Pushimet gjithashtu mësojnë: Ajo që fëmijët mësojnë pa dashje kur nuk janë në shkollë

Me ardhjen e pushimeve shkollore, shumë familje dhe mësues pyesin se çfarë ndodh me mësimin kur mësimet ndalen. A humbet koha? A ngec zhvillimi? A është e dobishme të vazhdohet me detyra ose aktivitete akademike për të “mos humbur ritmin”?

Këto pyetje injorojnë diçka thelbësore: mësimi nuk ndalet kur përfundon viti shkollor. Thjesht, ndryshon.

Gjatë pushimeve, larg nga strukturat formale akademike, fëmijët dhe të rinjtë vazhdojnë të mësojnë –dhe shumë–, edhe pse në mënyrë më joformale, spontane dhe emocionale kuptimplote. Në vend të përmbajtjeve kurrikulare, ajo që kultivohet në këto periudha “pushimi” janë kompetenca të një niveli të barabartë të rëndësishme për jetë: aftësi shoqërore, pavarësi, kreativitet, menaxhim emocional, zgjidhje konflikte, ndërgjegjje për kohën, ndjenja e mërzisë…

Koha e lirë pa strukturë dhe zhvillimi i trurit

Në shoqërinë tonë, e shënuar nga një obsesion për produktivitetin dhe performancën, kemi tendencë ta shohim kohën e lirë si një “boshe” që duhet mbushur. Megjithatë, neuroshkenca dhe psikologjia e zhvillimit kanë dëshmuar për vite se pushimi, loja e lirë dhe socializimi ndërmjet të njëjtëve janë thelbësore për zhvillimin njohës, shoqëror dhe emocional në fëmijëri dhe adoleshencë.

Lexoni më shumë: A ka rëndësi të jesh i vetëm si fëmij?

Pushimet le lejojnë diçka që vështirë se ndodh në shkollë: kohën pa struktura. Një hapësirë pa qëllime të qarta, pa vlerësim ose presion të jashtëm, ku fëmijët mund të eksplorojnë botën në mënyrën e tyre, të ndjekin kuriozitetin e tyre, të mërziten (mërzia gjithashtu mëson) dhe të gjejnë mënyra të veta për të zgjidhur problemet e përditshme.

Ato që mësohen pa u menduar

Më poshtë, listoj disa nga aftësitë dhe mësimet që zhvillohen natyrshëm gjatë pushimeve dhe janë thelbësore për jetëgjatësinë:

1. Negocimi dhe bashkëjetesa me të tjerët. Gjatë vitit shkollor, ndërveprimet zakonisht janë të ndërmjetësuara nga rregulla dhe figura të rriturve që rregullojnë sjelljen. Ndërsa, gjatë pushimeve – veçanërisht kur ka kohë të ndarë me vëllezër, kushërinj, fqinjë ose miq –, fëmijët zbulojnë nevojën për të negociuar, për të arritur marrëveshje, për të dhënë, për të rezistuar dhe për të bashkëpunuar. Mësojnë të bashkëjetojnë mes të barabartëve, ndonjëherë me konflikte, por gjithashtu edhe me pajtim.

2. Të organizojnë kohën. Pa orare të rrepta, shumë fëmijë dhe të rinj mësojnë të menaxhojnë kohën e tyre vetë: kur të zgjohehen, sa kohë t’u kushtojnë lojës, pushimit, ndihmës në shtëpi ose thjesht të jenë në botën e tyre. Kjo fleksibilitet është kyçe për të zhvilluar autonominë dhe planifikimin personal.

   Gjithashtu ekziston rreziku i përdorimit të tepruar të pajisjeve elektronike, gjë që mund të çojë që të rinjtë të kalojnë më shumë kohë se sa duhet para ekranit, duke injoruar aktivitete të tjera të rëndësishme si pushimi, ushtrimet fizike ose ndërveprimi social.

   Kur telefoni bëhet qendra e jetës së përditshme të një të riu, është thelbësore të hapen hapësira dialogu dhe reflektimi. Gjetja e një ekuilibri midis autonomisë dhe disa kornizave mbajtëse mund të ndihmojë në zhvillimin e një përdorimi më të ndërgjegjshëm dhe të shëndetshëm të teknologjisë.

3. Eksploroni interesat e tyre. Pushimet janë një mundësi për fëmijët që të lidhen përsëri me atë që u pëlqen. Ndoshta kalojnë pasditen duke vizatuar personazhet e tyre të preferuara, duke ndërtuar legos, duke shfletuar revista ose komike, duke vëzhguar insektet në oborr, duke provuar lojëra të reja me miqtë ose duke ndihmuar në përgatitjen e mëngjesit me gjyshen. Është një kohë eksplorimi i lirë, pa provime ose presione të jashtme. Mësojnë nga kurioziteti, nga kënaqësia, dhe sepse çdo ditë mund të zbulojnë diçka të re në mënyrën dhe ritmin e tyre.

4. Zhvilloni kreativitetin. Koha e lirë favorizon krijimin e botëve imagjinare, histori të trilluar, lojëra spontane ose punë dore të improvizuara. Kush nuk e kujton fëmijërinë e tij, duke parë format e reve dhe duke imagjinuar personazhe, kafshë fantastike ose skena që vetëm ne mund t’i shihnim. Janë pikërisht në ato momente të dukshme të thjeshta – duke vizatuar, ndërtuar një shtëpi ose duke shpjeguar histori – që shfaqet kreativiteti.

5. Menaxhoni mërzinë. Në fillim, kur përfundojnë aktivitetet e organizuara, shfaqet klisheja e zakonshme “më mërzitet”. Për të rriturit mund të tingëllojë si një ankesë ose një shenjë se diçka mungon, por në fakt mërzia është një motor. Mëson fëmijët të tolerojnë mungesën e stimujve të menjëhershëm, të qëndrojnë pak kohë me veten dhe të aktivizojnë burimet e tyre të brendshme. Në fillim mund të ketë pak parehatësi, por shpejt shfaqet shkëlqimi: një lojë e trilluar, një histori… Zbulime të vlefshme, ide krijuese dhe momente të lojës autentike shfaqen pas mërzisë. Të jepni hapësirë për pushim është të lejoni që imagjinata të shfaqet.

6. Lidhuni me botën e tyre emocionale. Fëmijët kanë më shumë kohë për të ndjerë, menduar dhe folur për atë që po përjetojnë. Pushimi fizik dhe mendor hap një hapësirë për emocionet që ishin të mbajtura ose të heshtura. Ndonjëherë mjafton një pasdite e qetë, një bisedë pa ngutje ose thjesht të jesh i pranishëm që të shfaqen pyetje, frikëra, ëndrra ose gëzime që gjatë vitit mbeteshin në plan të dytë. Dhe ata që jetojnë me ta e dinë: në pushime, fëmijët rriten më shumë dhe konsolidojnë njohuritë. Ata forcojnë aftësi dhe kompetenca që ishin, por ende nuk u shfaqën.

7. Lidhuni me të tjerët të rritur dhe referenca. Jo gjithçka ndodh vetëm në shkollë ose me prindër. Në pushime, fëmijët lidhen me xhaxhallarë, gjyshër, fqinjë, monitorë ose të rritur në role të tjera. Këto lidhje gjithashtu mësojnë: modelojnë mënyra të folurit, të vepruarit, të zgjidhjes së problemeve, dhe ofrojnë një shumëllojshmëri perspektivash. Këto lidhje zgjerojnë rrjetin e tyre të ndjenjave dhe u japin një ndjenjë të përkatësisë përtej familjes së ngushtë.

Lexo më shumë: Pse të kalosh gjithmonë nga një video në tjetrën në TikTok ose YouTube rrit mërzinë

Vlera e lojës dhe destrukturimi

Lojërat e lirë janë një nga aktivitetet më serioze dhe formuese të fëmijërisë dhe rinisë. Nuk duhet gjithçka të ketë një qëllim akademik për t'u vlerësuar. Loja është, vetvetiu, një mënyrë e thellë e të mësuarit. Në lojë përjetohen role, testohet norma, menaxhohet frustrimi dhe vlerësohet kreativiteti.

Gjithashtu, fakti që shumë prej këtyre përvojave ndodhin jashtë strukturave të rrepta nuk i bën ato më pak të vlefshme; përkundrazi, janë plotësuese. Në fakt, destrukturimi i kohës bën mësimet më të personalizuara, më të qëndrueshme dhe të lidhura me realitetin emocional të fëmijës.

Çfarë mund të bëjnë familjet?

Nuk është fjala për ta kthyer pushimet në një shkollë tjetër paralel ose për të mbushur axhendën me aktivitete formale. E mira është të gjesh një ekuilibër midis një strukture të caktuar (rutina bazë dhe kufij të qartë) dhe pakës së lirisë.

Disa ide për t'u shoqëruar janë:

• Nxitja e momenteve të lojës së lirë, edhe pa lodra.

• Propozimi i detyrave të thjeshta në shtëpi që përfshijnë pjesëmarrje dhe përgjegjësi.

• Biseda rreth asaj që ndjejnë, çfarë i intereson, çfarë ëndërrojnë.

• Lejimi i kohës për mërzinë, pa e mbushur menjëherë atë.

Lexo më shumë: Si të nxisësh lojën në natyrë

Mësimi jashtë klasës

Pushimet nuk janë një pushim nga mësimi: janë një skenar i ndryshëm, me rregulla të tjera, ku shfaqen forma të reja të njohurive thelbësore për jetën. Të i kufizosh ato në një kohë të thjeshtë “jo produktive” është të mos shohësh gjithçka që po ndodh në mendje dhe në fushën emocionale të fëmijëve dhe adoleshentëve.

Sigurisht, mësimi më i rëndësishëm është që të mësuarit nuk kërkon gjithmonë një klasë në një shkollë. Ndonjëherë, mjafton një grup shokësh, një pemë për të ngjitur, një bisedë, një pasdite pa asgjë për të bërë… Sepse, siç thoshte pedagogu Francesco Tonucci, “fëmijët nuk kanë nevojë për më shumë detyra, ata kanë nevojë për më shumë pushime, më shumë kohë të lirë, më shumë lojë dhe më shumë rrugë”.