Pse Brazili nuk mund të shtyjë debatin publik mbi inovacionin dhe kuptimin teknologjik-politik

Cdo javë, mjetet e re automatike hyjnë në tregun brazilian, duke ndikuar në zakonet e konsumit, modelet e biznesit dhe praktikat politike, me theks, sot, për inteligjencat artificiale që sintetizojnë video dhe manipulojnë imazhe me realitet impresionues. Ky rrjedhë e vazhdueshme ndodh në një fazë të re të varësisë teknologjike, të shënuar nga hegemonia e qendrave si Shtetet e Bashkuara dhe Kina, nga centralizimi algoritmik dhe nga penetrimi i platformave globale në të gjitha sferat e jetës shoqërore.

Ndërkohë, debati publik vazhdon shumë larg sfidave të vërteta. Ndërgjegjja e zakonshme, e kapur nga narrativat senzacionaliste, oscillon midis teknofili dhe teknofobi, nën shenjën e determinizmit teknik. Inovacionet shfaqen si të pashmangshme dhe thellësisht të dëshirueshme, duke fshehur konfliktet e interesit, ndikimet asimetrike dhe mundësinë e ndikimit shoqëror.

Emergjenca e rreziqeve të paprecedenta nga ndërhyrje të jashtme, si perspektiva e një skenari zgjedhor në vitin 2026 të dominuar nga manipulimi i videove të IA-së, tregon se politika teknologjike është gjithashtu një garë për sovranitet, drejtësi shoqërore dhe autonomi informative. Retaliimi i fundit tarifor i vendosur nga Trump ndaj Brazilit, në mbrojtje të Big Techs dhe politikës Jair Bolsonaro, përmbledh të njëjtin kuptim.

Ky artikull mbron që Brazili duhet të formojë një masë kritike teknopolitike, në gjendje të kuptojë, të diskutojë dhe të vendosë për rrugët e inovacionit. Përndryshe, vendi do të vazhdojë të jetë i pambrojtur nga kapja korporative e së ardhmes së tij dixhitale.

Kufizime në debatin për teknologjinë

Formimi i kësaj ndërgjegjeje teknopolitike në Brazil përballet me pengesa ekonomike, informative dhe institucionale. Pengesa ekonomike shprehet në hegemoninë e Big Techs dhe në integrimin nënshtrues të vendit në zinxhirët globalë. Pengesa informative lidhet me koncentrimin e ndërmjetësimit të debatit publik në platforma që filtrojnë mesazhet me mekanizma të paqarta. Pengesa institucionale është dobësia e politikave rregullatore që sigurojnë transparencë dhe sovranitet.

Këto urgjencë konfirmohet si në diagnozën empirike ashtu edhe në reflektimin teorik. Studimi “Kontratat, Kodet dhe Kontrolli” (2025) tregon se si varësia digjitale është thelluar në vetë shtetin brazilian, me miliarda kontrata me big techs të huaja vetëm në një vit. Siç paralajmëronte Celso Furtado në “Krijimtari dhe varësi në qytetërimin industrial”, qasja në teknologji nuk e ndërpret varësinë; është e nevojshme të krijohen projekte të pavarura inovacioni, të afta të rikthejnë krijimtarinë dhe të drejtojnë zhvillimin sipas interesave shoqërore të veta.

Qëndrimi i pushtetit informacional në duar të platformave dhe konglomerateve kufizon pluralizmin e zërave dhe filtrohet debati përmes mekanizmave algoritmikë të paqartë. Kjo asimetrinë, e shoqëruar me fitime ekonomike nga përmbajtje kriminale, motivoi vendimin e Gjykatës së Lartë Federale (STF) mbi Nen. 19 të Marco Civil, e cila njohu se platformat nuk janë neutrale, por agjentë që formësojnë hapësirën publike digjitale.

Ajo që arrin tek publiku përmes medias së madhe është një diskurs teknodeterminist, ku inovacioni paraqitet si fakt i konsumuar. Raporte me prestigj ndërkombëtar, të shpërndara pa pyetje, njoftojnë zhdukjen dhe shfaqjen e profesioneve sikur të ishin parashikime natyrore, duke fshehur interesat dhe zgjedhjet që qëndrojnë pas këtyre parashikimeve. Si një mesazh subliminal (trajtuar në filmi They Live, i vitit 1988, me OBEY), ky diskurs operon një naturalizim të imponimeve teknologjike, ku e vetmja horizont i mundshëm është përshtatja.

Ky diskurs është i fuqizuar nga strategjitë e marketingut që ushqejnë fetishizmin teknologjik me idenë e teknologjive si entitete të pavarura, të shkëputura nga kontekstet e tyre shoqërore. Rastha si deklaratat e inxhinierëve të Google dhe të Meta mbi inteligjencat artificiale me “këshillë”, janë përforcuar nga media pa kundërshtim, duke mbuluar dilemat shoqëro-teknike, për kë të vendos, me çfarë qëllimi, nën çfarë qeverisjeje.

Dhe bashkë me këtë, vështirësia e përsëritur e aktorëve akademikë dhe teknikë për të përkthyer njohuritë e tyre në një gjuhë të kuptueshme për publikun e gjerë, duke mbajtur shkencën larg shoqërisë.

Ndërvarësia gjithashtu shprehet në vulnerabilitetin ndaj ndikimeve të jashtme. Në vitin 2024, Elon Musk sfidoi vendimet e STF-së dhe platforma X u bllokua në Brazil. Tani, Trump vendosi tarifa prej 50% ndaj vendit, si hakmarrje ndaj rregullimit digjital. Këto episode tregojnë se si autonomia teknologjike mund të shfrytëzohet nga presionet e kombinuara të korporatave dhe fuqive të huaja.

Modelimi shoqëror i teknologjive

Jetojmë një tranzicion midis paradigmave teknologjiko-ekonomike. Modeli i një ekosistemi digjital të bazuar në decentralizim dhe në mirëqenien e përgjithshme, është në një fazë të avancuar të saturimit, ose “enshitifikimit”, në fjalët e profesorit dhe autorit të shkrimtarit (ndër aktivitete të tjera) Cory Doctorow. Kjo është, një proces i degradimit sistematik të shërbimeve digjitale, ndërsa platformat prioritizojnë fitimin mbi vlerën shoqërore, duke kthyer përdoruesit në targete pasive të manipulimit algoritmik.

Krijuesi i World Wide Web, Tim Berners-Lee, tashmë në vitin 2010 paralajmëronte për zëvendësimin gradual të hapësirës së hapur kibernetike me mjedise të mbyllura, të kontrolluara nga korporatat dhe të orientuara drejt nxjerrjes së të dhënave dhe vëmendjes. Ajo që ai identifikonte si rrezik u bë shenja kryesore, duke treguar shenjat e pleqërisë së paradigmës së internetit si hapësirë për vendimmarrje qytetare. Në këtë kontekst, shfaqen teknologji si inteligjenca artificiale, të zhvilluara nga këto të njëjtat korporata, si vegla të një rregjimi të ri të grumbullimit, duke riprodhuar logjikën e përqendrimit dhe kontrollit.

Ideja se teknologjia ndjek një rrugë autonome është një kurth i vazhdueshëm i kohës sonë. Teknologjitë nuk janë neutrale as të pashmangshme, por të formësuara nga vendime shoqërore, politike dhe ekonomike. Përtej kontrollit teknik, ajo që është në lojë është aftësia demokratike për të vendosur se cilat teknologji duam, për kë dhe me çfarë qëllimi.

Për këtë, është thelbësore të forcohet një ndërgjegjësim teknopolitik qytetar, i aftë të mobilizojë shoqërinë për të diskutuara rrugët e inovacionit. Pa të, tranzicioni do të drejtohet nga oligaritë digjitale që zhvendosin vendimmarrjen jashtë hapësirës publike.

Vështrimi teknopolitik për mbrojtjen demokratike

Zgjerimi i masës kritike të shoqërisë është thelbësor për çdo projekt demokratik të rregullimit teknologjik. Kjo përfshin promovimin e mendimit kritik, përvetësimin qytetar të njohurive dhe njohjen se teknologjitë janë produkte të zgjedhjeve shoqërore.

Një front i rëndësishëm është promovimi i alfabetizimit kritik digjital, përmes programeve arsimore që, përveç aftësive teknike, përfshijnë përmbajtje mbi etikën e teknologjisë, të drejtat digjitale dhe qëndrueshmërinë, duke artikuluar njohuritë teknike dhe humanistike. Kjo qasje mund të përfshihet në kurrikulat e arsimit bazë, të arsimit të lartë dhe të pasuniversitar, duke arritur të gjitha format e formimit profesional, pasi teknologjitë kalojnë nëpër fusha të ndryshme të jetës shoqërore.

Në këtë horizont, veçohet strategjia e parashikimit të propozuar nga Hans Jonas: heuristika e frikës. Bëhet fjalë për një pedagogji të përgjegjshmërisë, që propozon të imagjinojë skenarë rreziku të lidhur me inovacionet teknologjike, duke shkuar përtej alarmizmit për të formuar ndjeshmëri kritike dhe krijuese përballë sfidave të vendosura.

Po ashtu, janë të rëndësishme iniciativa kulturore dhe mediatike që promovojnë reflektim kritik, si podkastet, dokumentarët dhe kolektivet e teknologjisë të përkushtuara për krijimin e hapësirave të inovacionit qytetar, duke zgjeruar repertoret dhe mënyrat e veprimit kolektiv.

Një tjetër front është ndërtimi i kanaleve midis njohurive të specializuara dhe debatit publik, të afta të përkthejnë njohuritë tekniko-shkencore në gjuhë të kuptueshme për të rritur qarkullimin e tyre. Në këtë kontekst, veçohet rëndësia e financimit të kërkimeve ndërdisiplinore mbi ndikimet shoqërore të teknologjisë dhe shpërndarjes së shkencës të orientuar drejt interesit publik.

Brazilia po kalon një moment vendimtar. Transicioni midis paradigmave teknologjike intensifikon varësinë e jashtme dhe ekspozon dobësitë institucionale përballë presioneve gjeopolitike. Përgjigja tarifore e Trump, në mbrojtje të Big Techs, bëri të qartë se sovraniteti digjital dhe rregullator i vendit është në lojë.

Të formosh një masë kritike teknopolitike është një strategji mbrojtjeje demokratike. Bëhet fjalë për krijimin e kushteve që shoqëria të kuptojë, të diskutojë dhe të vendosë kolektivisht për rrugët e inovacionit. Magjepsja teknofilik dhe paraliza teknofobike nuk mund të zëvendësojnë ndjeshmërinë kolektive. Një e ardhme digjitale e drejtë dhe sovrane kërkon pjesëmarrje të informuar dhe angazhim qytetar.