duke u shqetësuar për të ruajtur një balancë të brishtë midis dy partnerëve që kundërshtojnë njëri-tjetrin.

Paralel i Iran-Saudisë: një kthesë diplomatike apo një përjashtim konjukturale?

Rikthimi historik midis Arabisë Saudite dhe Iranit, i përfunduar në Pekin në mars 2023, shënoi një kthesë për diplomacinë kineze në Lindjen e Mesme. Për herë të parë, Kina nuk u kufizua më në rolin e saj si investitor kryesor ose partner tregtar i heshtur: ajo mbante rolin e ndërmjetësit, i aftë të bashkonte dy fuqitë rivale rreth një gjuhe të përbashkët: mosndërhyrje, dialog, respekt të ndërsjellë.

Shfaqje spektakolare dhe mjeshtërisht e vendosur në skenë, kjo sekuencë ushqeu idenë e një kthese strategjike: atë të një Kine që nuk u kënaqte më duke vëzhguar, por fillonte të vepronte si një fuqi stabilizuese, në kohën kur Shtetet e Bashkuara dukeshin të tërhiqeshin.

Por kjo « sukses », edhe pse e lavdëruar, mbetet sot më shumë një përjashtim sesa një normë. Ajo u bë e mundur nga një bashkim i rrallë i faktorëve favorizues: një lodhje në rritje e të dy palëve, të lodhura nga vite rivaliteti indirekt me pasojë gjithnjë e më të shtrenjtë – në Jemen, në Liban, në Bahrein. Dhe, më gjerë, një boshllëk relativ i lënë nga tërheqja amerikane, të cilën Kina e shfrytëzoi, duke mbështetur një proces afrësimi Riyad-Tiranë shumë të avancuar dhe punën kryesore tashmë të kryer nga ndërmjetësit rajonalë si Omani ose Iraku. Në fund, Pekini luajti vetëm një rol marginal, duke ofruar kryesisht një vend për të orkestruar përfundimin e marrëveshjes.

Le pari du silence : une puissance mondiale peut-elle rester à l’écart ?

Përtej menaxhimit të menjëhershëm të tensioneve, ballafaqimi Iran–Izrael i bën Pekinit një pyetje më themelore: a është Kina e gatshme të marrë rolin e një fuqie normative – në gjendje të propozojë një arkitekturë sigurie, të vendosë në krizat asimetrike, dhe të rregullojë rendin ndërkombëtar – apo preferon të mbetet një « fuqi e infrastrukturës » e cila ndikimin e saj e mbështet kryesisht tek tregtia dhe investimet, pa një bazë të vërtetë politike?

Kjo pozicionim i heshtjes së kontrolluar arrin sot kufijtë e saj. Ajo nxjerr në pah një sërë paradoksesh. Në planin gjeopolitik, refuzimi për të marrë një rol më të fuqishëm në zonat e krizës mund të dëmtojë pretendimet e Kinës për një udhëheqje globale. Në planin normativ, mungesa e një denoncimi të qartë ndaj formave të caktuara të dhunës – veçanërisht bombardimeve të paarsyeshme – nxit një ndjenjë pasigurie në botën arabe. Së fundi, në planin strategjik, dëshira për të ruajtur partnerë me interesa të papajtueshme, si Irani dhe Izraeli, mund të përfundojë duke i larguar të dy.

Pyetja e vërtetë, pra, nuk është aq nëse Kina mund të mbetet e heshtur, sa sa kohë tjetër kjo heshtje mund të interpretohet si « diplomaci e zgjuarsisë », dhe jo si shenjë e paaftësisë strategjike.

A është linja e telefonit e zënë apo e prerë ?

Atëherë, « Përshëndetje… Kina? » A është kjo një heshtje taktike, një kalkulim afatgjatë, apo një pranim i kufijve të diplomacisë dhe fuqisë së saj? Probabilisht një pak nga të treja.

Kina flet, por në mënyrën e saj: përmes tregtisë dhe infrastrukturës. Heshtja, deri tani, ka qenë në interesin e saj, por në një botë ku fjala është një armë e pozicionimit, kjo heshtje gjithashtu mund të kthehet në një formë mesazhi të paqartë, madje edhe të rrezikshëm.

Për Pekinin, Lindja e Mesme mund të jetë ende një skenë dytësore. Por për shumë vende të rajonit, pyetja mbetet e hapur: a mundet vërtet Kina të jetë një partner paqeje… nëse hesht kur gjithçka digjet?