Pse qeveria fshehu një rrjedhje të të dhënave rreth afganëve që punojnë me forcat britanike dhe pse gjykatat e zbuluan atë në fund?

Kur mijëra afganë u transportuan në heshtje në Mbretërinë e Bashkuar nën një skemë sekrete zhvendosjeje, pak kush e dinte se kjo u shkaktua nga një gabim. Një zyrtar i mbrojtjes kishte rrjedhur aksidentalisht të dhënat personale të gati 19,000 shtetasve afganë që kishin punuar me forcat britanike dhe ishin në rrezik të hakmarrjes nga talebanët.

Tani gjithashtu është zbuluar se lista e rrjedhur përmbante identitetet e forcave të veçanta dhe spiunëve të Mbretërisë së Bashkuar.

Madje edhe më pak njerëz e dinin se kjo gabim po mbahej larg publikut nga një mjet ligjor i rrallë dhe i fuqishëm: një superndëshkim. Tani, pas gati dy vjetësh përleshjesh ligjore, Gjykata e Lartë e ka hequr atë urdhër, duke rifilluar diskutimin mbi atë kur sekreti në sistemin e drejtësisë shkon shumë larg.

Çfarë është një superndëshkim?

Një urdhër gjykate është një urdhër që ndalon dikë nga bërë diçka (si të publikojë një histori) ose e kërkon atë të bëjë diçka (si të heqë një postim online ose t’i kthejë dokumentet konfidenciale).

Një superndëshkim shkon një hap më tej dhe bën dy gjëra: ndalon publikimin e disa informacioneve (zakonisht për të mbrojtur privatësinë, sigurinë ose sigurinë kombëtare) dhe gjithashtu ndalon këdo të zbulojë se ekziston edhe urdhri i gjykatës.

Në thelb, është një mjet që ofron pamundësi ligjore: historia është e fshehur dhe po ashtu edhe fakti që ajo është e fshehur. Ndërsa një urdhër gjykate funksionon si një kyç në një dollap dosjesh, një superndëshkim do të thotë që nuk mund t’i thuash askujt edhe që dollapi ekziston fare.

Superndëshkimet janë jashtëzakonisht të rralla dhe kontroverse, pikërisht sepse shkojnë kundër parimit të drejtësisë së hapur. Kjo është ideja që gjykatat duhet të operojnë në publik, dhe vendimet e tyre mund të shihen, të shqyrtohen dhe të pyesin. Çdo devijim nga drejtësia e hapur duhet të justifikohet vazhdimisht dhe të trajtohet me kujdes të madh, veçanërisht kur liria e medias është kufizuar.

Dëshironi më shumë mbulim politik nga ekspertë akademikë? Çdo javë, ju sjellim analiza të informuara të zhvillimeve në qeveri dhe verifikojmë pretendimet që bëhen.

Regjistrohuni për buletinin tonë politikë javore politik, i dërguar çdo të premte.

Historikisht, superinjunctionet janë përdorur me kujdes në raste që përfshijnë shantazh, rrezik për dhunë ndaj dëshmitarëve, mbrojtjen e fëmijëve ose për të parandaluar paralajmërimin e subjektit para se të mund të shërbejë një urdhër (si në hetimet për mashtrim), gjithmonë me qëllim parandalimin e dëmit ose sigurimin që drejtësia të bëhet.

Komiteti i superinjunctioneve (i cili u krijua në vitin 2010 nga Lord Neuberger për të shqyrtuar shqetësimet në rritje rreth këtyre urdhrave) bëri të qartë se përdorimi i këtyre mjetet ligjore duhet të plotësojë testet e rrepta të nevojshmërisë dhe proporcionalitetit. Dhe, që ato jepen vetëm kur rreziku serioz (për shembull për jetë, siguri ose administrimin e drejtësisë) është i besueshëm në rrezik.

Pse u dha një superinjunction në rastin e shkeljes së të dhënave në Afganistan?

Në këtë rast, qeveria argumentoi se zbardhja e rrjedhjes së të dhënave mund të vendoste jetë në rrezik. Faqja e shpërndarë përmbante emra, detaje kontaktues dhe, në disa raste, informacione familjare të shtetasve afganë që kishin aplikuar për të vendosur në Mbretërinë e Bashkuar. Shumë kishin frikë nga hakmarrja e Talibanit.

Pra, në shtator 2023, Ministria e Mbrojtjes u kërkua në Gjykatën e Lartë për një urdhër ndalues për të ndaluar median të raportojë mbi rrjedhjen. Gjyqtari nuk e dha vetëm atë kërkesë, ai e ngriti atë në nivelin e superinjunction-it, duke ndaluar çdo përmendje të rastit ose faktit të urdhrit.

U përshkrua në atë kohë si “pa precedent” në shkallën e saj. Gazetarët, edhe ata që kishin zbuluar tashmë shkeljen, ishin në mënyrë efektive të heshtur. Publiku nuk kishte ide se gjithçka po ndodhte.

Pse më vonë gjykata vendosi të heqë sekretin?

Pas disa seancave dhe ankesave, gjykatësi i Gjykatës së Lartë z. Justice Chamberlain vendosi më 15 korrik 2025 që superndëshkimi të hiqej njëherë e përgjithmonë. Një rishikim i porositur nga qeveria gjeti se rrjedhja mund të mos ketë përhapur aq gjerë sa fillimisht u frikësua, dhe se hakmarrjet e Talibanit nuk ishin të mundshme të shkaktoheshin vetëm nga dikush që shfaqej në listën e rrjedhur.

Gjykatësi përfundoi se ndërsa rrjedhja ishte shumë serioze, sekretet e vazhdueshme nuk ishin më të nevojshme, dhe se dëmti i shtypjes së debatit publik dhe kontrollit tani tejkalonte rreziqet e publikimit. Për ta thënë thjesht, balanca u përmbys.

Mbrojtje kundrejt mbulimi

Superndëshkimet nuk janë në vetvete të gabuara. Ekzistojnë situata ku sekretet afatshkurtër janë të domosdoshme, për shembull për të mbrojtur palë të vulnerueshme si fëmijët ose për të mbrojtur vërtet sigurinë kombëtare.

Por rasti i Afganistanit ilustron rreziqet e lejuara që sekretet të vazhdojnë shumë gjatë ose shumë gjerë. Për gati dy vjet, publiku u mbajt në errësirë për një shkelje të të dhënave që përfshinte dhjetëra mijëra jetë – duke përfshirë qytetarë britanikë – dhe një përgjigje qeveritare që mund të kushtojë në fund koston taksapaguesit “disa miliarda paund”.

Në këtë kontekst, sekreti rrezikonte të bëhej një formë e vetëmbrojtjes institucionale, duke mbrojtur Ministrinë e Mbrojtjes dhe qeverinë nga pasojat politike, kontrolli ligjor dhe përgjegjësia, sesa të mbrojë njerëzit nga dëm i vërtetë.

Parimi i drejtësisë së hapur është në zemër të jetës demokratike. Superndëshkimet, në natyrën e tyre, shkojnë drejtpërdrejt kundër këtij parimi. Ka momente kur sekreti mund të shihet si i nevojshëm, por ai duhet gjithmonë të jetë i kufizuar ngushtë dhe i justifikuar me prova duke shërbyer interesit publik; jo për konveniencë ose imazh. Duke hequr këtë superndëshkim, gjykatat konfirmuan se publiku britanik ka të drejtë të dijë jo vetëm se çfarë shkoi keq, por edhe që diçka shkoi keq fare.